Του Lawrence W. Reed*
Στις 19 Οκτωβρίου 2020 συμπληρώνονται 300 χρόνια από τη γέννηση του John Woolman, ενός ανθρωπιστή που διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην κατάργηση της δουλείας. Προσωπικά τον θεωρώ έναν πρόδρομο, η εμφάνιση του οποίου έθεσε τα θεμέλια για το κίνημα εναντίον της δουλείας.
Η ιστορία του Γούλμαν δεν είναι τόσο γνωστή όσο αυτή του Thomas Clarkson και του William Wilberforce. Ο Γουίλμπερφορς, ως μέλος της Βουλής των Κοινοτήτων στο Λονδίνο, εισηγούταν το νομοσχέδιο για την κατάργηση του δουλεμπορίου κάθε χρόνο για 18 χρόνια μέχρι που τελικά ψηφίστηκε το 1807. Ο Κλάρκσον και η μονοθεματική του δεξαμενή σκέψης, η Ένωση για την Κατάργηση του Δουλεμπορίου (Society for the Abolition of the Slave Trade) είχε στρατολογήσει τον Γουίλμπερφορς και οργάνωσε μια επιτυχημένη εκστρατεία για την προώθηση αυτού του σκοπού. Όταν όμως ο Κλάρκσον και έντεκα κουακέροι κάθισαν γύρω από ένα τραπέζι σε ένα τυπογραφείο για να ιδρύσουν την Ένωση το 1787, ευχαρίστησαν τον προγενέστερό τους Τζων Γούλμαν (1720-1772) για την έμπνευση που τους παρείχε.
Λόγω του κεντρικού ρόλου που διαδραμάτισαν οι κουακέροι στο κίνημα για την κατάργηση της δουλείας τόσο στη Βρετανία όσο και στην Αμερικοί, μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι αυτοί οι συμπονετικοί ειρηνιστές βρέθηκαν πάντα στη σωστή πλευρά του ζητήματος. Αυτό δεν ισχύει. Η δουλεία ήταν διαδεδομένη, εμπεδωμένη και παρούσα σε κάθε ήπειρο εκτός της Ανταρκτικής στις αρχές του 18ου αιώνα, ακόμη και μεταξύ των κουακέρων. Ακόμη και Αφρικανοί υποδούλωναν άλλους Αφρικανούς και πουλούσαν τους δούλους τους σε δημοπρασίες. Το ίδιο συνέβαινε και με κάποιες φυλές ιθαγενών Αμερικανών. Η δουλεία ήταν πανταχού παρούσα.
Ο Τζων Γούλμαν γεννήθηκε σε μια οικογένεια κουακέρων το 1720 στο Ρανκόκας του Νιου Τζέρσι. Όταν σε ηλικία 23 ετών εργαζόταν ως υπάλληλος σε μια τοπική μικρή επιχείρηση, ο εργοδότης του του ζήτησε να ετοιμάσει ένα πωλητήριο για έναν δούλο. Πόνοι συνείδησης οδήγησαν τον Γούλμαν να αρνηθεί. Η δουλεία, επέμενε, είναι ασύμβατη με τις αρχές της χριστιανοσύνης, αλλά παρ’ όλα αυτά έκανε αυτό που του ζητήθηκε. Αυτή ήταν η στιγμή, μια πολύ προσωπική εμπλοκή στην πρακτική της δουλείας, από την οποία γεννήθηκε ένα εφ όρου ζωής πάθος.
Τρία χρόνια μετά, ένας φίλος ζήτησε από τον Γούλμαν να γράψει γι’ αυτόν τη διαθήκη του, που περιλάμβανε και την πρόβλεψη της μεταβίβασης της ιδιοκτησίας ενός δούλου. Ο Γούλμαν όχι μόνο αρνήθηκε, αλλά και έπεισε τον φίλο του να απελευθερώσει τον σκλάβο του αμέσως. Η υποδούλωση ανθρώπων, υποστήριξε, προσβάλλει βαθιά τα χριστιανικά ήθη και θέτει σε κίνδυνο την ίδια την ψυχή του δουλοκτήτη. Την ίδια χρόνια (1746), ο Γούλμαν ξεκίνησε ένα ταξίδι τριών μηνών και 1.500 μιλίων στο οποίο κήρυττε τη χριστιανική πίστη και την κατάργηση της δουλείας σε ακροατήρια κουακέρων από τη Νέα Αγγλία μέχρι τη Νότια Καρολίνα.
