Του Bryan Caplan*
Πολλοί πιστεύουν ότι αν είχε νικήσει η Χίλαρι Κλίντον το 2016, η κρίση του κορονοϊού θα ήταν πολύ λιγότερο σοβαρή. Αυτό όμως, αν το σκεφτεί κανείς, είναι μια πολύ μετριοπαθής πρόταση. Αν η Χίλαρι Κλίντον είχε νικήσει το 2016, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η κρίση του κορονοϊού δεν θα είχε καν ξεκινήσει.
Για να καταλάβουμε το γιατί, ας δούμε το πρόβλημα που οι φιλόσοφοι ονομάζουν Πρόβλημα της Μη-Ταυτότητας (Non-Identity Problem). Αναλογιστείτε την παρακάτω πρόταση: “Αν οι γονείς μου είχαν κερδίσει το λαχείο πριν τη σύλληψή μου, σήμερα θα ήμουν πλούσιος”. Ακούγεται αληθές, έτσι; Αν το σκεφτείτε όμως θα έπρεπε μάλλον να πείτε “Αν οι γονείς μου είχαν κερδίσει το λαχείο πριν τη σύλληψή μου, δεν θα είχα γεννηθεί ποτέ”. Γιατί όχι; Διότι το να κερδίσουν οι γονείς σας ένα σωρό χρήματα θα άλλαζε το πότε θα έκαναν σεξ, που με τη σειρά του θα άλλαζε το ποιο από τα εκατοντάδες εκατομμύρια σπερματοζωάρια του πατέρα σας γονιμοποιήσε το ωάριο της μητέρας σας. Μάλιστα, ακόμη κι αν η χρονική στιγμή της σεξουαλικής πράξης παρέμενε αμετάβλητη, το να κερδίσουν οι γονείς σας το λαχείο θα έκανε τον πατέρα σας να χοροπηδήσει από τη χαρά, αλλάζοντας θέση στα σπερματοζωάριά του και ξανά ακυρώνοντας την ύπαρξή σας.
Οι φιλόσοφοι συχνά επικαλούνται το Πρόβλημα της Μη-Ταυτότητας όταν φαντάζονται κάποιον από τους απογόνους μας να παραπονιέται “Αν οι πρόγονοί μου είχαν σταματήσει να ρυπαίνουν, θα ήμουν σε καλύτερη κατάσταση”. Μονολότι είναι αλήθεια ότι μπορούμε να βοηθήσουμε τους απογόνους μας, οι πράξεις της βοήθειάς μας αλλάζουν το ποιοι θα είναι οι απόγονοί μας. Αν είχαμε φροντίσει περισσότερο το μέλλον, τότε οι παραπονιάρηδες δεν θα υπήρχαν για να παραπονεθούν.
Τι στο καλό όμως έχει να κάνει αυτό με τον κορονοϊό; Είναι απλό: Η γέννηση ενός νέου παθογόνου οργανισμού βιολογικά έχει ομοιότητες με τη γέννηση ενός νέου ανθρώπου. Ένας νέος ιός είναι το αποτέλεσμα μιας τέλειας γενετικής αλυσίδας - νουκλεοτίδια συνδυάζονται με απίστευτα απίθανο τρόπο, μετά με απίστευτα απίθανο τρόπο εισέρχονται σε ένα ανθρώπινο
σώμα, μετά με απίστευτα απίθανο τρόπο προσβάλλουν αυτό το σώμα με μια απίστευτα μικρή δόση ιικού φορτίου αντί να καταστραφούν από το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή. Γι’ αυτό και ευτυχώς οι νέοι παθογόνοι οργανισμοί είναι τόσο σπάνιοι - οι πιθανότητες δεν ευνοούν σχεδόν καθόλου την ανάδυσή τους. Αν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, τότε οι ιολόγοι θα εντόπιζαν αυτό που οι εμπειρογνώμονες των εμπρησμών καλούν “πολλαπλές εστίες” για τους νέους παθογόνους οργανισμούς. Όσο ξέρω, αυτό ποτέ δεν συμβαίνει.
Δεδομένης αυτής της πολύ απίθανης διαδικασίας προέλευσης, είναι εξαιρετικά πιθανό η οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή στα γεγονότα πριν την ανάδυση του κορονοϊού να είχε αποκλείσει την εμφάνιση του. Η εκλογή της Χίλαρι θα οδηγούσε σε διαφορετικές κινεζικές πολιτικές, που θα ανακάτευαν την ανθρώπινη συμπεριφορά στην Κίνα, με αποτέλεσμα όχι κορονοϊό.
