Του Omer Grigg
Λίγες εβδομάδες πριν, πήγα σε κουρέα για να ξυριστώ για πρώτη φορά στη ζωή μου. Με είχαν προσκαλέσει να συντονίσω μια στρογγυλή τράπεζα στο ετήσιο συνέδριο των Students for Liberty στο Ισραήλ και ήθελα το μούσι μου να φαίνεται όσο πιο ωραίο γίνεται.
Ακόμη υπάρχουν κάποιοι λίγοι παλιομοδίτικοι κουρείς στο Ισραήλ. Τα τελευταία όμως χρόνια, το μούσι ξαναήρθε στη μόδα και μαζί του και οι κουρείς. Έτσι, άρχισαν να εμφανίζονται νέα κουρεία, με νεαρούς κουρείς που προσφέρουν κόντρα ξύρισμα, μασάζ προσώπου και έλαια για το μούσι (με κάποιους να προσφέρουν μέχρι και μπύρα και ουίσκι). Πήγα λοιπόν σε ένα απ' αυτά τα καταστήματα.
Καθώς καθόμουν στην παλιού στυλ πολυθρόνα μου, κοιτώντας το ξύλινο πάτωμα και τους ανεπιτήδευτους τσιμεντένιους τοίχους, δεν μπορούσα παρά να σκεφτώ τον καπιταλισμό και την αστικότητα.
Πολλοί άνθρωποι απεχθάνονται τα “μη παραγωγικά” εκκεντρικά επαγγέλματα όπως τους ταπητοποιούς που φτιάχνουν ακόμα χαλιά με το χέρι, τους μικρούς τυροκόμους, τους σχεδιαστές κοσμημάτων και τους κουρείς - τα θεωρούν αστικά επαγγέλματα της επιτήδευσης και της παρακμής και κάτι ακόμη χειρότερο, υπερτιμημένα.
Ο Karl Marx υποστήριζε ότι ο καπιταλισμός αλλοτριώνει τον άνθρωπο από το προϊόν της εργασίας του. Θαύμαζε τη μαζική παραγωγικότητα του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο ονόμαζε “μπουρζουαζία”, αλλά θρηνούσε την απώλεια της μικρής παραγωγής στο βωμό της αντίστοιχης βιομηχανικής που σκόπευε στην ικανοποίηση των αναγκών και των προτιμήσεων των μαζών. Ο Marx πίστευε ότι σε ένα κομμουνιστικό σύστημα, οι άνθρωποι θα μπορούν να εργάζονται σε οποιοδήποτε αντικείμενο αυτοί επιθυμούν: “Η κοινωνία θα ρυθμίζει τη γενική παραγωγή και έτσι θα επιτρέπει σε μένα να κάνω ένα πράγμα σήμερα και άλλο αύριο, να κυνηγώ το πρωί, να ψαρεύω το απόγευμα, να εκτρέφω αγελάδες το βράδυ, να ασκώ κριτική μετά το δείπνο, όπως μου αρέσει, χωρίς να γίνομαι ποτέ κυνηγός, ψαράς, βοσκός ή κριτικός”.
Δεν είναι απολύτως σαφές το πώς ο Marx πίστευε ότι η “ρύθμιση της γενικής παραγωγής” από την “κοινωνία” θα το καταστούσε αυτό εφικτό. Όπως αποδεικνύει η ιστορία, συνέβη το εντελώς αντίθετο. Ο κομμουνισμός οδήγησε σε μια αυστηρή και άτεγκτη οικονομική διοίκηση και επιτήρηση της εργασίας. Υπό τα συνολικά πενταετή πλάνα, οι πολίτες έγιναν αναλώσιμα γρανάζια και οι επιθυμίες τους δεν λαμβάνονταν υπόψη.
