Του Andy Mayer
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις που είχα με έναν Συντηρητικό φίλο πριν τις βρετανικές εθνικές εκλογές αφορούσε τον Συντηρητισμό του Ενός Έθνους, το απ ό,τι φαίνεται νέο (αλλά στην πραγματικότητα παλιό) πνεύμα των καιρών του επερχόμενου καθεστώτος. Ο φίλος μου έβλεπε με δυσπιστία την πολιτική ατζέντα του πρωθυπουργού λόγω της χρήσης αυτής της φράσης, ενώ ο ίδιος ήθελε ελεύθερες αγορές και έβλεπε την εσωκομματική ομάδα του Ενός Έθνους ως αντίπαλη.
Ιστορικά υπάρχει κάποια βάση σε αυτό. Ο Συντηρητισμός του Ενός Έθνους είναι μια φράση που έχει τις ρίζες της στην πολιτική φιλοσοφία του Ντισραέλι. Είναι μια πατερναλιστική και πραγματιστική ιδεολογία που υπερασπίζεται την καθεστηκυία τάξη στην κοινωνία αλλά πιστεύει ότι οι άνθρωποι έχουμε υποχρεώσεις έναντι των συνανθρώπων μας. Οι ιδιοκτήτες πρέπει να νοιάζονται για τους ενοικιαστές τους, οι εργοδότες για τους υπαλλήλους τους, και το κράτος για τους πολίτες. Την εποχή του Ντισραέλι υπήρχε ένα έντονο ταξικό στοιχείο σ αυτό, εξ ου και ο πατερναλισμός.
Έτσι, μια κυβέρνηση του «Ενός Έθνους» κυβερνά ως ο υπηρέτης του κοινού καλού για όλους τους πολίτες και όχι ως εκπρόσωπος των επιμέρους συμφερόντων εκείνων που είναι πιθανότερο να την ψήφισαν, ή ευνοώντας τη μία γεωγραφική περιοχή έναντι της άλλης. Οι Συντηρητικοί του Ενός Έθνους δεν είναι ριζοσπάστες. Τον 20ο αιώνα αποδέχθηκαν μεγάλο μέρος της μεταπολεμικής σοσιαλιστικής συναίνεσης των Εργατικών, ιδίως το NHS και τις κρατικοποιήσεις.
Τη δεκαετία του 1980 αντιμετωπίζονταν ως νερωμένοι και «μέρος του προβλήματος. Η μεταπολεμική συναίνεση με το διογκωμένο κράτος πρόνοιας, τον κορπορατισμό, το χρέος και τη συνεπακόλουθη οικονομική τελμάτωση ήταν ο στόχος των μεγάλων μεταρρυθμίσεων που είχαν τις ρίζες τους ως ένα βαθμό στις ιδέες υπέρ των ελεύθερων αγορών του Institute of Economic Affairs. Αυτή όμως η μεγάλη αντίθεση, ανάμεσα στους νερωμένους και τους ριζοσπάστες, ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατία και τον οικονομικό φιλελευθερισμό, ανάμεσα στο μεγαλύτερο και το μικρότερο κράτος, δεν μας δίνει έναν χρήσιμο ορισμό του τι σημαίνει, ή θα μπορούσε να σημαίνει ο Συντηρητισμός του Ενός Έθνους σήμερα.
Η έννοια αυτή μεταβάλλεται στον χρόνο έχοντας ως θεμέλιο την αρχή της «διακυβέρνησης για όλους» και το δημόσιο καθήκον, και όχι ένα οικονομικό σύστημα. Διαφορετικά, πώς θα μπορούσαν οι κυβερνήσεις του Ντισραέλι που λειτουργούσαν με ένα μικρό κράτος (με δημόσιες δαπάνες μικρότερες από το 10% του ΑΕΠ) να συγκριθούν με τις σημερινές που λειτουργούν σε μια εποχή υψηλών φόρων και εκτεταμένης ρύθμισης; Ποιος από αυτούς τους κόσμους είναι ο πιο οικονομικώς φιλελεύθερος; Και οι δύο τους όμως είχαν κυβερνήσεις του Συντηρητισμού του Ενός Έθνους.
Είναι συνεπώς λάθος οι οικονομικώς φιλελεύθεροι να αντιμετωπίζουμε αυτή την ταμπέλα ως στόχο και όχι ως ευκαιρία. Αν το κάνουμε αυτό, εξυπηρετούμε εκείνους για τους οποίους ο Συντηρητισμός του Ενός Έθνους είναι μια βολική μάσκα για υπερβολική νωθρότητα σκέψης, ή για τον ψευδή πραγματισμό της αποφυγής λήψης δύσκολων αποφάσεων. Η Κυβέρνηση May για παράδειγμα δεν ήταν Συντηρητική του Ενός Έθνους αλλά των Μη Αποφάσεων.
