Του Deirdre McCloskey*
Ονομάζοντας τον “λαϊκισμό” μ' αυτή τη λέξη, κάνουμε το φαινόμενο που περιγράφει να ακούγεται έστω και λίγο κάτι το καλό, τουλάχιστον στους ανθρώπους που δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν. Γιατί να μην επικρατεί η βούληση των ανθρώπων έναντι όλων; Άλλωστε, το αποτέλεσμα μιας ψηφοφορίας είναι η Γενική Βούληση, όπως υποστήριζε ο Ρουσό πιστεύοντας ότι έτσι έλυνε το πρόβλημα της ανελευθερίας στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας. Δεν είναι ο λαϊκισμός κάτι το Καλό και το Γενικό; Μπορεί κανείς να το πιστεύει αυτό, τουλάχιστον μέχρι να του έρθουν στο μυαλό κάποιες αμυδρές αναμνήσεις του Χιούι Λονγκ, του Χουάν Περόν και του Benito Mussolini.
Ο Jeffrey Tucker στο λαμπρό βιβλίο του Right-Wing Collectivism: The Other Threat to Liberty (Ο δεξιός κολλεκτιβισμός: Η άλλη απειλή για την ελευθερία) ονομάζει τον δεξιό λαϊκισμό όπως ακριβώς είναι, δηλαδή “φασισμό”, ή, στη γερμανική μορφή του “εθνικοσοσιαλισμό”, ναζισμό. Το περιεχόμενο του όρου “φασισμός” έχει βεβαίως διαβρωθεί από την απρόσεχτη χρήση του από την Αριστερά - από τους μηδενιστές της Αντίφα για παράδειγμα στο Μπέρκλεϊ που εκτοξεύουν πέτρες και ύβρεις στους αστυνομικούς και τους μη βίαιους διαδηλωτές εναντίον των τελευταίων κατορθωμάτων του Προέδρου Τrump. Ο Tucker ξεσκονίζει τη λέξη ώστε να ξαναρχίσουμε να τη χρησιμοποιούμε σήμερα. Και είναι ακριβώς η λέξη που χρειαζόμαστε - επιτακτικά.
Με γλαφυρό ύφος και βαθιά γνώση της Ιστορίας, ο Tucker αφηγείται πώς χωρίστηκαν τα αντιφιλελεύθερα δίδυμα που γεννήθηκαν γύρω στο 1820 από τον Γκέοργκ Χέγκελ - η Πρωσία και η Ρωσία, όπως θα μπορούσε κανείς να πει. Οτιδήποτε εκτός από την Αγγλία. Το δίδυμο στα δεξιά, από τον Καρλάιλ μέχρι τα πρόσφατα Breitbart News, εξύψωσε το κράτος με τον εθνικισμό. Το δίδυμο στα αριστερά, από τον Μαρξ μέχρι πρόσφατα το MSNBC, εξύψωσε το κράτος με τον σοσιαλισμό.
Σε κάθε περίπτωση, εξυψώθηκε το κράτος και το μονοπώλιό του επί της βίας. Ο αγγλικός φιλελευθερισμός - ο οποίος στο μεταξύ μας έδωσε τις ελευθερίες και στη συνέχεια τα πλούτη μας - εξύψωσε αντίθετα τους ανθρώπους ατομικά και τις εθελούσιες συμφωνίες τους. Όπως ο πατριάρχης του φιλελευθερισμού Adam Smith έγραψε το 1776, αυτό που χρειαζόμαστε - και αυτό που για λίγο και ατελώς πήραμε - είναι “το φιλελεύθερο σχέδιο της ισότητας [στην κοινωνική θέση], της ελευθερίας [στην οικονομική δράση], και της δικαιοσύνης [απέναντι στον νόμο].”
