Της Kerry McDonald
Ο Μίλτον Φρίντμαν, ο νομπελίστας οικονομολόγος που έκανε δημοφιλή τα σχολικά κουπόνια και την επιλογή στην εκπαίδευση, έπαιρνε στα σοβαρά την ιδέα της κοινωνίας ως τη θεμελιώδη μονάδα μιας ελεύθερης και ευημερούσας κοινωνίας. Στο άρθρο του “The Role of Government in Education” (Ο ρόλος του κράτους στην εκπαίδευση) του 1955, εισήγαγε την ιδέα των σχολικών κουπονιών, υποστηρίζοντας ότι η κοινωνία ωφελείται από μορφωμένους πολίτες και από το να επιτρέπει στα χρήματα των φορολογουμένων να συμβάλλουν στο να γίνεται η εκπαίδευση διαθέσιμη σε όλους και ιδιαίτερα τους φτωχούς.
Ο Φρίντμαν όμως διακρίνει με σαφήνεια μεταξύ της κρατικώς χρηματοδοτούμενης και της κρατικώς διοικούμενης εκπαίδευσης. Η ιδέα του των σχολικών κουπονιών είχε ως στόχο να παρέχει στους γονείς ένα ποσό δημόσιων χρημάτων για την εκπαίδευση των παιδιών τους, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν σε οποιονδήποτε “εγκεκριμένο” εκπαιδευτικό οργανισμό. Κατ' αυτόν τον τρόπο, τα σχολικά κουπόνια θα λειτουργούσαν όπως τα κουπόνια τροφίμων τα οποία παρέχουν δημόσια χρήματα για τη διατροφή φτωχών οικογενειών χωρίς όμως να υποχρεώνουν τις οικογένειες αυτές να ψωνίζουν σε καθορισμένα, διοικούμενα από το κράτος παντοπωλεία της γειτονιάς. Στο άρθρο του αυτό, ο Φρίντμαν συνέκρινε το δικό του πρόγραμμα σχολικών κουπονιών με τον Νόμο G.I., το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και επέτρεπε στους βετεράνους που επέστρεψαν στη χώρα να χρησιμοποιήσουν ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό ετησίως για την ανώτερη εκπαίδευσή τους. Αυτό το πρόγραμμα χρηματοδότησε την περαιτέρω εκπαίδευση, αλλά δεν προσδιόριζε εξαναγκαστικά πού θα πρέπει να προσφερθεί αυτή η εκπαίδευση ή ποιος θα πρέπει να την προσφέρει.
Σήμερα (31 Ιουλίου) είναι τα γενέθλια του Μίλτον Φρίντμαν. Πέθανε το 2006 στην ηλικία των 94 ετών, όμως η παρακαταθήκη του επιζεί μέσω του EdChoice, του μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ίδρυσε με την οικονομολόγο γυναίκα του Ρόουζ το 1996 ως το Ίδρυμα Φρίντμαν για την Εκπαιδευτική Επιλογή (Friedman Foundation for Educational Choice). Χάρη στις προσπάθειες των υποστηρικτών της σχολικής επιλογής, σήμερα υπάρχουν προγράμματα κουπονιών σε 15 πολιτείες των ΗΠΑ καθώς και στην Περιφέρεια της Κολούμπια, εξυπηρετώντας πάνω από 180.000 μαθητές. Άλλες πολιτείες προσφέρουν ένα φάσμα προγραμμάτων εκπαιδευτικής επιλογής, όπως υποτροφίες φορολογικής πίστωσης και εκπαιδευτικούς λογαριασμούς ταμιευτηρίου, που εξυπηρετούν ακόμη περισσότερα παιδιά.
