* Γράφει ο Kevin Corcoran
Έγραψα προηγουμένως για το πώς μπορούμε να βρούμε ιδέες των οικονομικών σε έργα μυθοπλασίας. Έχω εξηγήσει επίσης το γιατί θεωρώ πως η διάκριση που εισήγαγε ο F. A. Hayek μεταξύ δικαίου και νομοθεσίας είναι μια κεντρική ιδέα που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Στο σύστημα αυτό, η νομοθεσία είναι το γραπτό, προσεκτικά διατυπωμένο, σκόπιμα κατασκευασμένο βιβλίο κανόνων, ενώ το δίκαιο είναι οι άγραφοι, εξελιγμένοι, μη διατυπωμένοι (αλλά όχι άναρθροι!), υπόρρητα κατανοητοί κανόνες που καθοδηγούν τη συμπεριφορά.
Μπορούμε λοιπόν να βρούμε παραδείγματα αυτής της διάκρισης στη μυθοπλασία; Ναι και είναι απολαυστικά. Ο Λέων Τολστόι έγραψε γι’ αυτή τη διάκριση εύστοχα στο μυθιστόρημά του Πόλεμος και Ειρήνη. Εκεί περιγράφει μια σκηνή όπου ένας νεαρός υπολοχαγός, ο Μπόρις, έρχεται να μιλήσει στον πρίγκιπα Αντρέι, τον γιο ενός διάσημου στρατηγού που υπηρετεί ως λοχαγός στο στρατό. Ο Τολστόι γράφει:
«Όταν μπήκε μέσα, ο πρίγκιπας Αντρέι, με τα μάτια του πεσμένα περιφρονητικά (με αυτή την περίεργη έκφραση ευγενικής επιφυλακτικότητας που λέει ξεκάθαρα ‘αν δεν ήταν καθήκον μου δεν θα σου μιλούσα ούτε για μια στιγμή’), άκουγε έναν γέρο παρασημοφορεμένο Ρώσο στρατηγό, ο οποίος στεκόταν πολύ ευθυτενής, σχεδόν πατώντας στις μύτες των ποδιών του, με την άσεμνη έκφραση που χαρακτηρίζει έναν στρατιώτη στο μωβ πρόσωπό του, αναφέροντας κάτι.
‘Πολύ καλά, λοιπόν, κάνε μου τη χάρη να περιμένεις’, είπε ο πρίγκιπας Αντρέι στον στρατηγό στα ρωσικά, μιλώντας με τον γαλλικό τονισμό που χρησιμοποιούσε όταν ήθελε να μιλήσει περιφρονητικά και βλέποντας τον Μπόρις, ο πρίγκιπας Αντρέι, δεν έδινε πια σημασία στον στρατηγό που έτρεχε πίσω του παρακαλώντας τον να ακούσει κάτι περισσότερο, αλλά έγνεψε και γύρισε προς το μέρος του με ένα εύθυμο χαμόγελο.
Εκείνη τη στιγμή ο Μπόρις συνειδητοποίησε ξεκάθαρα αυτό που είχε προηγουμένως υποθέσει, ότι στον στρατό, εκτός από την υποταγή και την πειθαρχία που προέβλεπε ο στρατιωτικός κώδικας, που αυτός και οι άλλοι γνώριζαν στο σύνταγμα, υπήρχε ένα άλλο, πιο σημαντικό σύστημα, που το έκανε αυτόν τον στρατηγό με τα σφιχτά σιρίτια και το μωβ πρόσωπο να περιμένει με σεβασμό, ενώ ο λοχαγός Πρίγκιπας Αντρέι για τη δική του ευχαρίστηση επέλεξε να συνομιλήσει με τον υπολοχαγό Ντρουμπετσκόι. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ο Μπόρις αποφάσισε πλέον να υπηρετεί στο εξής όχι σύμφωνα με τον γραπτό κώδικα, αλλά σύμφωνα με αυτόν τον άγραφο νόμο. Ένιωθε τώρα ότι απλώς και μόνο με τη σύσταση του προς τον πρίγκιπα Αντρέι είχε ήδη υψωθεί πάνω από τον στρατηγό που στο μέτωπο είχε τη δύναμη να τον εξοντώσει, εκείνον, έναν απλό υπολοχαγό των Φρουρών».
