Του Kristian Niemietz *
Το 2013 πήγα να δω τη συναυλία των Rolling Stones στο Hyde Park. Στα μισά της βραδιάς εμφανίστηκε στη σκηνή ένας καλεσμένος-έκπληξη, ο Mick Taylor, κιθαρίστας του συγκροτήματος κατά την περίοδο 1969-1974. Το κοινό υποδέχθηκε ζεστά τον Taylor, αλλά ακούστηκαν και αρκετά σαρκαστικά και ειρωνικά σχόλια μετέπειτα στα κοινωνικά δίκτυα. Οι σχολιαστές αυτοί δεν παρέλειψαν να υπογραμμίσουν ότι ο μουσικός δεν είχε γεράσει καλά (βλέπε τότε και τώρα).
Οι ροκ σταρ όταν μεγαλώνουν συχνά υφίστανται αυτού του είδους την ειρωνεία. Όσοι πεθαίνουν νέοι - όπως ο Jim Morrison και ο Kurt Cobain - γίνονται θρύλοι, και οι οπαδοί τους τους θυμούνται για πάντα όπως ήταν στο αποκορύφωμα της καριέρας τους. Ποτέ δεν παχαίνουν, ποτέ δεν χάνουν τα μαλλιά τους και δεν φτάνουν στη φάση που αρχίζουν να μιλούν για ακαταλαβίστικες ανοησίες.
Αυτή η αλήθεια για τους ροκ σταρ ισχύει ακόμη περισσότερο για τα σοσιαλιστικά πειράματα και τους σοσιαλιστές επαναστάτες. Ο σοσιαλισμός ποτέ δεν γερνά με χάρη. Στα πρώιμα στάδιά τους, τα σοσιαλιστικά πειράματα συνήθως εκθειάζονται από τους δυτικούς διανοούμενους. Αυτό συνέβη σίγουρα με τη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα του Μάο. Σε μικρότερη κλίμακα, το ίδιο συνέβη και με τη Βόρεια Κορέα, και πιο πρόσφατα με τη Βενεζουέλα. Αργά ή γρήγορα όμως αυτά τα πειράματα πάντα ντροπιάζουν τους δυτικούς υποστηρικτές τους, οι οποίοι τότε εκ των υστέρων τα αποκηρύττουν (λέγοντας συνήθως “αυτό δεν ήταν πραγματικός σοσιαλισμός!). Θα μπορούσε κανείς να γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο γι' αυτό (το οποίο συμβαίνει να γράφω αυτό το διάστημα εγώ).
Οι μόνες εξαιρέσεις είναι τα πολύ βραχύβια πειράματα όπως η Κομμούνα των Παρισίων, οι περιοχές που ελέγχονταν από σοσιαλιστές/αναρχικούς κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου, και φυσικά η κυβέρνηση της Unidad Popular του Σαλβαδόρ Αλιέντε στη Χιλή κατά τα έτη 1970-73. Οι περιπτώσεις αυτές είναι οι Jim Morrison του σοσιαλισμού. Τερματίστηκαν πριν απογοητεύσουν.
Το χιλιανό πείραμα κατέχει μια ειδική θέση στην αριστερή μυθολογία. Η συνήθης αφήγηση είναι η εξής: ύστερα από δεκαετίες μετα-αποικιακής εκμετάλλευσης και αδικίας, ο χιλιανός λαός εξέλεξε μια μαρξιστική κυβέρνηση, η οποία επιδόθηκε σε ένα σχέδιο οικοδόμησης μιας δικαιότερης κοινωνίας. Οι ΗΠΑ φοβήθηκαν τόσο πολύ ότι αυτό το πείραμα θα πετύχαινε και θα αποδείκνυε έτσι την ανωτερότητα του σοσιαλισμού, ώστε υποστήριξαν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που έριξε τον Αλιέντε και εγκαθίδρυσε μια σκληρή δικτατορία στενά συνδεδεμένη με τη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Βλέπετε; Δεν είναι πως ο σοσιαλισμός δεν λειτουργεί, είναι ότι δεν αφήνεται να λειτουργήσει, γιατί θα γίνει ένας φάρος ελπίδας για όσους στενάζουν υπό τον καπιταλισμό.
Η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική. Η Χιλή του Αλιέντε δεν ήταν ακριβώς ο υπό κατασκευή Λαϊκός Παράδεισος όπως συχνά παρουσιάζεται. Ήταν περισσότερο κάτι σαν τη Βενεζουέλα του Τσάβες χωρίς το πετρέλαιο. Αν είχε αφεθεί να συνεχίσει για λίγο ακόμη, σύντομα θα εξελισσόταν σε οικονομική αποτυχία και θα κατρακυλούσε στον αυταρχισμό. Κι αυτό δεν είναι μια απλή υπόθεση. Δείτε μόνο την κατεύθυνση που ήδη είχε πάρει η Χιλή και βγάλτε τα δικά σας συμπεράσματα.
