Του Oliver Wiseman
Πριν από λίγα χρόνια, ο αριστερός πανεπιστημιακός και ακτιβιστής David Graeber ζήτησε τη βοήθεια των ακολούθων του στο Twitter:
“Ξέρει κανείς σας τίποτε χρήσιμα αντεπιχειρήματα έναντι των νεοφιλελεύθερων/συντηρητικών δεδομένων σχετικά με την κοινωνική πρόοδο των τελευταίων 30 ετών;” ρώτησε. “Ξανά και ξανά βλέπω αυτούς τους τύπους να ξεφουρνίζουν ότι η απόλυτη φτώχεια, ο αναλφαβητισμός, ο παιδικός υποσιτισμός, η παιδική εργασία έχουν μειωθεί δραστικά, ότι το προσδόκιμο ζωής και τα επίπεδα εκπαίδευσης έχουν αυξηθεί σημαντικά, δείχνοντας έτσι ότι η εποχή της δομικής προσαρμογής κλπ ήταν κάτι το καλό.
Μου φαίνεται πολύ απίθανο αυτά τα δεδομένα να είναι σωστά, ή τέλος πάντων ότι αυτές οι βελτιώσεις οφείλονται σε ιδιωτικοποιήσεις κλπ. Είναι σαφές ότι αυτά τα στοιχεία έχουν κατασκευαστεί από δεξιές δεξαμενές σκέψης. Πού είναι όμως τα δεδομένα της άλλης πλευράς; Δεν έχω βρει σαφή αντεπιχειρήματα”.
Η πρόοδος της ανθρωπότητας
Η παράκληση του Graeber - που αξίζει να σημειωθεί πως απ' ό,τι φαίνεται δεν απέδωσε ιδιαίτερα χρήσιμες απαντήσεις - έγινε πριν τη δημοσίευση του πιο πρόσφατου βιβλίου του Steven Pinker, αλλά προβλέπει πλήρως τις αρνητικές αντιδράσεις που προκάλεσε το Enlightenment Now - ιδίως στην αριστερά.
Κάποιοι συγγραφείς βρίσκονται στο επίκεντρο ενός διαλόγου μέχρι ο κόσμος να μετακινηθεί γρήγορα. Το Enlightenment Now, το οποίο παρουσιάστηκε στο CapX από τον Marian Tupy όταν κυκλοφόρησε πέρσι, προκάλεσε μια ασυνήθιστα μακρά διαμάχη.
Το βιβλίο γρήγορα μπήκε στην λίστα των ευπώλητων των New York Times και έγινε δεκτό με πολύ θερμές αντιδράσεις από πολλούς ανθρώπους που αξίζει κανείς να τους ακούει. Ο Μπιλ Γκέητς για παράδειγμα είπε πως πρόκειται “για το νέο αγαπημένο του βιβλίο όλων των εποχών”. Πρόκειται για έναν μεγάλο έπαινο από μια σημαίνουσα πηγή - και δικαιολογημένως, γι' αυτό και είμαι τόσο ενθουσιασμένος που ο καθηγητής Πίνκερ είναι ο καλεσμένος αυτής της εβδομάδας στο podcast του CapX, Free Exchange.
Για άλλους όμως, η προσπάθεια του Enlightenment Now να χαρτογραφήσει την πρόοδο που έχει καταγράψει η ανθρωπότητα τους τελευταίους αιώνες - και να αποδώσει αυτή την πρόοδο στις διαφωτιστικές ιδέες που μεταμόρφωσαν την πολιτική, την οικονομία και τις κοινωνίες μας - καταρρίπτει τόσο θεμελιωδώς την κοσμοθεωρία τους ώστε αναγκάζονται να αντιταχθούν με μένος στα επιχειρήματά του.
Προοδεύει ο κόσμος;
Δεν είναι μόνο ο Γκρέμπερ του οποίου η ιδεοληπτική σκέψη δεν του επιτρέπει να δει την πρόοδο ακόμη κι όταν αυτή τον κοιτάζει κατάματα. Είναι και ο υποστηρικτής της “αποανάπτυξης” Jason Hickel, για τις διανοητικές ακροβασίες του οποίου έχω γράψει παλαιότερα. Είναι εντυπωσιακές οι συστροφές στις οποίες καταφεύγει για να αρνηθεί κάποια από τα σημαντικότερα καλά νέα στην ανθρώπινη ιστορία, όπως αυτά παρουσιάζονται στο Enlightenment Now. (Μπορείτε να βρείτε την απάντηση του Πίνκερ εδώ).
