Το βιβλίο του Εκκλησιαστή μας λέει «ουδέν καινόν υπό τον ήλιον». Το απόσπασμα αυτό μας υπενθυμίζει ότι από όσα πράγματα θεωρούμε νέα, λίγα είναι νέα στην πραγματικότητα - και η οικονομική φιλοσοφία δεν αποτελεί εξαίρεση.
*Γράφει ο Jonathan Miltimore
Ενώ ο Καρλ Μαρξ θεωρείται ο πατέρας του κομμουνισμού, οι ιδέες του δεν ήταν τόσο πρωτότυπες όσο νομίζουν πολλοί. Ο πνευματικός του πρόδρομος ήταν ο Francois-Noel Babeuf (1760-1797), ένας πρωτο-σοσιαλιστής της Γαλλικής Επανάστασης που εκτελέστηκε επειδή συμμετείχε σε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που είχε σχεδιαστεί για την ανατροπή του Διευθυντηρίου. Δεκαετίες πριν γεννηθεί ο Μαρξ, ο Μπαμπέφ ζητούσε την απόλυτη ισότητα και την απαγόρευση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Ο κλασικός φιλελεύθερος ομόλογός του Μαρξ, ο Άνταμ Σμιθ, έχει τον δικό του διανοούμενο σωσία. Ο Anders Chydenius πιστεύεται ότι γεννήθηκε λίγα μόλις χρόνια μετά τον Σμιθ (η ακριβής ημερομηνία γέννησης του Σμιθ είναι άγνωστη). Όπως ο διασημότερος απ’ αυτόν Σκωτσέζος, έτσι και ο Chydenius ήταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου, της ελευθερίας του τύπου και των ίσων δικαιωμάτων ενώπιον του νόμου, και μια δεκαετία πριν ο Smith δημοσιεύσει τον Πλούτο των Εθνών, ο Chydenius περιέγραφε μια οικονομική διαδικασία παρόμοια με το «Αόρατο χέρι» του Σμιθ.
«Κάθε άτομο προσπαθεί αυθόρμητα να βρει τη θέση και το επάγγελμα όπου μπορεί να αυξήσει καλύτερα το εθνικό κέρδος, εάν οι νόμοι δεν τον εμποδίζουν να το κάνει», έγραψε ο Chydenius στο The National Gain (1765). «Ο πλούτος ενός Έθνους συνίσταται στο πλήθος των προϊόντων ή, μάλλον, στην αξία τους· αλλά το πλήθος των προϊόντων εξαρτάται από δύο κύριες αιτίες, δηλαδή τον αριθμό των εργατών και την επιμέλειά τους. Η φύση θα παράγει και τα δύο, όταν αφεθεί ανεμπόδιστη…»
Μολονότι ούτε ο Σμιθ ούτε ο Chydenius χρησιμοποίησαν τον όρο «αυθόρμητη τάξη» - αυτός δεν εμφανίστηκε παρά μέσα στον 20ο αιώνα – είναι σαφές πως αυτό ακριβώς το φαινόμενο περιγράφουν και οι δύο φιλόσοφοι. Είναι η ιδέα ότι η κοινωνική τάξη και η αρμονία προκύπτουν από τις εθελούσιες δράσεις των ατόμων και όχι από τον κεντρικό σχεδιασμό.
Ωστόσο, κανένας από αυτούς τους μεγάλους φιλοσόφους δεν ήταν ο πρώτος που διατύπωσε αυτή την ιδέα. Αυτή η διάκριση ανήκει στον Ζουάνγκ Ζου (γνωστό και ως Ζουάνγκ Ζι), έναν Κινέζο φιλόσοφο και ποιητή που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Ο Ζουάνγκ Ζου απέρριπτε τον Κομφουκιανισμό της εποχής, ο οποίος έδινε έμφαση στην υπακοή στην εθνική εξουσία πέρα από τις ευρύτερες ηθικές διδασκαλίες του, και υιοθέτησε (και επεξέτεινε) τις διδασκαλίες του Λάο Τσε, ενός σύγχρονου του Κομφούκιου που αντιτάχθηκε στην κρατική εξουσία και έδωσε έμφαση στην ελεύθερη οικονομία.
«Η καλή τάξη προκύπτει αυθόρμητα όταν τα πράγματα αφήνονται μόνα τους», έγραφε ο Ζουάνγκ Ζου, ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πρώτος φιλελεύθερος (libertarian) στην ιστορία.