Ο Tucker χτυπά το καμπανάκι του κινδύνου έναντι του Τrumpικού πουτινισμού όπως αυτός εκδηλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, από την Ουγγαρία μέχρι τις Φιλιππίνες. Απορρίπτει τον μύθο ότι ο “φασισμός” είναι εκτός μόδας επειδή ηττήθηκε θαρραλέα το 1945 από την Αριστερά. Οι φίλοι μας στην Αριστερά (και μιλώ ειλικρινά: έχω πολλούς) φαντάζονται ότι ακόμη πολεμούν εναντίον ενός φασισμού έχοντας ως σύμμαχο τον φίλο Θείο Στάλιν με την πίπα του. Στην πραγματικότητα, ασκούν μια αριστερή εκδοχή του φασισμού.
Όπως ανακάλυψε ο Τζορτζ Όργουελ στον Ισπανικό Εμφύλιο και κατέγραψε στη συνέχεια στην Φάρμα των Ζώων, η Αριστερά είναι τόσο αυταρχική όσο και η Δεξιά. Και οι δύο χρησιμοποιούν την κρατική εξουσία για να επιβάλλονται στους ανθρώπους. Όπως καταγράφει ο Tucker, μετά το 1989 η μεγαλύτερη απειλή εξαναγκασμού προέρχεται τόσο από τη Δεξιά όσο και από την Αριστερά. Η φασιστική απειλή δεν προέρχεται από ένα Τείχος του Βερολίνου, αλλά από το Τείχος του Τrump.
Ένας πραγματικός φιλελευθερισμός ρίχνει τα τείχη - τόσο της τυραννίας και των δασμών, όσο και της μετανάστευσης, της λογοκρισίας και της υποχρεωτικής επαγγελματικής αδειοδότησης. Στέκει απέναντι και στα δύο αυταρχικά δίδυμα και τους τοίχους τους. Ο Tucker καλεί τους ανθρωπιστές φιλελεύθερους να ξεσηκωθούν και να ξεκαθαρίσουν τις ανθρωποκεντρικές τους αρχές. Τους καλεί να σταματήσουν να πιστεύουν πως είναι “συντηρητικοί” και έτσι θα πρέπει να ανέχονται μια μικρή παρέκκλιση προς τον φασισμό αν είναι να πετύχουν κάποια φορολογική μεταρρύθμιση.
Ένας δημοσιογράφος του MSNBC παρενόχλησε έναν ερευνητή από το ελευθεριακό Cato Institute, τον οποίο χαρακτήρισε “συντηρητικό” και δεν τον άφηνε να μιλήσει. Ο καλεσμένος μόλις που κατόρθωσε να διαμαρτυρηθεί λέγοντας πως δεν είναι συντηρητικός Το επιχείρημά του χάθηκε, και η εκπομπή διέκοψε για διαφημίσεις. Ο άνθρωπος αυτός από το Cato, o Jeffrey Tucker (ο άνθρωπος από το Foundation for Economic Education), η Ρόουζ Γουάιλντερ Λέην, ο Φρίντριχ Χάγιεκ και ο Μίλτον Φρίντμαν είναι όλοι τους φιλελεύθεροι, όχι συντηρητικοί και όχι προοδευτικοί.
Οι φιλελεύθεροι αντιτίθεται στα δίδυμα της βιαίως επιβαλλόμενης κρατικής δράσης.
Παρ' όλα αυτά, τα βίαια αυτά δίδυμα παραμένουν δημοφιλή. Η πρόσφατη δημοφιλία του διδύμου του φασισμού ανησυχεί τον Tucker. Και θα πρέπει να ανησυχεί κι εσάς.
Θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει: Γιατί τόσο στην Αριστερά όσο και στη Δεξιά το κράτος είναι το κεντρικό υποκείμενο του πολιτικού και οικονομικού δράματος; Γιατί αυτό είναι το δράμα που οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν;
Πρώτα απ' όλα, ένας από τους λόγους είναι αρχέγονος - είναι η πρωτόγονη δυσπιστία που έχουμε ότι μια συμφωνία στην αγορά είναι δίκαιη. Η δυσπιστία αυτή είχε κάποιο νόημα στον κόσμο του μηδενικού αθροίσματος στον οποίο ζούσαν οι περισσότεροι άνθρωποι μέχρι τον 19ο αιώνα. Ο κοινωνιολόγος Γκέοργκ Σίμελ (Georg Simmel) το διατύπωσε εύστοχα το 1907: “Οι μάζες - από τον Μεσαίωνα μέχρι και τον 19ο αιώνα - πίστευαν ότι υπάρχει κάτι το κακό στην προέλευση των μεγάλων περουσιών… Ιστορίες τρόμου διασπείρονταν για την προέλευση της περιουσίας των Γκρινάλντι, των Μεδίκων και των Ρότσιλντ… σαν να πρόκειται για το έργο ενός δαιμονικού πνεύματος”. Είναι οι μάζες, οι λαϊκιστές, “οι πολλοί” που πιστεύουν έντονα σε τέτοιες απόψεις. Ένας δεσμοφύλακας τον 13ο αιώνα ειρωνεύτηκε τις εκκλήσεις κάποιου πλουσίου για έλεος λέγοντας τα εξής: “Έλα τώρα αφέντη Αρνώ Τεσέρ, έχεις κυλιστεί μέσα σε τόση χλιδή!... Πώς γίνεται να είσαι αναμάρτητος;”.
Κι όμως, σε μια εθελούσια συναλλαγή τόσο το μέρος που βρίσκεται στην πλευρά της προσφοράς όσο και αυτό που βρίσκεται στην πλευρά της ζήτησης κερδίζουν. Και οι δύο ωφελούνται. Win-win. Στη φύση του αμοιβαίου οφέλους όμως, ο καθένας πιθανόν θα μπορούσε να κερδίσει περισσότερα. Πάντα υπάρχει αυτό το ενοχλητικό χάσμα. Ο καθημερινός άνθρωπος ονομάζει το όφελος που αποκόμισαν οι προμηθευτές προϊόντων και στέγασής του “το κέρδος τους” και δυσαρεστείται που δεν μπορεί να μετακυλίσει περισσότερο απ' αυτό στον εαυτό του. Δεν αναλογίζεται ότι και ο ίδιος αποκομίζει ένα είδος κέρδους - καθώς διαφορετικά δεν θα συμφωνούσε εξαρχής στην πώληση. Από την πλευρά του προμηθευτή πάλι, κερδοσκόπος είναι ο αγοραστής. Και οι δύο πλευρές είναι κερδοσκόποι. Οι οικονομολόγοι που συνεχίζουν την παράδοση του Άλφρεντ Μάρσαλ (Alfred Marshall) ονομάζουν το χάσμα ανάμεσα στην προθυμία κανείς να πληρώσει και στην προθυμία να αποδεχθεί “το σύνολο του πλεονάσματος του καταναλωτή και του παραγωγού”. Οι μαρξιστές το ονομάζουν, πιο γλαφυρά και αποδοκιμαστικά “εκμετάλλευση” ή “υπεραξία”. Σε κάθε περίπτωση, είναι το κοινωνικό κέρδος από το εμπόριο - η αξία που δημιουργείται από το εμπόριο - που με κάποιο τρόπο μοιράζεται ανάμεσα στο κέρδος του αγοραστή και σ' αυτό του προμηθευτή από τη συναλλαγή. Γκρινιάζουμε: “Πέτυχα την καλύτερη δυνατή ευκαιρία; Μήπως με έπιασε κορόιδο; Είναι ένας στυγνός κερδοσκόπος. Γιατί δεν έχει τους καλούς τρόπους να μου δώσει περισσότερα;”.
Όταν η δημοκρατία άρχισε να ακμάζει και οι ιεραρχίες άρχισαν να πεθαίνουν, ξεκινήσαμε να πιστεύουμε ότι υπάρχει μια έτοιμη διαθέσιμη λύση. Η αρχέγονη προκατάληψη εναντίον του εμπορίου γεννά τη σύγχρονη ιδέα ότι θα το διορθώσει το κράτος, δίνοντας σε όλους μας την αξιοπρέπεια και τα αγαθά που χρειαζόμαστε. (Το 1600 κανείς δεν πίστευε σε τέτοια παράλογα πράγματα, καθώς ήταν τότε προφανές ότι το κράτος είναι μια συμμορία ληστών στις παγίδες των οποίων έχουμε πέσει).
Από την σκοπιά κάποιου πολίτη ατομικά, πράγματι τα δώρα του κράτους φαίνονται θαυμάσια δωρεάν γεύματα: Δρόμοι, δημόσια σχολεία, ένα ωραίο ταχυδρομείο με έναν φιλικό ταχυδρόμο. Πράγματα που απλώς εμφανίζονται στη ζωή μας, χωρίς κόστος, χωρίς το καταραμένο παζάρεμα και χωρίς εργασία.
Και, δεύτερον, μια τέτοια φαντασίωση ενός καλοκάγαθου κράτους που χαρίζει καλούδια χωρίς κόστος, ανεξάρτητα από το αν αυτό διοικείται από έναν υποτιθέμενο κεντρικό σχεδιαστή στον σοσιαλισμό ή από έναν υποτιθέμενο φύρερ στον εθνικισμό, έχει ακόμη μία (κι αυτή τη φορά αποκλειστικά σύγχρονη) αφήγηση που την υποστηρίζει. Αυτή αφήγηση βασίζεται στην οικονομική αλήθεια ότι ο σύγχρονος κόσμος παράγεται από το απίστευτα κατακερματισμένο εμπόριο με ξένους. “Όχι” απαντά η νέα αυτή αφήγηση, “είμαστε όλοι μας μέλη μιας αγαπημένης οικογένειας. Ας προχωρήσουμε όλοι μαζί”.
Όταν όλοι μας ζούσαμε σε αγροκτήματα, και ξέραμε από πού προέρχεται το κρέας, κανείς δεν ονειρευόταν τον σοσιαλισμό. Ξέραμε ότι οι τιμές της αγοράς είχαν σημασία και μπορούσαν να βελτιώσουν ή να καταστρέψουν τη ζωή μας. Ξέραμε ότι το εισόδημα παράγεται από την εργασία. Ξέραμε πολύ καλά την αλήθεια της φθίνουσας απόδοσης και της καθολικής φύσης της σπανιότητας των πόρων.
Οι φοιτητές μου που μεγάλωσαν σε φάρμες ή σε μικρές επιχειρήσεις στις οποίες συμμετείχαν ως παιδιά, μπορούν γρήγορα να κατανοήσουν τα οικονομικά. Οι υπόλοιποι, ανάμεσα στους οποίους κι εγώ, δεν το μπορούμε. Όταν τα εισοδήματα άρχισαν να εμφανίζονται μαζικά και μυστηριωδώς από Το Γραφείο, αρχίσαμε να πιστεύουμε ότι το πρόβλημα δεν είναι η παραγωγή αλλά η κατανομή, όπως συμβαίνει στο τραπέζι του δείπνου μιας αγαπημένης οικογένειας. Δώσε μου τις πατάτες, Ελένη. Βεβαίως Γιάννη. Πάρε κι άλλες.
Η πολιτική στη Σουηδία μεταμορφώθηκε το 1928 από τον φιλελευθερισμό σε ένα δοκιμαστικό είδος σοσιαλισμού όταν ο Per Albin Hansson εκφώνησε την κλασική του πια ομιλία στο Κοινοβούλιο προτείνοντας το folkhemmet “το σπίτι του λαού”: “Σ' ένα καλό σπίτι υπάρχει ισότητα, νοιάξιμο, συνεργασία και αλληλεγγύη. Αν εφαρμόσουμε αυτές τις αξίες στο μεγαλύτερο σπίτι του λαού και των πολιτών, αυτό σημαίνει να καταρρίψουμε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά εμπόδια που σήμερα χωρίζουν τους πολίτες σε προνομιούχους και παραμελημένους, κυρίαρχους και εξαρτημένους, πλούσιους και φτωχούς, ιδιοκτήτες και εξαθλιωμένους, εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους”.
Όταν ένα γενναιόδωρο παιδί σήμερα αντιλαμβάνεται πόσο πολύ φτωχοί είναι οι άνθρωποι στην παραπέρα γειτονιά, θέλει να ανοίξει το πορτοφόλι του, ή ακόμη καλύτερα το πορτοφόλι του Μπαμπά. Σ' αυτήν ακριβώς την ηλικία - στα δεκατέσσερα ή τα δεξαέξι - διαμορφώνουμε πολιτικές ταυτότητες, τις οποίες σπάνια αναθεωρούμε όταν βρεθούμε ενώπιον νέων δεδομένων. Αντιθέτως, σε μια προγενέστερη ιεραρχική κοινωνία δούλων και δουλοκτητών, το παιδί των δουλοκτητών δεν είχε τέτοιες ενοχές καθώς θεωρούταν ότι ήταν στη μοίρα των φτωχών να υπηρετούν. Όταν όμως η φυσικότητα της ιεραρχίας αμφισβητήθηκε, όπως συνέβη τον 18ο αιώνα στη βορειοδυτική Ευρώπη, ο σοσιαλισμός, ή αν προτιμάτε, ύστερα από λίγο, ο εθνικοσοσιαλισμός, απείχε πια ένα μόλις μικρό βήμα. Οι οικογένειές μας είναι μικρές σοσιαλιστικές οικονομίες, με τη Μαμά ως κεντρικό σχεδιαστή. Τέλεια.
“Η ανήθικη οικογενειοκρατία” όπως παρατήρησε το 1958 ο πολιτικός επιστήμονας Edward Banfield, είναι χαρακτηριστικό μιας προνεωτερικής κοινωνίας. Προστατεύει τα μέλη της οικογένειας, αλλά κλέβει και δολοφονεί τον οποιονδήποτε άλλο. Δείτε σχετικά την τηλεοπτική σειρά The Sopranos που προβαλλόταν από το 1999 ως το 2007. Μια σύγχρονη κοινωνία στην αυταρχική εκδοχή της διευρύνει την οικογένεια στο έθνος, το folkhem. Εκεί, κλέβουμε τα αφεντικά και δολοφονούμε τους εχθρούς, μαζικά.
Χρειαζόμαστε το βιβλίο του Tucker. Και χρειάζεται να ανησυχούμε. Οι πραγματικά φιλελεύθεροι, πρέπει να ξέρουμε τις καταβολές του νέου εθνικοσοσιαλισμού, για να μπορέσουμε να τον καταγγείλουμε αποτελεσματικότερα και να τον στείλουμε για μια ακόμη φορά στο σκοτάδι. Τώρα.
--
Η Deirdre Nansen McCloskey δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο από το 2000 μέχρι το 2015 οικονομικά, ιστορία, αγγλική φιλολογία και επικοινωνία. Έχει συγγράψει 17 βιβλία και πάνω από 400 επιστημονικά άρθρα για θέματα που εκτείνονται από τα τεχνικά οικονομικά και την στατιστική θεωρία στην υποστήριξη των δικαιωμάτων των διεμφυλικών ατόμων και την ηθική υπόσταση των αστικών αρετών. Το τελευταίο της βιβλίο Bourgeois Equality: How Ideas, Not Capital or Institutions Enriched the World (Η αστική ισότητα: Πώς οι ιδέες και όχι το κεφάλαιο ή οι θεσμοί πλούτισαν τον κόσμο), που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2016 από το University of Chicago Press υποστηρίζει μια εξήγηση του Μεγάλου Πλουτισμού από το 1800 μέχρι σήμερα που βασίζεται στην ιστορία των ιδεών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 6 Νοεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