Στο πρωτοπόρο αυτό άρθρο του για την σχολική επιλογή και τα κουπόνια, ο Φρίντμαν έδωσε έμφαση στην “αποκρατικοποίηση της εκπαίδευσης”, την διάλυση του κρατικού μονοπωλίου επί της υποχρεωτικής σχολικής εκπαίδευσης και την επέκταση της γονεακής επιλογής. Γράφει χαρακτηριστικά: “Δεδομένου του ότι σήμερα οι γονείς μπορούν να στέλνουν τα παιδιά τους σε κρατικά σχολεία χωρίς να καταβάλουν ειδική πληρωμή, πολλοί λίγοι μπορούν να τα στείλουν ή θα τα στείλουν σε άλλα σχολεία εκτός αν και αυτά επιδοτούνται”. Πράγματι, ο Φρίντμαν είχε δίκιο όταν επισήμαινε τη δυσκολία των ιδιωτικών σχολείων να ανταγωνιστούν με τα “δωρεάν” δημόσια. Στο βιβλίο του Schooled to Order, ο ιστορικός David Nasaw εξηγεί πως καθώς η κρατική σχολική εκπαίδευση έγινε υποχρεωτική ξεκινώντας στη Μασσαχουσέτη το 1852, ο αριθμός των ιδιωτικών σχολείων στην πολιτεία αυτή μειώθηκε από τα 1.308 το 1840 σε μόλις 350 το 1880. Παρόμοιες τάσεις παρατηρήθηκαν και σε άλλες πολιτείες με την εφαρμογή νόμων για την υποχρεωτική εκπαίδευση, με τις εγγραφές στα ιδιωτικά σχολεία να καταβυθίζονται.
Με τα κουπόνια και τους άλλους μηχανισμούς εκπαιδευτικής επιλογής, ο Φρίντμαν είδε τη δυνατότητα να διασφαλίσει την ευκαιρία εκπαίδευσης σε όλους μέσω της κρατικής χρηματοδότησης, η οποία όμως θα βασίζεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στην γονεακή επιλογή, τις καινοτομίες της ελεύθερης αγοράς, και την παροχή εκπαιδευτικών επιλογών από τον ιδιωτικό τομέα. Όπως ακριβώς οι δικαιούχοι κουπονιών τροφίμων μπορούν να επιλέξουν τι θα αγοράσουν από το οποιοδήποτε ιδιωτικό παντοπωλείο που συμμετέχει στο πρόγραμμα επιλέξουν, έτσι και οι γονείς θα μπορούσαν να επιλέξουν ανάμεσα σε ποικίλες ιδιωτικές και δημόσιες εκπαιδευτικές επιλογές.
Ο Φρίντμαν κλείνει το σημαντικό του αυτό άρθρο περιγράφοντας το θετικό αποτέλεσμα που θα έχουν τα μέτρα σχολικής επιλογής ως προς τη μείωση της μονοπωλιακής ισχύος του κράτους επί της εκπαίδευσης και τη διεύρυνση των διαθέσιμων στους γονείς εκπαιδευτικών επιλογών. Γράφει:
“Το αποτέλεσμα αυτών των μέτρων θα είναι μια σημαντική μείωση στις άμεσες δραστηριότητες του κράτους, και ταυτόχρονα μια σημαντική διεύρυνση των διαθέσιμων εκπαιδευτικών ευκαιριών για τα παιδιά μας. Θα επιφέρουν μια υγιή αύξηση στην ποικιλία των διαθέσιμων εκπαιδευτικών θεσμών και στον ανταγωνισμό μεταξύ τους. Η ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα θα επιταχύνει το ρυθμό της προόδου σ' αυτό το πεδίο, όπως έχει κάνει σε τόσα πολλά άλλα. Το κράτος θα υπηρετεί τον προσήκοντα ρόλο του της βελτίωσης της λειτουργίας της αόρατης χειρός χωρίς να την αντικαθιστά με το νεκρό χέρι της γραφειοκρατίας”.
Την ημέρα των γενεθλίων του, αξίζει να θυμηθούμε το όραμα του Μίλτον Φρίντμαν για ένα πλουραλιστικό εκπαιδευτικό περιβάλλον, προσβάσιμο σε όλους, που βάζει στο επίκεντρο τις οικογένειες.
*Η Kerry McDonald είναι σπουδάσει οικονομικά στο Bowdoin και έχει μεταπτυχιακό στην εκπαιδευτική πολιτική από το Χάρβαρντ.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 31 Ιουλίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
