Του Stanton Skerjanec
Οι μαθητές μου οικονομικών στο λύκειο διαβάζουν αυτή την περίοδο το πρώτο πρώτο βιβλίο της χρονιάς, ένα που βρίσκεται κοντά στις καρδιές των φίλων της ελευθερίας: τον Νόμο του Φρεντερίκ Μπαστιά, ένα έργο που έγραψε προς το τέλος της ζωής του στη Γαλλία του 1850. Είναι η τρίτη χρονιά που διδάσκω το βιβλίο αυτό σε μαθητές της πρώτης τάξης, και κάθε φορά που το διαβάζω μου φαίνεται ολοένα και πιο τέλειο. Οι λέξεις και τα επιχειρήματα ξεπηδούν από τις σελίδες σαν νότες και μελωδίες και η αίσθηση που δίνει είναι ενός συμφωνικού έργου ιδεών.
Ο φυσικός νόμος
Το πρώτο του μέρος είναι δυνατό και τολμηρό, και ξεκινά με ένα εκρηκτικό σάλπισμα με θέμα τα φυσικά μας θεόσταλτα δικαιώματα. Η φύση μας χαρίζει τη ζωή - σωματική, πνευματική και ηθική. Η ζωή δεν μπορεί να αυτοσυντηρηθεί, κι έτσι πρέπει να εφαρμόσουμε τα ταλέντα και τις δεξιότητες που μας έδωσε η φύση για να αναπτύξουμε, να διαφυλάξουμε και να τελειοποιήσουμε τη ζωή μας. Η προσπάθεια και το έργο που καταβάλλουμε αναγκαστικά είναι δικά μας - δεν μπορούν όλοι να εργαστούν με τον ίδιο τρόπο και με την ίδια αποτελεσματικότητα για τον ίδιο σκοπό. Έτσι, πρέπει να έχουμε την ελευθερία να επιλέγουμε την εργασία που προτιμάμε και ταιριάζει σε μας. Από την εργασία μας, από αυτή την ελεύθερη εφαρμογή των δεξιοτήτων μας, δημιουργούν ό,τι στηρίζει και αναπτύσσει την ύπαρξή μας - είτε αυτό είναι τροφή, είτε στέγη, εργαλεία, μουσική, τέχνες κλπ… οι καρποί της εργασίας μας, η περιουσία μας, μας ανήκουν και μπορούμε να τους αξιοποιήσουμε για να συντηρήσουμε τη ζωή μας. Έχουμε αυτή την τριάδα των δικαιωμάτων από τον Δημιουργό μας - με άλλα λόγια, τα δικαιώματα αυτά υπάρχουν πριν και πάνω από τον οποιονδήποτε ανθρωπογενή θεσμό.
Αυτό το σάλπισμα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας συνοδεύεται παρ' όλα αυτά από τον ισχυρό και δυσοίωνο τυμπάνισμα της πεπτωκυίας ανθρώπινης φύσης. Η λογική μας είναι που μας κάνει ανθρώπους, και ο φυσικός νόμος είναι που διασαφηνίζει την αλήθεια και μας λέει ότι δεν πρέπει να παραβιάζουμε τα δικαιώματα των άλλων. Η ανθρώπινη φύση μας όμως συνίσταται και από την ελεύθερη βούληση η οποία μας δίνει την ικανότητα να αγνοούμε τη λογική μας και τον φυσικό νόμο.
Πρέπει συνεπώς να προστατεύουμε τα δικαιώματά μας, όμως εφόσον πρέπει ταυτόχρονα να εργαζόμαστε και να απολαμβάνουμε την περιουσία μας, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να τα κάνουμε όλα μαζί. Έτσι, σχηματίζουμε κοινότητες για να υπερασπίζουμε ευκολότερα τους εαυτούς μας και να συναλλασσόμαστε εθελούσια μεταξύ μας για να αποκομίζουμε τα προς το ζην. Σταδιακά, οι κοινότητες αυτές γίνονται υπερβολικά μεγάλες ώστε οι άνθρωποι απλώς να συμφωνούν για το πώς πρέπει να είναι τα πράγματα, και απαιτούν γραπτούς κανόνες που οριοθετούν τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να κάνουμε. Κατ' αυτόν τον τρόπο γεννιέται ο νόμος.