Είναι δύσκολο να βρεθεί ένας πιο συμπυκνωμένος ορισμός της αυθόρμητης τάξης από αυτόν, και ο οικονομολόγος Murray Rothbard πιστώνει τον Ζουάνγκ Ζου (τον οποίο ο Rothbard αναφέρει ως Chuang-tzu) ως τον πρώτο στοχαστή που διατύπωσε αυτή την ιδέα. Και παρόλο που η ιδέα είναι αρκετά απλή, ο Ζουάνγκ Ζου ξεκαθαρίζει ότι η άσκηση της αυθόρμητης τάξης δεν είναι καθόλου απλή και συμβαίνει εξαιρετικά σπάνια.
«Έχει υπάρξει το να αφήσουμε την ανθρωπότητα ήσυχη», έγραφε ο Ζουάνγκ Ζου, «όμως δεν έχει υπάρχει ποτέ η διακυβέρνηση της ανθρωπότητας [με επιτυχία]».
Ο λόγος που η αυθόρμητη τάξη είναι τόσο δύσκολο να ασκηθεί ήταν ο ίδιος στην Αρχαία Κίνα όπως και σήμερα: η παρουσία της ισχύος.
Η ισχύς είναι μια σταθερά στις σελίδες της ιστορίας. Είτε το κείμενό μας είναι ο Πλούταρχος, η Βίβλος ή ο Ζουάνγκ Ζου, η ιστορία είναι από πολλές απόψεις ένα χρονικό ανθρώπων που επιτίθενται ο ένας εναντίον του άλλου. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο ο Ζουάνγκ Ζου υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι δεν θα αφήσουν ποτέ ο ένας τον άλλο στην ησυχία του και ότι το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε μια κοινωνική τάξη που περιορίζει την επιθετικότητα.
Όπως μπορεί να σας πει οποιοσδήποτε πρωτοετής φοιτητής φιλοσοφίας, αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι συνάπτουν ένα «κοινωνικό συμβόλαιο». Η παρουσία της ισχύος προκαλεί τη δημιουργία μιας αρχής που θα κρατά υπό έλεγχο τους επιτιθέμενους. Το πρόβλημα, όπως σημείωσε ο οικονομολόγος του δέκατου ένατου αιώνα, Frédéric Bastiat, είναι ότι το κράτος σύντομα παρεκκλίνει από την αποστολή του και γίνεται το ίδιο ένας παράγοντας επιθετικότητας, συχνά υπό το πρόσχημα ότι κάνει καλό.
«Η αποστολή του νόμου δεν είναι να καταπιέζει τα άτομα και να τους λεηλατεί την περιουσία τους, παρ’ όλο που ο νόμος μπορεί να ενεργεί με φιλανθρωπικό πνεύμα», έγραψε ο Μπαστιά στο έργο του Ο Νόμος. «Η αποστολή του είναι να προστατεύει την ιδιοκτησία».
Μεγάλο μέρος της δυσαρμονίας που βλέπουμε στον κόσμο σήμερα πηγάζει από διαφορετικές θεωρήσεις ως προς τον σκοπό του νόμου. Η κυβέρνηση υπάρχει για να προστατεύει την ιδιωτική ιδιοκτησία ή να την αναδιανέμει ή ακόμα και να την καταργεί;
Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές απόψεις για το θέμα, όπως ακριβώς συνέβαινε και με τον Άνταμ Σμιθ και τον Καρλ Μαρξ. Αλλά είναι σαφές ότι η συζήτηση αυτή δεν είναι κάτι το καινούργιο.
Είναι επίσης σαφές ότι ο Ζουάνγκ Ζου θα σας έλεγε ότι το όραμα του Adam's Smith – και όχι αυτό του Καρλ Μαρξ – είναι ο δρόμος για μια ειρηνική, ευημερούσα και αρμονική κοινωνία. Γιατί τα καλά αποτελέσματα τείνουν να προκύπτουν από μόνα τους «όταν τα πράγματα αφήνονται στην ησυχία τους».
--
*O Jonathan Miltimore είναι ο εκτελεστικός υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org. Ο Dan Sanchez είναι διευθυντής περιεχομένου στο FEE και υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Οκτωβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
