Του Alberto Mingardi
Πρέπει οι κοινωνικοί επιστήμονες να διαβάσουν ένα βιβλίο για τον κλασικό φιλελευθερισμό που γράφτηκε από έναν μεγάλο λογοτέχνη; Πολλοί θα ήταν δύσπιστοι απέναντι σ’ αυτό, υποθέτοντας ότι ένας λογοτέχνης, όσο σπουδαίος κι αν είναι, δύσκολα μπορεί να συνεισφέρει μια πρωτότυπη οπτική σε θέματα που αφορούν οικονομικές και πολιτικές ιδέες. Ωστόσο, στην περίπτωση του Mario Vargas Llosa θα έκαναν λάθος, όπως απέδειξε ο Javier Fernandez-Lasquetty σε μια όμορφη κριτική του για την αδελφή μας ιστοσελίδα, Law & Liberty.
Ο Lasquetty είναι πρώην Αντιπρόεδρος και Κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Σπουδών στο Universidad Francisco Marroquin και τώρα Περιφερειακός Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών της Περιφέρειας της Μαδρίτης. Το βιβλίο του Vargas Llosa στο οποίο κάνει κριτική είναι το The Call of the Tribe, το οποίο μόλις πρόσφατα μεταφράστηκε στα αγγλικά. Πρόκειται για μια ανθολογία με πορτρέτα γιγάντων του κλασικού φιλελευθερισμού, επιλεγμένα από τον Βάργκας Λιόσα επειδή επηρέασαν τον ίδιο και τη διαμόρφωση της δικής του πολιτικής σκέψης.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Βάργκας Λιόσα πλοηγείται σε τέτοια νερά: το 1990, ο Vargas Llosa έθεσε υποψηφιότητα για την Προεδρία της γενέτειρας χώρας του, του Περού (μετά από μια όπως φαινόταν θριαμβευτική εκλογική πορεία, ηττήθηκε στον δεύτερο γύρο από τον τότε άγνωστο Alberto Fujimori). Η πολιτική του περιπέτεια ξεκίνησε όταν διαφώνησε με τις κρατικοποιήσεις τραπεζών στη χώρα: μια ελάχιστα δημοφιλής θέση, ιδιαίτερα σήμερα, η οποία όμως πυροδότησε ένα φιλελεύθερο πολιτικό κίνημα στο Περού στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Η περουβιανή ατζέντα του Βάργκας Λιόσα επικεντρώθηκε στη διασφάλιση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και ελευθερίας της αγοράς για τους φτωχούς, τους οποίους έβλεπε ως τους πραγματικούς χαμένους μιας κορπορατιστικής οικονομίας. Έγραψε μια εκτεταμένη εισαγωγή στο The Otro Sendero του Hernando de Soto. Ο τίτλος ήταν μια αναφορά στους αριστερούς τρομοκράτες που ήταν τότε ισχυροί στη χώρα. το βιβλίο αποτελούσε μια ανάλυση της ζωντανής άτυπης οικονομίας και της αποτυχίας των «επίσημων» θεσμών να επιτρέψουν στους ανθρώπους να την αξιοποιήσουν.
Ο Βάργκας Λιόσα είναι σίγουρα η πιο εξέχουσα φωνή υπέρ του κλασικού φιλελευθερισμού στον ισπανόφωνο κόσμο, και η μόνη μεταξύ των λογοτεχνών. Υπήρξε πολύ γενναιόδωρος στον χρόνο που προσέφερε στους κλασικούς φιλελεύθερους σε όλο τον κόσμο και σήμερα προεδρεύει του Fundacion Internacional Para la Libertad, μιας οργάνωσης-ομπρέλα των δεξαμενών σκέψης υπέρ της ελεύθερης αγοράς στον ισπανόφωνο κόσμο. Ο λόγος που εκφώνησε όταν του απονεμήθηκε το βραβείο Irving Kristol εξακολουθεί να αποτελεί μια θαυμάσια εισαγωγή στην πολιτική του σκέψη. Αλλά και οι ιδέες του αναδύονται από μια σειρά από άρθρα, δοκίμια, καθώς και από μερικά μυθιστορήματά του. Σκεφτείτε μόνο το The War at the End of the World, ίσως το αριστούργημα του και το καλύτερο βιβλίο για να κατανοήσει κανείς τον λατινοαμερικάνικο λαϊκισμό.
Το Call of the Tribe είναι μια διακήρυξη αγάπης προς τον κλασικό φιλελευθερισμό. Το μόνο μειονέκτημα που μπορώ να βρω είναι ότι κάνει τον ιστορικό των ιδεών να ζηλεύει, γιατί σπάνια η ιστορία των ιδεών έχει γραφτεί τόσο όμορφα. Όπως εξηγεί ο Daniel J. Mahoney σε μια άλλη εμβριθή κριτική για το Law & Liberty, το βιβλίο ακολουθεί το πρότυπο του To the Finland Station, που εκδόθηκε το 1940 από τον κριτικό λογοτεχνίας Edmund Wilson. Αυτό το βιβλίο παρείχε μια έντεχνη (αν και μονόπλευρη) αφήγηση της ανάπτυξης του ευρωπαϊκού σοσιαλισμού από τον Γάλλο ιστορικό Jules Michelet του δέκατου ένατου αιώνα έως την τρομερά βαρύνουσα για τις ιστορικές εξελίξεις άφιξη του Λένιν στον σταθμό της Φινλανδίας στην Αγία Πετρούπολη τον Απρίλιο του 1917».