Ο νόμος, λέει ο Μπαστιά, είναι η δύναμη που μας αποτρέπει από το να βλάπτουμε ο ένας τον άλλον. Είναι μια συλλογική δύναμη καθώς η ισχύς του (η ισχύς της αυτοάμυνας) προέρχεται από το ατομικό μας δικαίωμα της αυτοάμυνας. Ο νόμος συνεπώς είναι η συλλογική δύναμη της αυτοάμυνας με σκοπό την προστασία των δικαιωμάτων μας.
Οι συνεπαγωγές αυτής της θέσης έχουν τον ήχο μιας σοβαρής συγχορδίας εγχόρδων. Ο νόμος, στην πραγματική του σημασία, δεν είναι μια δύναμη που έχει ως σκοπό να μας υποχρεώνει να κάνουμε συγκεκριμένα πράγματα. Στόχος του είναι μόνο να παρεμποδίσει την πιο ταπεινή φύση μας από το να βλάψει τους άλλους. Η ελευθερία μας, η ελευθερία να δρούμε επί του εαυτού μας ή της περιουσίας μας κατά την κρίση μας, δεν ισοδυναμεί με άδεια ή ελευθερία θα δρούμε επί των άλλων και της δικής τους περιουσίας. Ο νόμος υπάρχει για να διασφαλίζει την ελευθερία μας και την παρεμπόδιση της επιθυμία μας να ασκούμε εξουσία επί των άλλων. Ο μόνος δεν υποχρεώνει κανέναν να συνεργάζεται με άλλους, αλλά εμποδίζει την επιβολή επί άλλων. Με την βαθιά καθαρότητα ενός τσελιστα, ο Μπαστιά επιβεβαιώνει ότι η δικαιοσύνη, σε ό,τι αφορά τις σχέσεις του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του στην κοινωνία και με το κράτος, δεν μπορεί να είναι αυθύπαρκτη. Αν αυτό συνέβαινε, τότε πρέπει ενεργά να κάνουμε κάτι για να είμαστε δίκαιοι, και αν δεν το κάνουμε, τότε ο νόμος θα είχε τη δύναμη να μας επιβάλει να δράσουμε, να μας στερήσει την ελευθερία μας. Ο νόμος ουσιαστικά θα έβαλλε εναντίον του εαυτού του. Η δικαιοσύνη είναι η απουσία της αδικίας, και ο νόμος πρέπει να δημιουργεί την απουσία της αδικίας. Πρέπει να παρεμποδίζει τα αδικήματα, όχι να επιβάλλει την αρετή.
Η χρήση της συλλογικής ισχύος για λόγους λεηλασίας είναι διαστροφή του νόμου που υπονομεύει την κοινωνία. Η ανόητη απληστία των παρεοκρατών και η ψευδής φιλανθρωπία της επιβληθείσας αδερφότητας μεταξύ των ανθρώπων έχουν ως αποτέλεσμα έναν νόμο που αφαιρεί ό,τι είναι δικό μας χωρίς τη συναίνεσή μας. Είτε πρόκειται για τις μεθόδους του προστατευτισμού που θωρακίζουν συγκεκριμένα άτομα ή επιχειρήσεις από τις δυσκολίες της ζωής εις βάρων άλλων, είτε η ιδέα της χρήσης της ισχυός για την εφαρμογή της “φιλανθρωπίας” μεταξύ των ανθρώπων, οι εκκλήσεις μας για δικαιοσύνη αγνοούνται. Ποιοι είναι οι υπερασπιστές ενός συστήματος που προτείνει μια τέτοια κατάχρηση;
Οι εκμεταλλευτές του νόμου
Φτάνουμε έτσι στο δεύτερο μέρος του Νόμου, που είναι γεμάτο από τα ενοχλητικά άτομα που ο Μπαστιά ονομάζει σοσιαλιστές και αδαείς νομοθέτες. Αφιερώνει σημαντικό χρόνο στη δριμεία κριτική των συγκεκριμένων ατόμων, σύγχρονών του και παλαιότερων, τα οποία ονομάζει εχθρούς του νόμου - των ατόμων που διαστρέφουν τον νόμο για τους δικούς τους σκοπούς.
