Του Kristian Niemietz
Έναν μήνα πριν την πτώση του τείχους του Βερολίνου, τον Δεκέμβριο του 1989, κατατέθηκε στη βρετανική Βουλή μια αίτηση για την προ ημερησίας διάταξης συζήτηση ενός ψηφίσματος με τίτλο «Η εργατική δημοκρατία στην ανατολική Ευρώπη». Το ψήφισμα, που έφερε τις υπογραφές του Jeremy Corbyn και του Ken Livingstone, παρουσίαζε μια κάπως εκκεντρική ερμηνεία πρόσφατων τότε εξελίξεων στην Ευρώπη.
Υποστήριζε ότι, αντί να σηματοδοτεί το τέλος του σοσιαλισμού, η ειρηνική επανάσταση στην Ανατολική Γερμανία σηματοδοτούσε ακριβώς το αντίθετο: την έναρξη του «πραγματικού» σοσιαλισμού. Τώρα που οι παλιές ελίτ βγήκαν από τη μέση, «ο λαός» θα αναλάμβανε την εξουσία, και η Ανατολική Γερμανία θα έβλεπε την ανάδυση μιας πιο αυθεντικής, πιο καθαρής μορφής σοσιαλισμού:
«Το Κοινοβούλιο [...] αναγνωρίζει ότι αυτό το ξέσπασμα δυσαρέσκειας και αντιδράσεων στην Ανατολική Γερμανία [...] αντανακλά βαθύ θυμό ενάντια στη διαφθορά και την κακοδιαχείριση της σταλινιστικής γραφειοκρατίας. Βλέπει πως αυτό το κίνημα οδηγεί στην κατεύθυνση του πραγματικού σοσιαλισμού και όχι στην επιστροφή στον καπιταλισμό, [...[ και θεωρεί πως ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός για τους λαούς της Σοβιετικής Ένωσης και της Ανατολικής Ευρώπης είναι στη βάση μιας επιστροφής στις αρχές της πραγματικής εργατικής δημοκρατίας και του σοσιαλισμού που αποτέλεσαν τη βάση και την έμπνευση για την Οκτωβριανή Επανάσταση».
Τα πράγματα εξελίχθηκαν κάπως διαφορετικά. Λιγότερο από έναν χρόνο μετά, η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας έπαψε να υπάρχει και το σαρακονταετές πείραμα της Ανατολικής Γερμανίας με τον σοσιαλισμό είχε τερματιστεί. Ακόμα έναν χρόνο μετά, ολόκληρο το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, και η ίδια η Σοβιετική Ένωση, είχαν πάψει να υπάρχουν.
Η εκτίμηση του Κόρμπιν και του Λίβινγκστον συνεπώς δεν ήταν ιδιαίτερα διορατική. Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, ήταν κάπως λιγότερο παράλογη απ' ό,τι μπορεί να φαίνεται σήμερα, εκ των ιστέρων. Τα δημοκρατικά κινήματα διαμαρτυρίας στην Ανατολική Γερμανία όντως περιλάμβαναν πολλούς αυτοπροσδιοριζόμενους σοσιαλιστές, των οποίων ο στόχος δεν ήταν η κατάρριψη του σοσιαλισμού, αλλά ο εκ των ένδον εκδημοκρατισμός του. Κάποιοι από εκείνους τους σοσιαλιστές μεταρρυθμιστές ίδρυσαν αργότερα το δικό τους κόμμα, την Ενωμένη Αριστερά (LV), που κατέβηκε στις πρώτες (και τελευταίες) δημοκρατικές εκλογές της Ανατολικής Γερμανίας τον Μάρτιο του 1990.
Το LV υποστήριζε ότι ο σοσιαλισμός δεν είναι αποτύχει, αλλά απλώς δεν είχε δοκιμαστεί σωστά. Είχε χάσει τον δρόμο του. Είχε διαφθαρεί από μια αυτονομημένη γραφειοκρατική ελίτ. Για το κόμμα αυτό, η λύση δεν ήταν η πλήρης εγκατάλειψη του σοσιαλισμού, αλλά η ανανέωση και ο αποκαθαρμός του. Η λύση ήταν η διάλυση των κέντρων της συγκεντρωμένης εξουσίας και η επιστροφή αυτής της εξουσίας στον «λαό».
Αν αυτή η ρητορική σας φαίνεται γνώριμη, αυτό δεν είναι τυχαίο. Είναι ακριβώς ό,τι υποστηρίζουν οι δημοφιλείς σοσιαλιστές στη Βρετανία σήμερα. Οι προηγούμενες απόπειρες να οικοδομηθεί μια σοσιαλιστική κοινωνία απέτυχαν καθώς έκαναν όλες το λάθος να αποδώσουν την εξουσία σε μια γραφειοκρατική ελίτ αντί να διασφαλίσουν ότι αυτή θα βρίσκεται στα χέρια κανονικών ανθρώπων.
