Του Kristian Niemietz
Την εβδομάδα που μας πέρασε, ο σκιώδης Υπουργός Οικονομικών John McDonnell έκανε μια ομιλία στην εκδήλωση με θέμα «garden party για την Κούβα» του Συνδικάτου Σιδηροδρομικών και Θαλάσσιων Μεταφορών (Rail and Maritime Transport - RMT), στην οποίο συμμετείχε μεταξύ άλλων αξιωματούχων και ο Κουβανός Πρέσβης. Ο κ. McDonnell διατύπωσε την ακόλουθη δέσμευση:
«Είμαστε αλληλέγγυοι προς την Κουβανική Επανάσταση. Θέλω να το πω αυτό στους Κουβανούς μας συντρόφους. Όταν - και όχι αν - εκλεγεί μια κυβέρνηση των Εργατικών, θα είμαστε οι πιο αποφασιστικοί σας σύμμαχοι στην υποστήριξη της Κουβανικής Επανάστασης. Και αυτό σημαίνει, βεβαίως, τόσο πολιτική, όσο και οικονομική και εμπορική υποστήριξη. Είμαστε στο πλευρό σας, σύντροφοι».
Η αποστροφή αυτή έγινε δεκτή με συνθήματα όπως «Viva Cuba» και «Viva socialismo». Μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα, όταν ο κ. McDonnell ρωτήθηκε για τις φτωχές επιδόσεις του σοσιαλισμού στην Κούβα, τη Βενεζουέλα και την πρώην Σοβιετική Ένωση, είχε απαντήσει ότι «αυτό δεν ήταν ποτέ σοσιαλισμός».
Τι από τα δύο ισχύει λοιπόν; Είναι σοσιαλιστική η Κούβα ή όχι; Μήπως έγινε ξαφνικά σοσιαλιστική τις τελευταίες δύο εβδομάδες μετά από 60 χρόνια ψευδοσοσιαλισμού; Μήπως πρόκειται για μια πότε-ναι-και-πότε-όχι μορφή σοσιαλισμού, που εναλλάσσεται ανάμεσα στον αυθεντικό και τον ψευδεπίγραφο σοσιαλισμό; Μήπως είναι ένας σοσιαλισμός τύπου Σρέντινγκερ;
Ενώ όμως τα σχόλια του McDonnell είναι ένα ακραίο παράδειγμα ανακολουθίας ως προς την Κούβα, είναι σε μεγάλο βαθμό αντιπροσωπευτικά της επαμφοτερίζουσας στάσης της Αριστεράς πάνω σ' αυτό το ζήτημα. Μπορούσε κανείς να δει το ίδιο φαινόμενο πολύ πιο έντονα πριν από τρία χρόνια, μετά τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο, όταν κάποιες εξέχουσες προσωπικότητες της Αριστεράς εξήραν τον Κάστρο ως έναν σπουδαίο σοσιαλιστή ήρωα, ενώ κάποιοι άλλοι αμφισβήτησαν τα σοσιαλιστικά του διαπιστευτήρια.
Ως προς αυτό, η περίπτωση της Κούβας είναι κάπως ασυνήθιστη. Όπως καταδεικνύω στο βιβλίο μου Socialism: The Failed idea That Never Dies, τα σοσιαλιστικά πειράματα συνήθως περνούν μέσα από τρία στάδια σε ό,τι αφορά την αποδοχή τους από τους δυτικούς διανοούμενους. Το πρώτο είναι μια περίοδος μήνα του μέλιτος, κατά την οποία παρουσιάζονται ως λαμπρά παραδείγματα εφαρμογής του «πραγματικού» σοσιαλισμού.
Το δεύτερο είναι μια περίοδος θυμωμένης αμυντικότητας, όπου κάποιες από τις αποτυχίες του συστήματος αναγνωρίζονται, αλλά αποδίδονται σε εξωγενείς περιορισμούς. Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της αναδρομικής αποκήρυξης: πλέον οι διανοούμενοι ισχυρίζονται ότι η εν λόγω χώρα ποτέ δεν υπήρξε σοσιαλιστική, και ότι ακόμη και να αναφέρεται ως τέτοια συνιστά έναν φτηνό αχυράνθρωπο.
Η δυτική πρόσληψη της Σοβιετικής Ένωσης, της μαοϊστικής Κίνας, του Βιετνάμ και πιο πρόσφατα της Βενεζουέλας, ακολούθησε αυτό το σχήμα κατά γράμμα. Η Κούβα αντιθέτως είναι μια κάποια εξαίρεση, καθώς απ' ό,τι φαίνεται βρίσκεται μονίμως καθηλωμένη κάπου ανάμεσα στα στάδια δύο και τρία. Μπορεί να μην προκαλεί πλέον ευρύ ενθουσιασμό, αλλά ο κουβανικός σοσιαλισμός ποτέ δεν πήρε εντελώς τον δρόμο του αντίστοιχου σοβιετικού, μαοϊκού, βιετναμέζικου ή βορειοκορεάτικου.
