Του Lawrence Reed
Όσο άσχημα κι αν εξελιχθεί η σημερινή πανδημία του κορονοϊού, εντέλει θα ωχριά σε σύγκριση με τον πιο θανατηφόρο λοιμό στην ανθρώπινη ιστορία. Είναι ανακουφιστικό να βλέπουμε τα πράγματα στην ιστορική τους διάσταση. Θα μπορούσε να ήταν χειρότερα, και μόλις επτά αιώνες πριν, ήταν χειρότερα.
Ας πάμε πίσω στο 1347. Η πολιορκία των Μογγόλων στην πόλη-λιμάνι της Κριμαίας Θεοδοσία (Κάφφας) στη Μαύρη Θάλασσα κατέρρευσε εκ των έσω: μια καταστροφική ασθένεια που μετέφεραν χωρίς να το γνωρίζουν οι εισβολείς από την Κίνα τους εξολόθρευε και στερούσε το ηθικό όσων γλίτωναν. Πριν αποχωρήσουν οι αποκαρδιωμένοι Μογγόλοι, έκαναν μια τελευταία προσπάθεια. Χρησιμοποιώντας τους ξύλινους καταπέλτες τους εκτόξευσαν τα σώματα των νεκρών τους πάνω από τους τοίχους και μέσα στην πόλη σε ένα πρώιμο παράδειγμα βιολογικού πολέμου.
Μισό αιώνα νωρίτερα, έμποροι και ναυτικοί από την Δημοκρατία της Γένοβας στη σημερινή Ιταλία είχαν αγοράσει τη Θεοδοσία από τους Μογγόλους. Τη μετέτρεψαν σε ένα ακμάζον εμπορικό κέντρο, αλλά και σε ένα από τα μεγαλύτερα σκλαβοπάζαρα της εποχής, μέχρι που οι σχέσεις με τους Μογγόλους επιδεινώθηκαν στο επίπεδο του ανοιχτού πολέμου.
Όταν τα πτώματα των θυμάτων της πανώλης προσγειώθηκαν εντός των τειχών, οι άνθρωποι της Θεοδοσίας δραπέτευσαν μέσω των πλοίων και ταξίδεψαν στη Γένοβα, τη Βενετία και την Πίζα, μεταφέροντας μαζί τους την ασθένεια, καθώς και τους αρουραίους και τους ψύλλους που τη μετέφεραν κυρίως. Σε λίγες εβδομάδες η ιταλική χερσόνησος έγινε το νέο επίκεντρο μιας επιδημίας που έμεινε γνωστή ως “βουβωνική πανώλη” ή “Μαύρος Θάνατος”, η οποία έφτασε να εξολοθρεύσει τουλάχιστον το ένα τρίτο και μπορεί μέχρι και τον μισό ανθρώπινο πληθυσμό της Ευρώπης.
Μέσα σε έναν μόνο μήνα, 56.000 άνθρωποι πέθαναν στη Μασσαλία. Στη Φλωρεντία πέθαναν οι μισοί από τους 100.000 κατοίκους. Σε κάποια από τα χωριά που επλήγησαν δριμύτερα, τα τρία τέταρτα των κατοίκων γρήγορα πέθαναν.
Ο Robert S. Gottfried μας λέει ότι ο Μαύρος Θάνατος έφτασε στο Λονδίνο στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 1348. Το Λονδίνο ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Αγγλίας, αλλά είχε μόλις 50.000 ανθρώπους που συναθροίζονταν σε μόλις ένα και μόνο, ανθυγιεινό τετραγωνικό μίλι. Οι απώλειες από την πανώλη ήταν τεράστιες:
“Το κοινοβούλιο που επρόκειτο να συγκληθεί στο Γουέστμίνστερ το φθινόπωρο του 1349 δεν συνεκλήθη ποτέ. Ο Μαύρος Θάνατος εξαπλωνόταν μέχρι τα τέλη της άνοιξης του 1350 και σκότωσε μεταξύ του 35% και του 40% του πληθυσμού του Λονδίνου - ένα ποσοστό που κάποιοι μελετητές ανεβάζουν μέχρι και σε 50%. Καθώς το Λονδίνο παρείχε εξαιρετικές δυνατότητες για κοινωνική και οικονομική πρόοδο, και λειτουργούσε ως μαγνήτης για μετανάστες, ο πληθυσμός του πιθανότατα άρχισε να αυξάνεται μόλις υποχώρησε ο λοιμός. Η πόλη όμως δεν έφτασε ξανά τους 50.000 κατοίκους πριν τις αρχές του 16ου αιώνα”.
Η αφήγηση του Gottfried είναι ένα από πολλά εξαιρετικά βιβλία για τον Μαύρο Θάνατο. Παραθέτω και άλλα μεταξύ των προτεινόμενων αναγνωσμάτων παρακάτω. Αν αυτή η εποχή σας ενδιαφέρει, μη χάσετε το κλασικό έργο του Ιωάννη Βοκκακίου Το Δεκαήμερο. Αυτή η περιγραφή του κλασικού αυτού έργου του 14ου αιώνα στο Amazon μπορεί να σας ανοίξει την όρεξη.