Εδώ, ανακαλύπτοντας την ύπαρξη αυτού του «άλλου, πιο σημαντικού συστήματος», ο Μπόρις ανακάλυπτε πώς ο άγραφος νόμος του στρατού ήταν διαφορετικός από τη γραπτή νομοθεσία που υπήρχε στους επίσημους κανόνες και κανονισμούς. Ο νόμος δεν ήταν κάτι που μπορούσε να αναζητηθεί σε ένα βιβλίο και δεν περιγράφηκε ποτέ ρητά ούτε καν ήταν πλήρως κατανοητός από όλους. Και ο νόμος αυτός είχε μια ευελιξία και έναν εξελισσόμενο χαρακτήρα που έλειπε από τις επίσημες ρυθμίσεις. Ο Μπόρις συνειδητοποίησε ότι ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσει μπροστά ήταν να ενεργεί σύμφωνα με τον άγραφο νόμο και όχι τη γραπτή νομοθεσία.
Έχοντας περάσει σχεδόν μια δεκαετία στο Σώμα Πεζοναυτών, αυτό σίγουρα αντανακλά και τη δική μου εμπειρία. Καθώς κανείς αποκτά εμπειρία στον στρατό, αρχίζει να αναγνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στο τι λένε οι κανονισμοί και το πώς γίνονται τα πράγματα στην πραγματικότητα. Μια κοινή πηγή διασκέδασης ήταν το γέλιο σε βάρος των νέων, των «boots» -ένα ψευδώνυμο που συνήθως σημαίνει κάποιον που βγήκε από το στρατόπεδο εκπαίδευσης (boot camp) και δεν έχει ακόμη πραγματική εμπειρία, οι οποίοι εξακολουθούν να κάνουν τα πάντα προβλεπόμενα, δηλαδή σύμφωνα με τους επίσημους κανόνες και κανονισμούς.
Όταν βγαίνει κανείς από το στρατόπεδο εκπαίδευσης, αυτοί οι κανόνες και οι κανονισμοί έχουν εντυπωθεί στο μυαλό του και μάλλον δεν συνιστά υπερβολή να πούμε ότι κανείς δεν γνωρίζει τους επίσημους κανόνες καλύτερα ή πιο διεξοδικά από κάποιον που έχει πρόσφατα αποφοιτήσει από το στρατόπεδο εκπαίδευσης. Και αυτός είναι επίσης ο λόγος που οι νέοι θεωρούνται ως κωμικά αδαείς – επειδή το μόνο που γνωρίζουν είναι οι γραπτοί κανόνες, πράγμα που στην πραγματικότητα σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν τίποτα. Για να παραφράσω πολύ άσχημα τον John Stuart Mill, αυτός που γνωρίζει μόνο τους επίσημους κανόνες ενός συστήματος γνωρίζει ελάχιστα από το σύστημα αυτό.
Φυσικά, αυτό δεν ισχύει μόνο στον στρατό. Σε κάθε δουλειά που είχα έκτοτε, πάντα υπήρχαν άγραφοι κανόνες που λειτουργούσαν από το παρασκήνιο. Η εκμάθηση και η κατανόηση των κανόνων αυτών αποδεικνύονταν πάντα ζωτικής σημασίας για την επιτυχία. Είναι πιθανό και εσύ, αγαπητέ αναγνώστη, να έχεις παρατηρήσει κάτι παρόμοιο στις δικές εμπειρίες σου. Αν ναι, γράψε μερικά παραδείγματα στα σχόλια - είναι πάντα συναρπαστικό να μπορεί κανείς να δει τι υπάρχει πίσω από το πέπλο.
--
*Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 31 Μαρτίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