Το βασικό πρόβλημα με την έννοια του Ντισραέλι δεν έχει τίποτα να κάνει με τις αγορές - είναι ο πατερναλισμός. Το να έχεις το αίσθημα της υποχρέωσης έναντι των άλλων δεν προϋποθέτει να πιστεύεις πως ξέρεις το πώς θα πρέπει να ζουν αυτοί, ή πολύ περισσότερο την επιθυμία να κατευθύνεις τη ζωή τους, αλλά το να έχεις έναν βαθμό ενσυναίσθησης και σεβασμού, σε συνδυασμό με μια αισιοδοξία ως προς τις δυνατότητες της προόδου να ωφελήσει τους πάντες. Μπορεί κανείς να είναι Φιλελεύθερος του Ενός Έθνους, και στην περίπτωση που αυτές οι αρχές ήδη εφαρμόζονται, τότε η υπεράσπισή τους σε κάνει Συντηρητικό του Ενός Έθνους.
Εξάλλου, οι φιλελεύθεροι δεν είναι εξ ορισμού εγωιστές ατομιστές όπως κατηγορούσε ο Ντισραέλι τον Γκλάντστον. Αυτή είναι μια ταμπέλα. Και οι δύο ομάδες έχουν βαθιές ρίζες στις οικογένειές τους, τις κοινότητες και τις χώρες τους, όπως ο κάθε νερωμένος σοσιαλιστής ή εκκλησιαζόμενος συντηρητικός. Απλώς πιστεύουν ότι η πολιτική και οικονομική ελευθερία, όταν θεμελιώνεται στη βάση της νομοκρατίας και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων αποφέρει περισσότερα οφέλη σε όλους απ’ ό,τι ο αυταρχικός έλεγχος ή η αριστοκρατική σοφία και οι καλές προθέσεις των ελίτ και των ειδικών.
Για παράδειγμα, μια κριτική του NHS από την σκοπιά των ελεύθερων αγορών, βασίζεται στην επιθυμία να βελτιωθούν τα αποτελέσματα στην υγεία επιτρέποντας σε διαφορετικούς παρόχους να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να μας κάνουν καλύτερα, και όχι υπονομεύοντας την καθολική πρόσβαση. Μια κριτική του πράσινου σοσιαλισμού από την σκοπιά των ελεύθερων αγορών αφορά το γεγονός ότι ο πρώτος συνεπάγεται αναδιανομή από τους φτωχούς σε μια μικρή ελίτ γαιοκτημόνων και μεγάλων εταιριών - δεν υπερασπίζεται τη μόλυνση. Οι θέσεις αυτές είναι σε κάθε πτυχή τους περισσότερο Ενός Έθνους απ ό,τι οι αντίθετές τους.
Σε ό,τι αφορά την περιφερειακή πολιτική - η αναδιοργάνωση της οποίας φαίνεται να έχει κεντρική θέση στην σκέψη της νέας κυβέρνησης - το σημαντικό είναι η απελευθέρωση ευκαιριών και ευημερίας στον Βορρά και όχι η υπεράσπιση του αποτυχημένου εκτεταμένου κράτους πρόνοιας ως εάν αυτό έχει καμία σχέση με την υπερηφάνεια ή την ανάπτυξη του Βορρά. Κι αυτό χρειάζεται την απομάκρυνση των εμποδίων στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις καθώς και την ενθάρρυνση της δημιουργίας καλύτερων συνδέσεων μεταξύ των πόλεων που σήμερα εμποδίζεται από κακές υποδομές. Το ένα τροφοδοτεί το άλλο.
Θα είναι λάθος οι υπερασπιστές των ελεύθερων αγορών να αφήσουμε αυτή την ταμπέλα σε εκείνους που απλώς προτιμούν να μην ταράξουν τα νερά, απλώς διακηρύσσοντας ότι είναι ;στο πλευρό των πολιτών ωρίς να έχουν καμία ιδέα του ποια είναι η πλευρά τους, ή που απλώς βρίσκουν ελκυστικό να είναι αόριστα μετριοπαθείς. Όλα τα μεγάλα πολιτικά κινήματα έχουν κάποια στιγμή πάρει τα ρούχα των αντιπάλων τους για να τα προσαρμόσουν σε ένα καινούριο στυλ.
Κι αυτό μπορεί όντως να είναι η πρόθεση του πρωθυπουργού. Αντί να επανεισάγει κάποια ιδέα του διαχειριστικού κράτους από τη δεκαετία του 1950, ή να γυρίσει στις διαιρετικές τομές της δεκαετίας του 1980, ο Συντηρητισμός του Ενός Έθνος μπορεί να έχει βαθιές ρίζες στις πραγματιστικές εφαρμογές των αγορών στις προκλήσεις του 2020. Οι επικεφαλής στοχαστές του για παράδειγμα νοιάζονται περισσότερο για την καινοτομία παρά για την παρεμβατικότητα, και για το παγκόσμιο ελεύθερο ελεύθερο εμπόριο παρά για τον περιφερειακό προστατευτισμό.
Οι υποστηρικτές των ελεύθερων αγορών συνεπώς μπορούν να υιοθετήσουν τη ρητορική αυτή, να διασφαλίσουν ότι πλέον συνδέεται με την ελευθερία και την επιλογή και όχι τη διαχείριση της κατάπτωσης, και να χρησιμοποιήσουν αυτή τη σαφήνεια για να μετακινήσουν τον διάλογο στο δικό τους πεδίο αντί για το πεδίο των αντιπάλων τους.
Ο Andy Mayer είναι ο διευθύνων σύμβουλος του Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 20 Δεκεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης
