Γράφει ο Logan Albright*
Η μητέρα πέθανε τον Αύγουστο, τέσσερις μέρες πριν από τα εβδομηκοστά της γενέθλια. Όταν χάνουμε κάτι που αγαπάμε, είναι εύκολο να νιώσουμε πικραμένοι, αγανακτισμένοι, εξαπατημένοι. Είναι εύκολο να αισθανθούμε ότι η ζωή είναι σκληρή, ότι συστηματικά μας κλέβει καθετί καλό μέχρι να μην μας απομείνει τίποτα. Και ενώ αυτά τα συναισθήματα είναι κατανοητά - ακόμη και συγχωρητέα - παραβλέπουν πολύ περισσότερα από όσα αποτυπώνουν για την ανθρώπινη κατάσταση.
Όταν κοιτάζω γύρω μου σήμερα, βλέπω πολλή πίκρα στον κόσμο. Βλέπω θυμό για την αδικία και τη φτώχεια. Βλέπω δυσαρέσκεια για τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Βλέπω τις ευθύνες για τα δεινά να καταλογίζονται σε ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές, σε «λάθος» πολιτικά κόμματα και σε διαφορετικές εθνότητες. Όλοι φαίνονται τόσο δυστυχισμένοι και πεπεισμένοι ότι ο κόσμος βρίσκεται σε παρακμή καθώς καταστράφηκε από εκείνους που ήρθαν προηγουμένως για να μας εξαπατήσουν από τα εκ γενετής μας δικαιώματά μέσω της φαυλότητας της προκατάληψης και της απληστίας. Φυσικά, όλα αυτά τα παράπονα ως ένα βαθμό δικαιολογούνται, και πράγματι μπορεί να είναι δύσκολο να μην λυγίσει κανείς υπό την καταιγίδα των κακών ειδήσεων που φαίνεται να αδειάζουν αδιάκοπα στα κεφάλια μας οι καταστροφολόγοι κουβάδες των καλωδιακών ειδήσεων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά έχουμε λόγους να είμαστε απαισιόδοξοι, υπάρχει εξίσου καλοί λόγοι να είμαστε αισιόδοξοι και ευγνώμονες - όμως αυτά τα δύο τελευταία δεν τα βλέπω καθόλου.
Σας ακούω ήδη να καγχάζετε. "Ευγνωμοσύνη; Θα έπρεπε δηλαδή να είμαι ευγνώμων στους πολιτικούς που ξεκινούν πολέμους στο εξωτερικό και καταπιέζουν τους πολίτες τους στο εσωτερικό, στις εταιρείες που πληγώνουν τη γη και εκμεταλλεύονται εργάτες, στους baby boomers που δημιούργησαν πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα;»
Όχι, δεν λέω αυτό. Απλά ακούστε με.
Πριν από χίλια πεντακόσια χρόνια, ένας Ρωμαίος πολιτικός ονόματι Βοήθιος (480–524 μ.Χ.) φυλακίστηκε από τους εχθρούς του, και μέσα στη φυλακή έγραψε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο Η Παραμυθία της Φιλοσοφίας (Consolatio Philosophiae). Αν και αυτό το βιβλίο δεν είναι τόσο ευρέως γνωστό σήμερα, για αιώνες ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία στον κόσμο - και για δικαίως. Στο έργο του αυτό, ο Βοήθιος παρουσιάζει μια φανταστική συνομιλία μεταξύ του ίδιου και της προσωποποίησης της Φιλοσοφίας. Ξεκινά διεκτραγωδώντας την αδικία της μοίρας του, για να τον παρηγορήσει η Φιλοσοφία επισημαίνοντας ότι, παρά τα φαινόμενα, τελικά δεν έχει τίποτα να παραπονεθεί. Η καλή τύχη, παρατηρεί, είναι άστατη από τη φύση της. Όποιος επιλέγει να απολαύσει τα δώρα της Τύχης το κάνει γνωρίζοντας ότι αργά ή γρήγορα θα του αφαιρεθούν.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να εστιάζουμε στις καλές στιγμές όσο αυτές διαρκούν, όχι να παθαίνουμε εμμονή με το τέλος αναπόφευκτα θα έρθει. Όλα τα καλά πράγματα είναι φευγαλέα. Το γνωρίζουμε αυτό, και γι' αυτό δεν πρέπει να απογοητευόμαστε όταν τελειώνει ο χρόνος που μας δίνεται. Ένα παιδί που έχει την τύχη να κάνει διακοπές στο Disney World μπορεί να λυπάται όταν φτάσει η ώρα να πάει σπίτι, αλλά το γεγονός ότι μια χαρούμενη εμπειρία δεν διαρκεί για πάντα δεν το κάνει λιγότερο χαρούμενο. Μόνο ένας ανόητος θα προτιμούσε να μην βιώσει ποτέ τίποτα καλό επειδή ανησυχεί ότι μια μέρα αυτό θα χαθει.
Η Παραμυθία της Φιλοσοφίας παρουσιάζει πολλά πειστικά σημεία, αλλά για μένα το πιο ισχυρό είναι ότι η ζωή είναι ένα δώρο που πρέπει να κανείς να το εκτιμά. Μπορεί να είναι ένα ατελές δώρο, μερικές φορές ακόμη και εκνευριστικό, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι ένα δώρο. Και αν το δεχτούμε, θα πρέπει να το κάνουμε με την ανάλογη ευγνωμοσύνη και ταπεινοφροσύνη. Μπορεί να μην αντέχετε οικονομικά να αγοράσετε ένα νέο σπίτι ή να πάτε στο πανεπιστήμιο, αλλά αν διαβάζετε αυτό το άρθρο, το πιθανότερο είναι ότι μπορείτε να αντέξετε οικονομικά την τροφή σας και κάποιο είδος στέγης πάνω από το κεφάλι σας. Ίσως υπάρχει υπερβολική ρύπανση και πάρα πολλά δέντρα έχουν κοπεί, αλλά το γεγονός ότι υπάρχουν δέντρα είναι ένα θαύμα.
Η μεγάλη ασθένεια της εποχής μας είναι η μυωπία που μας εμποδίζει να αποκτήσουμε την κατάλληλη προοπτική για τη θέση μας στην ιστορία ή στον ευρύτερο κόσμο. Για πάρα πολλούς ανθρώπους, το χθες είναι σαν να μην υπήρχε, πόσο μάλλον η περσινή χρονιά ή ο περασμένος αιώνα. Η συντριπτική φτώχεια του αγρότη του 19ου αιώνα ή του σύγχρονου Αιθίοπα είναι κάτι το πολύ απομακρυσμένο για να το σκεφτούν αυτοί οι άνθρωποι. Το γεγονός ότι χρειάζονται δύο εισοδήματα για να συντηρηθεί μια οικογένεια (τουλάχιστον με τον τρόπο ζωής που έχουμε συνηθίσει) φαίνεται πως αποτελεί επαρκή λόγο για να επαναστατήσουμε ενάντια στον ίδιο τον πολιτισμό ως ένα εγχείρημα που απέτυχε.
Η πικρία προκύπτει επειδή οι προσδοκίες μας στη ζωή, κακώς επηρεασμένες από το Instagram και τις υποσχέσεις πολιτικών και καθηγητών, δεν πραγματοποιούνται. Αλλά γιατί να πραγματοποιηθούν; Ο κόσμος δεν μας χρωστάει τίποτα. Η απλή κατάσταση της ύπαρξής μας δεν αναθέτει καμία υποχρέωση στους άλλους να ικανοποιήσουν την κάθε επιθυμία μας. Κανένας δεν έχει στερηθεί αδίκως τα πρωτοτόκιά του, γιατί, για να το λέμε ωμά, εξαρχής δεν έχουμε τέτοια δικαιώματα.
Θα μπορούσαμε εύκολα να πεθάνουμε πριν ακόμη πάρουμε την πρώτη μας ανάσα, όπως τόσα εκατομμύρια βρέφη κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Αλλά όχι, αντί γι’ αυτό έχουμε την εκπληκτικά καλή τύχη να ζούμε σε μια εποχή ατελείωτων θαυμάτων και ευκαιριών.
Μπορούμε να μάθουμε οτιδήποτε θέλουμε με το πάτημα ενός κουμπιού. Το φαγητό είναι τόσο άφθονο που η μεγαλύτερη υγειονομική κρίση υγείας που αντιμετωπίζουμε προκλήθηκε από την υπερκατανάλωση. Η σύγχρονη ιατρική έχει επεκτείνει τόσο πολύ τη διάρκεια και την ποιότητα της ζωής, ενώ ουσιαστικά εξαλείφει και τη βρεφική θνησιμότητα. Ποτέ δεν ήταν πιο εύκολο ή φθηνότερο να ταξιδέψετε στον κόσμο, να γνωρίσετε άλλους πολιτισμούς και τα θαύματα της φύσης. Και για πρώτη φορά στην ιστορία, είναι πιθανό να κερδίσετε αρκετά χρήματα για να ζήσετε παίζοντας βιντεοπαιχνίδια ή παρακολουθώντας ταινίες για τη διασκέδαση των άλλων, όλα από την άνεση του κλιματιζόμενου σπιτιού σας, με ζεστό και κρύο τρεχούμενο νερό όποτε θέλετε.
Συνειδητοποιώ ότι όλο αυτό κινδυνεύει να φανεί κάπως ρηχό. Το «μείωσε τις προσδοκίες σου, σκάσε και να είσαι ευγνώμων» δεν είναι καθόλου ικανοποιητική συμβουλή για κανέναν, και η επισήμανση ότι υπήρξαν χειρότερες δυσκολίες στο παρελθόν δεν κάνει τα σημερινά προβλήματα λιγότερο πραγματικά. Δεν λέω να τα αγνοήσουμε ή να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο. Στην πραγματικότητα, η άποψή μου είναι το αντίθετο. Γιατί μόνο μέσα από μια αίσθηση αισιοδοξίας μπορούμε όντως να βελτιώσουμε πραγματικά τα πράγματα.
Πρέπει να πιστέψουμε ότι τα πράγματα μπορούν να βελτιωθούν πριν μπορέσουμε να εργαστούμε για να τα βελτιώσουμε. Η εναλλακτική είναι εκείνη η μηδενιστική μιζέρια που οδηγεί σε ταραχές, λεηλασίες και την επιθυμία να γκρεμίσουμε ολόκληρες κοινωνικές δομές χωρίς να μας νοιάζει τι θα επακολουθήσει. Σε τελική ανάλυση, αν ο κόσμος βρίσκεται σε μια αναπόφευκτη παρακμή, δεν υπάρχει κανένας λόγος να είμαστε όσο γίνεται πιο καταστροφικοί. Το να βρούμε ένα αντίδοτο σε αυτή τη στάση είναι, πιστεύω, επιτακτική προϋπόθεση για την επιβίωση του πολιτισμού μας.
Γι’ αυτό, προτείνω το εξής: θυμηθείτε τον Βοήθιο. Αμφισβητήστε το τραγικό και άδικο τέλος του - βασανίστηκε και εκτελέστηκε λίγο μετά τη συγγραφή της Παραμυθίας της Φιλοσοφίας - εκείνος κατάλαβε ότι η ύπαρξή μας είναι δώρο.
Η ζωή, κατά κάποιο τρόπο, είναι τόσο απογοητευτική και γεμάτη απώλειες σήμερα όσο ήταν και στην εποχή του Βοήθιου, αλλά αν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις με ευγνωμοσύνη και όχι με δυσαρέσκεια, με δέος, χαρά και γέλιο και όχι με απαισιοδοξία και θλίψη, με μια ευρύτερη προοπτική και όχι υπό το πρίσμα του δικού μας σολιψισμού, τότε όχι μόνο μπορούμε να επιβιώσουμε, αλλά και να ευημερήσουμε. Τότε μπορούμε να εργαστούμε για να οικοδομήσουμε πράγματα αντί να τα γκρεμίσουμε.
Αυτός είναι ο τρόπος να περάσουμε τις δύσκολες στιγμές. Αυτός είναι ο τρόπος να φτιάξουμε έναν καλύτερο κόσμο για το μέλλον.
*Ο Logan Albright είναι διευθυντής ερευνών στο Free the People.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Οκτωβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