Πώς εξηγείται λοιπόν το ειδικό καθεστώς της Κούβας;
Μέρος της αιτιολόγησης οφείλεται στο ότι τα επιτεύγματα του καθεστώτος ως προς την κοινωνική πρόοδο συνήθως υπερεκτιμώνται έντονα, ακόμη και από τους επικριτές του. Είναι αλήθεια πως η Κούβα καταλαμβάνει υψηλές θέσεις σε δείκτες όπως ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση είναι σχεδόν 80 χρόνια, ο αναλφαβητισμός των ενηλίκων είναι ουσιαστικά μηδενικός, και το ποσοστό της παιδικής θνησιμότητας είναι μόλις 0,6% του συνόλου των γεννήσεων.
Αυτό όμως δεν μπορεί να αποδοθεί απλά στον «σοσιαλισμό». Σε σχέση με το τι ισχύει στην περιοχή, η Κούβα ήδη πριν τον Κάστρο είχε αναπτυχθεί σχετικά πολύ. Τα χρόνια που ξέσπασε η Επανάσταση το προσδόκιμο ζωής ήταν ήδη στα 63 χρόνια, 8 δηλαδή χρόνια πάνω από τον συνολικό μέσο όρο της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής. Η παιδική θνησιμότητα είχε ήδη μειωθεί στο 5%, σε επίπεδο σημαντικά χαμηλότερο απ' όλες τις γειτονικές χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα. Τέσσερις στους πέντε ενηλίκους ήδη γνώριζαν γραφή και ανάγνωση - ξανά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό για τα δεδομένα της περιοχής.
Είναι ανοησία λοιπόν να συγκρίνει κανείς την Κούβα με την Αϊτή ή τη Γουατεμάλα, και να φτάνει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για κάποιον σοσιαλιστικό θρίαμβο. Με ή χωρίς την Επανάσταση, η Κούβα ποτέ δεν θα έφτανε να είναι σαν την Αϊτή ή τη Γουατεμάλα. Απλώς δεν πρόκειται για ρεαλιστικά αντιπαραδείγματα. Αν συγκρίνουμε την Κούβα με χώρες που ομοίως είχαν ήδη αναπτυχθεί αρκετά εκείνη την εποχή, όπως την Κόστα Ρίκα ή την Ουρουγουάη, τότε οι επιδόσεις της φαίνονται πολύ λιγότερο εντυπωσιακές. Το καλύτερο που μπορεί κανείς να πει για τον κουβανικό σοσιαλισμό είναι ότι δεν ανάστρεψε ούτε κατέπνιξε την κοινωνική πρόοδο που ήδη πραγματοποιούταν.
Δεύτερον, η ρομαντικού τύπου αντιμετώπιση της Κούβας αναπτύχθηκε σε μια εποχή όπου η δικτατορική διακυβέρνηση και η οικονομική υποανάπτυξη ήταν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση στη Λατινική Αμερική. Μέχρι τη δεκαετία του 1980, η πλειονότητα των Λατινοαμερικανών ζούσε υπό διάφορες δεξιές, στρατιωτικές δικτατορίες, και οι οικονομίες των χωρών αυτών έπεφταν από τη μία κρίση στην άλλη. Σε σύγκριση με αυτές τις εναλλακτικές, δεν είναι καθόλου προφανές ότι το κουβανικό σύστημα ήταν μοναδικά κακό.
Αυτό στο μεταξύ άλλαξε. Οι περισσότερες λατινοαμερικανικές χώρες είναι σήμερα χώρες δημοκρατικές μεσαίου εισοδήματος, και πολλές έχουν κάνει σοβαρή πρόοδο ως προς τη μείωση της φτώχειας. Οι προσδοκίες στην Δύση δεν έχουν όμως ακόμη επικαιροποιηθεί, και το μέτρο σύγκρισης της Κούβας είναι χαμηλότερο απ' ό,τι για παράδειγμα στη Βόρεια Κορέα, όπου υπάρχει ως προφανές αντιπαράδειγμα η Νότια Κορέα.
Τέλος, η απορρόφηση της εικονογραφίας της Κούβας από την «επαναστατική σικ» κουλτούρα είναι ένας ακόμη λόγος που ο κουβανικός σοσιαλισμός ποτέ δεν έγινε τοξικός στη Δύση. Όταν βλέπω μια αφίσα του Τσε Γκεβάρα ή μια κουβανική σημαία, δεν μπορώ παρά να θυμηθώ τον δεκαεξάχρονο εαυτό μου που προσπαθούσε υπερβολικά να είναι κουλ και προκλητικός. Έτσι, απλώς δεν μπορώ να πάρω εντελώς στα σοβαρά τη συζήτηση για την Κούβα. Δεν μπορώ να αντιδράσω σ' αυτή με τον τρόπο που θα το έκανα αν μιλούσαμε για μια αφίσα του Κιμ Ιλ Σουνγκ ή για μια σημαία της Βόρειας Κορέας.
Αυτή η ειδική αντιμετώπιση της Κούβας συνεπώς πιθανότατα θα παραμείνει. Εντάξει, δεν είναι «πραγματικός» σοσιαλισμός. Αλλά, από την άλλη, ούτε και εντελώς μη πραγματικός είναι.
[Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο CapX]
--
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Ιουνίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