Ο Αλιέντε υιοθέτησε μια εξαιρετικά επεκτακτική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική. Αυτό προκάλεσε μια “σπίθα στο τηγάνι”, δηλαδή μια εφάπαξ εκτίναξη της ανάπτυξης το 1971, που ακολουθήθηκε από δύο χρόνια οικονομικής συρρίκνωσης. Ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε από ποσοστά κάτω του 30% σε πάνω από 500% (και πιθανότατα στην πραγματικότητα ακόμη ψηλότερα, καθώς οι έλεγχοι στις τιμές απέκρυβαν τον πραγματικό πληθωρισμό). Το δημοσιονομικό έλλειμμα εκτινάχθηκε από περίπου 0% στο 23% του ΑΕΠ. Ως μέτρο σύγκρισης, το έλλειμμα της Ελλάδας κορυφώθηκε στο 15% κατά τη κρίση της Ευρωζώνης. Πρόκειται για επίδοση-επίτευγμα για μια τόσο σύντομη χρονική περίοδο.
Αλλά το χειρότερο ήταν άλλο. Ναι, ο Αλιέντε είχε εκλεγεί δημοκρατικά - αλλά ήταν επικεφαλής μιας κυβέρνησης μειοψηφίας, την οποία τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν συμφωνήσει να ανέχονται υπό τον όρο ότι ο Αλιέντε θα σεβόταν το σύνταγμα της χώρας. Δεν το έκανε. Σύντομα άρχισε να παραβιάζει το σύνταγμα κατάσχοντας αυθαίρετα ιδιωτικές ιδιοκτησίες. Έτσι, η πορεία προς τον αυταρχισμό είχε ήδη ξεκινήσει.
Και δεν θα σταματούσε εκεί. Τα μέτρα του Αλιέντε, όπως είναι εύλογο, προκάλεσαν την αντίδραση των ιδιοκτητών επιχειρήσεων αλλά και ακόμη και των εργατικών συνδικάτων σε μερικούς από τους κλάδους που επλήγησαν βαρύτερα. Και όπως συνέβη πιο πρόσφατα στη Βενεζουέλα, οι έλεγχοι των τιμών οδήγησαν (τι έκπληξη!) σε ελλείψεις προϊόντων. Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν “η βία στους δρόμους (σχεδόν στο επίπεδο του Μπέλφαστ)”, όπως έγραφε τότε ο Economist, επισημαίνοντας επίσης ότι “η κυβέρνηση ανεχόταν την ανάδυση ενόπλων ομάδων της άκρας Αριστεράς που ανοιχτά προετοιμάζονταν για εμφύλιο πόλεμο”.
Φανταστείτε η οικονομική κρίση να συνεχιζόταν για περισσότερο. Πώς αντιδρούν συνήθως οι σοσιαλιστές σε μια τέτοια κατάσταση; Φυσικά επιμένοντας στα λάθη τους. Ρίχνουν το φταίξιμο σε φανταστικούς σαμποτέρ, καταστροφείς, συσσωρευτές και κερδοσκόπους και καταστέλλουν τους αντιπάλους τους. Ο Αλιέντε μπορεί να μην έφτανε ποτέ τη βιαιότητα του Πινοσέτ, αλλά η εικόνα του αγίου που απολάμβανε στη Δύση δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί.
Υπάρχει ένα παράλληλο σύμπαν, όχι μακρυά από το δικό μας, που είναι πανομοιότυπο με το δικό μας εκτός του ότι ο Αλιέντε παρέμεινε στην εξουσία για παραπάνω από μια δεκαετία. Και στο σύμπαν αυτό, θεωρείται άκομψο να αναφέρει κανείς τον Αλιέντε παρουσία κάποιου σοσιαλιστή. Εκεί, οι σοσιαλιστές αντιδρούν σ' αυτή την αναφορά με την ίδια αγανάκτηση που έχουν όταν κάποιος αναφέρει τη Σοβιετική Ένωση, την Κίνα του Μάο, ή τη Βόρεια Κορέα: “Έλα τώρα! Σοβαρά; Η Χιλή του Αλιέντε; Τι επιχείρημα-αχυράνθρωπος! Η Χιλή ποτέ δεν υπήρξε σοσιαλιστική και το ξέρεις αυτό. Δεν είχε καμία σχέση με τον σοσιαλισμό. Στην καλύτερη περίπτωση ήταν μια κακή διαχείριση μιας μορφής κρατικού καπιταλισμού. Μα δεν καταλαβαίνεις καθόλου τι είναι ο σοσιαλισμός ε; Είναι αποκαλυπτικό το γεγονός ότι αυτό είναι το καλύτερο επιχείρημα που διαθέτεις!”.
Για να είμαστε ξεκάθαροι: Ενώ σε μεγάλο βαθμό εγκρίνω της οικονομικές πολιτικές των Chicago Boys, ποτέ δεν προσπάθησα να υποβαθμίσω ή να σχετικοποιήσω, πόσο μάλλον να δικαιολογήσω την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη χούντα του Πινοσέτ. Είναι προφανώς ασυγχώρητη, και δεν την αναπληρώνει καμιά οικονομική επιτυχία. Αν όμως ήμουν κάποιος Αριστερός στον δυτικό κόσμο, στα κρυφά θα αισθανόμουν ευγνωμοσύνη που συνέβη το πραξικόπημα την στιγμή που συνέβη. Έσωσε την Αριστερά της Δύσης από πολλή ντροπή, δίνοντάς της έναν αθάνατο θρύλο. Οι ροκ σταρ μερικές φορές γερνούν με χάρη. Τα σοσιαλιστικά πειράματα, ποτέ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο CapX.
--
O Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων Υγείας και Πρόνοιας του Institute of Economic Affairs
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 27 Οκτωβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs (IEA) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