Πρέπει βεβαίως να πούμε ότι ο κόσμος που επέκρινε ο Marx διέφερε κατά πολύ από το σημερινό. Ο καταμερισμός της εργασίας στη βιομηχανική παραγωγή του 19ου αιώνα σήμαινε ότι πολλές δουλειές απαιτούσαν αποχαυνωτική, επαναληπτική σωματική εργασία. Αυτού του είδους οι δουλειές άρχισαν σταδιακά να εξαφανίζονται λόγω της αυτοματοποίησης. Αυτή η τάση συνεχίζεται και σήμερα με τις ολοένα και μεγαλύτερες δυνατότητες των ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης. Οι δουλειές του τέλους του 19ου αιώνα δεν ήταν απλώς δύσκολες, αλλά και εξαιτίας της σχετικά χαμηλής τους παραγωγικότητας πληρώνονταν λίγο, πράγμα που σήμαινε ότι οι εργάτες έπρεπε να δουλεύουν περισσότερη ώρα και να θυσιάζουν τον ελεύθερο χρόνο τους.
Στο τέλος, ο καπιταλισμός και όχι ο κομμουνισμός ήταν αυτός που απελευθέρωσε τους περισσότερους ανθρώπους επιτρέποντάς τους να ασκούν τα επαγγέλματα που αυτοί προτιμούν, φέρνοντας μια χωρίς προηγούμενο διάδοση των “περιθωριακών” επαγγελμάτων. Η μαζική παραγωγή και η παραγωγικότητα της αστικής τάξης, τις οποίες ο Marx τόσο πολύ θαύμαζε, σταδιακά έκαναν τα αγαθά και τις υπηρεσίες φθηνότερα και τα ωράρια εργασίας μικρότερα. Έτσι, ο καπιταλισμός αφήνει περισσότερο διαθέσιμο εισόδημα στις τσέπες των μαζών, τόσο των καταναλωτών όσο και των εργατών και κάνει φθηνότερη την αγορά ασυνήθιστων προϊόντων και υπηρεσιών.
Θέλετε μια συνήθη καρέκλα; Έχετε το ΙΚΕΑ. Θέλετε μια ειδική και μοναδική καρέκλα; Υπάρχουν πολλοί ανεξάρτητοι μαραγκοί στο νότιο Τελ Αβίβ και ψηλομήτικα, σε γελοίο βαθμό υπερτιμημένα, καταστήματα ντιζάιν επίπλων στο βόρειο Τελ Αβίβ. Ακόμη και αν είστε φτωχός και δεν μπορείτε να αγοράσετε μια καρέκλα, υπάρχουν σελίδες όπως το agora.co.il (agora στα εβραϊκά θα πει “δεκάρα”) που συνδέουν ανθρώπους χρειάζονται πράγματα με εκείνους που θέλουν να τα δώσουν δωρεάν. Σε αντίθεση με τα φεουδαρχικά και τα σοσιαλιστικά συστήματα, ο καπιταλισμός εξυπηρετεί το μεγαλύτερο δυνατό εύρος ανθρώπων τόσο ως προς τις προτιμήσεις όσο και ως προς την αγοραστική τους δύναμη.
Ο κουρέας μου, ένας νέος άνδρας που φορούσε μια δερμάτινη ποδιά και πάρα πολλές αλυσίδες, μου φρόντισε το μούσι έχοντας μια έκφραση αποφασιστικής προσήλωσης. Όταν τελείωσε, μου έδωσε συμβουλές για το πώς να μεγαλώσω το μούσι μου χωρίς να χάσει το σχήμα του. Ήταν ξεκάθαρο ότι αγαπά τη δουλειά του και θέλει να αποκτά επαγγελματική εξειδίκευση, να την εφαρμόζει και να τη μοιράζεται με τους πελάτες τους. Ήταν ξεκάθαρο ότι θέλει οι πελάτες του να είναι χαρούμενοι.
Ποιο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα θα του επέτρεπε να επιλέξει αυτό το επάγγελμα, αυτόν τον τρόπο ζωής; Ποιο σύστημα θα του επέτρεπε να κάνει το πάθος του επάγγελμα από το οποίο θα βγάζει το ψωμί του; Όταν του έσφιξα το χέρι και τον αποχαιρέτησα, δεν είδα έναν αλλοτριωμένο άνθρωπο, ούτε έναν υπηρέτη.
--
Ο Omer Grigg είναι αναπληρωτής διευθυντής στο Ισραηλινό Κέντρο για την Κοινωνική και Οικονομική Πρόοδο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Δεκεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