Από ένα ημερολόγιο το οποίο τηρούσε ευλαβικά (το οποίο ακόμη τυπώνεται σήμερα), μαθαίνουμε πως όπου πήγαινε ο Γούλμαν ακολουθούσε όσα κήρυττε σε ό,τι αφορά το ζήτημα της δουλείας. Αν στεγαζόταν, ή δεχόταν τροφή ή άλλη φιλοξενία από κάποιον δουλοκτήτη, πλήρωνε προσωπικά τους δούλους για την όποια εργασία έκαναν για λογαριασμό του. Δεν ήθελε να χρησιμοποιεί ασημένια πιάτα, κούπες ή μαχαιροπήρουνα, καθώς πίστευε ότι ήταν προϊόντα εργασίας δούλων. Έλεγχε με τα λόγια του τους δουλοκτήτες, απευθυνόταν στη συνείδησή τους και, πράγμα αξιοσημείωτο, έπεισε πολλούς από αυτούς να απελευθερώσουν τους δούλους τους και να αποκηρύξουν τον θεσμό της δουλείας.
Το 1754, ο Γούλμαν δημοσίευσε ένα ισχυρό και επιδραστικό φυλλάδιο με τον τίτλο “Κάποιες σκέψεις σχετικά με τη δουλοκτησία νέγρων” (Some Considerations on the Keeping of Negroes), όπου διακήρυξε τα εξής:
“Το να θεωρείται δίκαιο ένας αθώος άνθρωπος σήμερα να αποκλείεται από τους κοινούς κανόνες της δικαιοσύνης, να αποστερείται από την ελευθερία που αποτελεί το φυσικό δικαίωμα των ανθρώπινων όντων και να είναι δούλος άλλων κατά τη διάρκεια της ζωής του, είναι μια σκέψη υπερβολικά αποτρόπαιη ώστε να γίνεται αποδεκτή στον νου κάθε προσώπου που ειλικρινά επιθυμεί να διέπεται από εύρωστες αρχές… Το γεγονός ότι η ελευθερία του ανθρώπου θεωρήθηκε πολύτιμη από τον εμπνευσμένο Νομοθέτη, διαφαίνεται στο ότι όσοι άδικα τη στερούν από ανθρώπους, τιμωρούνται εξίσου με το αν τους είχαν δολοφονήσει. Ότι αυτός που υποδουλώνει έναν άνθρωπο και τον πουλά, ή τον κατέχει θα θανατωθεί. Αυτό το μέρος του νόμου ήταν τόσο σημαντικό ώστε ο Παύλος προσθέτει ότι διατυπώθηκε για τους ανδραποδιστές, όπως στην Προς Τιμόθεο επιστολή Α’ 1:10”.
Ο Γούλμαν πέθανε στην Αγγλία το 1772 σε ηλικία 51 ετών, αλλά οι σπόροι που έσπειρε εναντίον της δουλείας και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού ήταν τόσοι πολλοί που μέσα σε μια δεκαετία η δουλοκτησία μεταξύ των κουακέρων ανήκε στο παρελθόν. Οι κουακέροι υπήρξαν η πρώτη χριστιανικοί ομολογία που έκανε σταυροφορία για την κατάργηση της δουλείας. Ήταν οι πρώιμοι σύμμαχοι των Κλάρκσον και Γουίλμπερφορς, και οι άνθρωποι τους οποίους και οι δύο αυτοί ήρωες της κατάργησης της δουλείας θεωρούσαν ανεκτίμητους φίλους του σκοπού τους.
Ο Τζων Γούλμαν σχεδόν από μόνος του μετακίνησε το Παράθυρο Όβερτον μεταξύ των κουακέρων, οι οποίοι στη συνέχεια έγιναν οι κύριοι μοχλοί για τη μετακίνηση του Παραθύρου αυτού για ένα ολόκληρο έθνος. Η Βρετανία κατήργησε το δουλεμπόριο το 1807 και την ίδια τη δουλεία το 1834. Οι προσπάθειες του Γούλμαν στην Αμερική συνέβαλαν καθοριστικά στην επίτευξη του ίδιου στόχου, μολονότι μετά από χρόνια και μετά το ατυχές συμβάν του εμφυλίου πολέμου.
Κάτι που ήταν προηγουμένως αδιανόητο (η κατάργηση της δουλείας), προχώρησε στη δημόσια σκέψη να γίνει κάτι το απλά ριζοσπαστικό, μετά κάτι εύλογο, έπειτα δημοφιλές και στο τέλος πολιτική. Οι ιδέες έχουν συνέπειες, όπως καταδεικνύει το έργο του Τζων Γούλμαν.
Στην επέτειο των τριακοσίων ετών από τη γέννησή του, ας τιμήσουμε την παρακαταθήκη του!
*Ο Lawrence W. Reed είναι επίτιμος πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Οκτωβρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