Το ίδιο όμως δεν ισχύει και για χιλιάδες άλλες αλλαγές; Απολύτως. Αν ο Τραμπ είχε διαπραγματευτεί μια διαφορετική εμπορική συμφωνία με την Κίνα, ο κορονοϊός δεν θα είχε συμβεί. Αν η Κίνα είχε αφήσει τους Ουιγούρους στην ησυχία τους, ο κορονοϊός δεν θα είχε συμβεί. Αν μάλιστα το Avengers: Endgame είχε βγει στις αίθουσες μια εβδομάδα μετά, ο κορονοϊός δεν θα είχε συμβεί. Η ταινία αυτή είχε τζίρο 614 εκατομμύρια δολάρια στην Κίνα, συνεπώς θα άλλαξε εμμέσως τις χωροχρονικές θέσεις πολλών ανθρώπων στο Γουχάν. Αν κάτι αλλάζει το ποιοι άνθρωποι γεννιούνται, μπορεί εξίσου εύκολα να αλλάξει και το ποιοι παθογόνοι οργανισμοί γεννιούνται.
Σημαίνει δηλαδή αυτό ότι αν η Χίλαρι είχε κερδίσει, θα μπορούσαμε να έχουμε τώρα έναν χειρότερο ιό; Απολύτως. Δεδομένου το πόσο κακός είναι αυτός ο ιός πάντως, αυτό δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό. Αν ο Χίτλερ δεν είχε γεννηθεί ποτέ, ίσως η Γερμανία να είχε καταληφθεί από κάποιον ακόμη πιο αιμοσταγή δικτάτορα, όμως οι πιθανότητες λένε το αντίθετο. Παρ’ όλα αυτά, στο πολύ μακροπρόθεσμο επίπεδο, η αβεβαιότητα γίνεται όντως μεγάλη. Χωρίς τον Χίτλερ, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί να είχε συμβεί 15 χρόνια μετά… με πυρηνικά όπλα. Όπως εξήγησε λίγο πριν ο Tyler:
“Για τη μετάφραση των μικρών αλλαγών σε μεγάλα τελικά αποτελέσματα, χρειάζεται απλώς να υποθέσουμε ότι κάποια άτομα, ή κάποιοι ηγέτες, διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή. Ακόμη και αν τα περισσότερα άτομα δεν έχουν σημασία ως προς αυτό, ή οι περισσότερες μικρές αλλαγές εξουδετερώνονται, κάποιες από τις μικρές αλλαγές σήμερα θα αλλάξουν τις μελλοντικές ταυτότητες, αν κοιτάξουμε μια ή δύο γενιές στο μέλλον. Το επιχείρημα αυτό λοιπόν προϋποθέτει μόνο ότι ένας πολύ μικρός αριθμός προσωπικών ταυτοτήτων έχει σημασία για την πορεία της ιστορίας. Αν ο προ-προπάππους του Χίτλερ είχε σκύψει για να κόψει μια ακόμη μαργαρίτα, πολλές από τις συνέπειες μπορεί να εξουδετερώνονταν στο χρόνο - παρ’ όλα αυτά η Ευρώπη σήμερα θα ήταν ένα πολύ διαφορετικό μέρος”.
Κατά την εμπειρία μου, οι μη φιλόσοφοι αποκρούουν έντονα τα επιχειρήματα της μη-ταυτότητας. Αλλά αυτό είναι δικό τους πρόβλημα. Τα επιχειρήματα είναι έγκυρα. Όταν μιλάμε για τη σύλληψη ενός κρίσιμου όντος, τα μικρά γεγονότα έχουν τεράστιες συνέπειες. Το κρίσιμο ον μπορεί να είναι ένας άνθρωπος ή ένας ιός. Ακούγεται περίεργο, αλλά είναι αλήθεια: Όλο αυτό το χάλι θα μπορούσε να αποφευχθεί αν ο Chris Hemsworth είχε ένα μικρό ατύχημα γυρίζοντας τους τελευταίους Avengers.
*Ο Bryan Caplan είναι καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο George Mason, ερευνητής στο Mercatus Center, εντεταλμένο επιστημονικό στέλεχος στο Cato Institute και συντάκτης στο μπλογκ EconLog. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Ιουλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