Κατά τον Μπαστιά, η σοσιαλιστική θεώρηση του ανθρώπου είναι αυτή μιας αδιαμόρφωτης, αδρανούς, παθητικής μάζας ζωής που πρέπει να πάρει σχήμα και οργάνωση. Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή, ο άνθρωπος δεν διαθέτει ελεύθερη βούληση και λογική, και μόνο μέσω της άσφαλτης σοφίας του υπεράνθρωπου νομοθέτη μπορεί η κοινωνία να πετύχει το μεγαλείο. Ο Μπαστιά μας καλεί να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στους κινδύνους που εκπροσωπούν αυτοί οι άνθρωποι με ήρεμους αλλά έντονους ήχους τυραννίας. Οι σοσιαλιστές θέλουν να εγκαθιδρύσουν μια δικτατορία για τους ίδιους, όπως αυτή την αρχαίας Ρώμης. Αντί ομως να έχουν ως στόχο την αποτροπή κάποιου γνωστού και ορατού ξένου εισβολέα, επιδιώκουν να εξαλείψουν την ανθρώπινη φαυλότητα και να ενσταλάξουν την αρετή όπως εκείνοι την ορίζουν - ένας στόχος που, όπως μας θυμίζει ο Μπαστιά, είναι αδύνατο να επιτευχθεί λόγω της ελεύθερης βούλησής μας. Αντι για απλοί Καίσαρες, οι σοσιαλιστές θέλουν να γίνουν θεοί.
Ο διευθυντής της ορχήστρας μας, μας απαλλάσσει από αυτή την αίσθηση της επικείμενης καταστροφής και φτάνει στο φινάλε, που ξεκινά με την απαλή αλλά ισχυρή ιδέα ότι ο άνθρωπος, μονολότι πεπτωκός, δεν είναι καταδικασμένος χωρίς ελπίδα. Ο άνθρωπος είναι όντως ικανός για μεγάλα δεινά, αλλά και για το υπέρτατο καλό. Οι κοινωνίες δεν γίνονται σπουδαίες από τα διατάγματα των δυναστειών, αλλά από τον χρόνο και την εμπειρία των ανθρώπων που αποτυγχάνουν, κάνουν λάθη, μαθαίνουν και αναπτύσσονται. Όταν οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι ευημερούν - τόσο με όρους πλούτου, όσο και με όρους αρετής.
Ο νόμος είναι δικαιοσύνη. Ξανά και ξανά, όπως τα κανόνια στην οβερτούρα του Τσαϊκόφσκι, ο Μπαστιά επιτίθεται στ' αυτιά μας με την ιαχή “Ο νόμος είναι δικαιοσύνη”. Ας αναγνωρίσουμε στους ανθρώπους τη δυνατότητα να επιλέξουν λάθος,ώστε να μπορέσουν στη συνέχεια να επιλέξουν σοφά. Οι άνθρωποι μπορούν να είναι καλοί, και ένας νόμος που προστατεύει τα δικαιώματα του ανθρώπου να είναι καλός και ελεύθερος από τυραννία δημιουργεί ειρήνη. Όπως συμπεραίνει ο Μπαστιά, ας δοκιμάσουμε την ελευθερία.
--
Ο Stanton Skerjanec διδάσκει οικονομικά και δημόσια διοίκηση στο Λύκειο Liberty Commons, ένα charter school βασισμένο στις κλασικές φιλελεύθερες ελευθέριες τέχνες, στο Fort Collins του Κολοράντο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Σεπτεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