Οφείλεται όμως άραγε η αποτυχία πάνω από είκοσι προσπαθειών για την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας μόνο στην έλλειψη πολιτικής βούλησης; Εξάλλου, οι σοσιαλιστές επαναστάτες πάντα μιλούσαν για την απόδοση της εξουσίας στον «λαό»; Έλεγαν άραγε απλώς ψέματα; Διεφθάρησαν όλοι τους; Ή μήπως υπάρχει κάτι στην ίδια την ιδέα του σοσιαλισμού που καθιστά αναπόφευκτα αυτά τα αποτελέσματα, όσο αγνή κι αν είναι η καρδιά των πρωταγωνιστών;
Αυτό είναι το ερώτημα που εξετάζω στο νέο μου άρθρο με τίτλο «Η χίμαιρα του δημοκρατικού σοσιαλισμού - Μια εναλλακτική ιστορία» (The Mirage of Democratic Socialism – An Alternative History) που έχει τη μορφή ενός πειράματος σκέψης. Περιγράφω ένα εναλλακτικό σύμπαν στο οποίο οι προβλέψεις των Κόρμπιν και Λίβινγκστον επαληθεύτηκαν. Ένα σύμπαν στο οποίο η πτώση του Τείχους του Βερολίνου όντως οδήγησε στην «επιστροφή στις αρχές της πραγματικής εργατικής δημοκρατίας και του πραγματικού σοσιαλισμού».
Στην εναλλακτική μου ιστορία, το προαναφερθέν κόμμα των σοσιαλιστών μεταρρυθμιστών, η Ενωμένη Αριστερά, κέρδισε τις γενικές εκλογές του 1990 στην Ανατολική Γερμανία. Αυτό σημαίνει πως σε εκείνο το σύμπαν, η επανένωση της Γερμανίας δεν συνέβη ποτέ. Σήμερα, αρκετά χρόνια μετά, η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας συνεχίζει να υπάρχει ως μια ανεξάρτητη σοσιαλιστική χώρα.
Η χώρα εκείνη έκανε μια θεμελιακή επανανακάλυψη του εαυτού της ως πρότυπο ενός εξισωτικού, συμμετοχικού δημοκρατικού σοσιαλισμού. Η νέα κυβέρνηση αφιέρωσε έντονες προσπάθειες για τον εκδημοκρατισμό όλων των σημαντικών κρατικών θεσμών ώστε να καταστήσει εφικτή τη μαζική συμμετοχή κανονικών ανθρώπων στις αποφάσεις για την οικονομική πολιτική και για να κάνει όλα τα επίπεδα του κράτους διαφανή και υπόλογα στον λαό.
Στην δική μου εκδοχή, ο σοσιαλισμός δεν «διαφθείρεται» σε κανένα του στάδιο. Η νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση αποτελείται από πραγματικούς ιδεαλιστές, που δεν βλέπουν την εξουσία ως αυτοσκοπό. Από την ανάδυση του κόμματος μέσα από το κίνημα της αντικαθεστωτικής διαμαρτυρίας, όλοι τους έχουν προσωπικές ιστορίες στοχοποίησης, παρενοχλήσεων και, σε κάποιες περιπτώσεις, φυλάκισης από τη Στάζι. Αναπόφευκτα λοιπόν αντιτίθεται στα μέτρα του αστυνομικού κράτους.
Η ΛΔΓ σχεδόν διαλύθηκε το 1989, αλλά επιλύω αυτό το πρόβλημα βάζοντας τη Δυτική Γερμανία να τη διασώζει, τρομοκρατημένη από την προοπτική να γεμίσει με Ανατολικογερμανούς πρόσφυγες. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα νοητικό πείραμα που περιγράφει τον σοσιαλισμό υπό εξιδανικευμένες συνθήκες. Όλες οι συνήθειες δικαιολογίες που αρέσκονται οι σοσιαλιστές να προβάλλουν έχουν αφαιρεθεί.
Αυτό το σοσιαλιστικό κράτος δεν έχει εξωτερικούς ή εσωτερικούς εχθρούς, δεν έχει οικονομικά προβλήματα πέρα από αυτά που δημιουργεί το ίδιο, μπορεί (τουλάχιστον αρχικά) να υπολογίζει στην καλή βούληση της πλειονότητας του πληθυσμού και δεν κινδυνεύει να «διαφθαρεί» από έναν χαρακτήρα τύπου Στάλιν. Οι σοσιαλιστές δεν θα μπορούσαν να ζητήσουν κάτι περισσότερο. Το αποτέλεσμα; Φοβάμαι ότι θα πρέπει να διαβάσετε όλο το άρθρο. Ας αποκαλύψω μόνο αυτό: μην περιμένετε ευχάριστο τέλος…
--
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων Υγείας και Πρόνοιας στο Institute for Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Σεπτεμβρίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