“Έχοντας ως υπόβαθρο τον Μαύρο Θάνατο, το Δεκαήμερο είναι μια συλλογή 100 ιστοριών που αφηγείται μια ομάδα επτά νεαρών γυναικών και τριών νέων ανθρώπων που βρίσκονται σε οικειοθελή καραντίνα περιμένοντας να περάσει η πανδημία της πανώλης που σάρωνε τη Φλωρεντία. Οι ιστορίες του Δεκαημέρου κυμαίνονται από ερωτικές σε τραγικές και κωμικές, από επιπόλαιες φάρσες σε σοβαρά μαθήματα ζωής. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα και πιο επιδραστικά έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και θεωρείται αριστούργημα της κλασικής πρώιμης ιταλικής πρόζας”.
Τα σημερινά μέτρα για την καταπολέμηση του COVID-19 θα αποτιμηθούν καλύτερα εκ των υστέρων, όμως πολλά από αυτά ξεκάθαρα εισβάλουν και καταστρέφουν τα ατομικά δικαιώματα που εκτιμούν οι ελεύθεροι άνθρωποι. Κάποια από αυτά μάλιστα μπορεί εν καιρώ να αποδειχθεί ότι υπήρξαν αναποτελεσματικά ή είχαν αντίθετα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση του ιού. Σε κάθε περίπτωση, όπως έγραψα στα άρθρα μου με τίτλο "A Nation’s True Test Comes After the Crisis" και "A Virus Worse than the One from Wuhan”, θα πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση ώστε το βραχυπρόθεσμο πρόβλημα να μην μετατραπεί σε μια μακροπρόθεσμη τυραννία.
Παρ’ όλα αυτά, οι αντιδράσεις στον Μαύρο Θάνατο κατά τον 14ο αιώνα κάνουν τις δικές μας μέχρι τώρα να φαίνονται χλιαρές.
Στη συναρπαστική του εξιστόρηση με τίτλο The Black Death, ο ιστορικός Philip Ziegler αναφέρει περιπτώσεις όπου σπίτια με ασθενείς αποκλείστηκαν με τείχους, αφήνοντας τους κατοικους τους να πεθάνουν μέσα σε αυτά. Δεκάδες, μπορεί και εκατοντάδες πτώματα θάβονταν σε ρηχούς τάφους, για να ξεθαφτούν και να σκορπιστούν στη συνέχεια από άγρια ζώα. Η αφαίμαξη θεωρούταν ευρέως ένα χρήσιμο προστατευτικό και καταπραϋντικό μέτρο - αλλά βεβαίως δεν κατάφερε τίποτα παρά να εξασθενήσει όσους την υφίσταντο.
Σε κάποιες αμαθείς περιοχές, η ασθένεια αποδόθηκε σε μη δημοφιλείς μειονότητες (όπως οι Εβραίοι και οι αθίγγανοι), οδηγώντας σε διώξεις και σφαγές. Για εκατοντάδες χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια Ευρωπαίους, η “θεραπεία” αποδείχθηκε χειρότερη από την ασθένεια.
Ο John Kelly στο βιβλίο του The Great Mortality, αποκαλύπτει ότι οι γραφειοκράτες των τοπικών κυβερνήσεων μερικές φορές εκμεταλλεύονταν την κρίση. Για παράδειγμα, στη Φλωρεντία “το έτος 1348”, γράφει “οι αξιωματούχοι της πόλης έκλεψαν 375.000 χρυσά φιορίνια από τις κληρονομιές και την περιουσία των νεκρών”. Η εξάπλωση του εγκλήματος και του χάρους έγινε αφορμή για την επιβολή δρακόντιων ποινών και διώξεων.
Χρειάστηκαν τέσσερα βασανιστικά χρόνια ώστε ο Μαύρος Θάνατος που ξεκίνησε το 1347 να ολοκληρώσει τη διαδρομή του, αλλά θα χρειάζονταν άλλα διακόσια χρόνια ώστε ο πληθυσμός της Ευρώπης να φτάσει τα προ της πανώλης επίπεδα.
Καθώς όλο προσβλέπουμε στο τέλος αυτής της επιδημίας, ας είμαστε ευγνώμονες που ζούμε στον 21ο και όχι στον 14ο αιώνα.
Για περαιτέρω ανάγνωση, δείτε τα παρακάτω:
"Black Death and Taxes" του B. K. Marcus
The Decameron του Giovanni Boccaccio
The Black Death: Natural and Human Disaster in Medieval Europe του Robert S. Gottfried
The Great Mortality: An Intimate History of the Black Death, the Most Devastating Plague of All Time του John Kelly
The Black Death του Philip Ziegler
"The Peasant’s Revolt of 1381: A Rip-snorter of a Tax Rebellion" του Lawrence W. Reed
--
Ο Lawrence W. Reed είναι πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Απριλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