Γράφει ο Lasquetty:
«Ο Βάργκας Λιόσα μας μιλά και για τους εχθρούς του κλασικού φιλελευθερισμού. Ο πιο σημαντικός απ’ αυτούς είναι ο κονστρουκτιβισμός. Στο κεφάλαιο που αφιερώνει στον Χάγιεκ καταγγέλλει με μεγαλύτερη έμφαση ‘τη μοιραία επιθυμία να οργανωθεί η ζωή της κοινότητας από το οποιοδήποτε κέντρο εξουσίας’. Όχι λιγότερο εμφατικά, απορρίπτει τον άλλο, πολύ πιο δόλιο εχθρό του κλασικού φιλελευθερισμού: τον μερκαντιλισμό. Αναφερόμενος στον Χάγιεκ και τον Άνταμ Σμιθ, αντιπαραβάλλει τον καπιταλισμό με τα μερκαντιλιστικά σχέδια ορισμένων επιχειρηματιών και πολιτικών που επιδιώκουν να προστατευτούν από τον ανταγωνισμό μέσω κανονισμών και προστατευτικών πολιτικών.
Το βιβλίο του Μάριο Βάργκας Λιόσα είναι γεμάτο χαρά και αισιοδοξία. Η ελευθερία δεν οδηγεί στο χάος, αλλά αντιθέτως παράγει την αυθόρμητη τάξη για την οποία μιλά ο Χάγιεκ που βασίζεται στην ελεύθερη επιλογή και την ατομική ευθύνη. Ο ατομικισμός οδηγεί τον Vargas Llosa να είναι αισιόδοξος, σε αντίθεση με την απαισιοδοξία που παράγει ο μαζικός άνθρωπος του Ortega και ο οποίος συγχωνεύεται σε ένα συλλογικό ον το οποίο παραδίδει την ατομικότητά του. Για τον Βάργκας Λιόσα, η ελευθερία δεν υπάρχει εάν δεν είναι συνολική: δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία χωρίς πολιτική ελευθερία, οικονομική ελευθερία και ελευθερία δημιουργίας και σκέψης».
Όταν το βιβλίο κυκλοφόρησε στα ισπανικά έγραψα μια παρουσίαση γι’ αυτό μαζί με το βιβλίο του Jesse Norman για τον Adam Smith, στο Economic Affairs. Αυτό ήταν το συμπέρασμά μου:
«Συγκεντρώνοντας τους συγγραφείς που επέλεξε και τονίζοντας το κοινό νήμα που τους ενώνει όλους, ο Βάργκας Λιόσα υπογραμμίζει μια συγκεκριμένη θεώρηση για τον φιλελευθερισμό: έναν φιλελευθερισμό του οποίου η έλλειψη πίστης στον παρεμβατισμό βασίζεται στον σκεπτικισμό απέναντι στην οποιαδήποτε ανώτερη σοφία μπορεί να αξιώνουν πως διαθέτουν οι κυβερνήτες. Έναν φιλελευθερισμό που νοιάζεται για κανόνες παιχνιδιού που ‘ευνοούν πάντα τον καταναλωτή έναντι του παραγωγού, τον παραγωγό έναντι του γραφειοκράτη, το άτομο έναντι του κράτους, και τους ζωντανούς και πραγματικούς εδώ και τώρα ανθρώπους έναντι εκείνης της αφαίρεσης με την οποία οι στοχαστές του ολοκληρωτισμού δικαιολογούν όλη τους τη βία: της μελλοντικής ανθρωπότητας» (σελ. 111).
Αυτός ο φιλελευθερισμός μοιάζει με μια φιλοσοφία για τον απλό άνθρωπο στις εμπορικές κοινωνίες. Τονίζει τα μακροπρόθεσμα οφέλη της ‘βελτίωσης που δοκιμάζεται στην αγορά’ (για να δανειστώ τη φράση της McCloskey), πιστεύει στην πρόοδο όταν πρόκειται για πρακτικά ζητήματα, δηλαδή επινοήματα ανθρώπινης εφευρετικότητας, αλλά είναι επιφυλακτικός απέναντί της όταν αυτή αφορά μεγάλα πολιτικά σχέδια· υποστηρίζει τις ‘αυθόρμητες τάξεις’ επειδή υποστηρίζει ότι η ιστορία είναι μια ατέρμονη αναζήτηση. Πρόκειται για έναν φιλελευθερισμό που ενδιαφέρεται έντονα για τη διάδοση της ευημερίας ιδιαίτερα μάλιστα καθώς οι εργατικές τάξεις είναι αυτές που μακροπρόθεσμα θα ωφεληθούν περισσότερο.
Ένας τέτοιος φιλελευθερισμός αντιμετωπίζει την ιστορία ως προϊόν εξέλιξης, ανθρώπινων πράξεων και ακούσιων συνεπειών, όπως και την αντιμετώπιζε και ο Άνταμ Σμιθ. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη, αν και αυτό θα ευχαριστούσε κάποιον μαθητή του Σμιθ, ότι το βιβλίο του Βάργκας Λιόσα σχεδιάστηκε ως ένα δοκίμιο που, ‘ξεκινώντας από το μικρό σκωτσέζικο χωριό του Kirkcaldy με τη γέννηση του Άνταμ Σμιθ το 1723, θα περιγράψει την εξέλιξη των φιλελεύθερων ιδεών από τους πιο επιδραστικούς εκφραστές τους’ (σελ. 11)».
--
Ο Alberto Mingardi είναι Γενικός Διευθυντής της ιταλικής δεξαμενής σκέψης υπέρ της ελευθερίας των αγορών Istituto Bruno Leoni.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Μαρτίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Library of Economics and Freedom και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