Και άλλες όμως κριτικές δεν ήταν περισσότερο μετριοπαθείς ή αξιοπρεπείς. Πάρτε για παράδειγμα τον εκδότη του αριστερού περιοδικού Current Affairs, Nathan J. Robinson, ο οποίος πρόσφατα χαρακτήρισε τον Πίνκερ “τον πιο ενοχλητικό άνθρωπο του κόσμου”.
Αυτά τα παράπονα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ένα μέρος αυτής της αγανάκτησης σίγουρα οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί στην αριστερά πιστεύουν ότι ο Πίνκερ έπρεπε να είναι ένας από αυτούς. Είναι ένας από τους πιο επιδραστικούς δημόσιους διανοούμενους και καθηγητής ψυχολογίας στο Χάρβαρντ. Υπήρξε δωρητής του Δημοκρατικού Κόμματος. Πώς τολμά να προσφέρει πυρομαχικά στους απαίσιους υποστηρικτές των ελεύθερων αγορών; Πώς τολμά να επιλέγει το Quillette - το περιοδικό του “διανοητικού σκοτεινού δικτύου” - για να απαντήσει στις κριτικές του Enlightenent Now; Και πώς τολμά να χρησιμοποιεί την πλατφόρμα του για να διαδίδει άβολες αλήθειες;
Η απάντηση είναι βέβαια πως ο Πίνκερ είναι φιλελεύθερος με την καλύτερη δυνατή έννοια της λέξης, είναι ανοιχτόμυαλος, βασίζει την σκέψη του σε αποδείξεις και τηρεί τις αξίες του διαφωτισμού στις οποίες και πιστώνει τη μετατροπή του κόσμου σε ένα πλουσιότερο, ασφαλέστερο και ευτυχέστερο μέρος.
Αισιοδοξία, Απαισιοδοξία και Πιθανολογισμός
Το να το επισημαίνει κανείς αυτό δεν τον καθιστά αφελώς αισιόδοξο - ή τυφλό στα πολύ πραγματικά προβλήματα. Σε ό,τι αφορά τις σημαντικές προκλήσεις του μέλλοντος όπως η κλιματική αλλαγή, ο Πίνκερ αναφέρεται στη διάκριση του νομπελίστα οικονομολόγου Paul Romer ανάμεσα στην “αυτάρεσκη αισιοδοξία που νιώθει ένα παιδί όταν περιμένει τα δώρα του το πρωί των Χριστουγέννων, και την υπό όρους αισιοδοξία που νιώθει ένα παιδί που θέλει ένα σπιτάκι δέντρου και κατανοεί ότι αν βρει ξύλο και καρφιά και πείσει και άλλα παιδιά να το βοηθήσουν, μπορεί να το φτιάξει”.
Ακόμη παραθέτει από τον εκλιπόντα Hans Rosling, ο οποίος όταν ρωτήθηκε αν είναι αισιόδοξος απάντησε “δεν είμαι αισιόδοξος. Είμαι ένας πολύ σοβαρός πιθανολογιστής”.
Και όπως είπε ο Πίνκερ στη συζήτησή μας στο τελευταίο επεισόδιο του Free Exchange (στο τελευταίο που παρουσιάζω εγώ):
“Δεν διατυπώνω το παρανοϊκό επιχείρημα ότι θα πρέπει να αγνοούμε τα προβλήματα. Ακριβώς το αντίθετο. Μόνο όταν αναγνωρίζει κανείς τα προβλήματα, τα επιλύει. Όμως ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ακριβέστερος. Δεν έχουμε όφελος να πιστεύουμε ότι τα πράγματα έχουν χειροτερέψει ενώ στην πραγματικότητα έχουν βελτιωθεί… Δεν υπάρχει κανένα απολύτως πλεονέκτημα στο να παραπλανούμαστε ως προς την πορεία της ιστορίας”.
“Δεν πρόκειται για το αν βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο” είπε “αλλά για το αν αντιλαμβανόμαστε τα δεδομένα”.
Μπορείτε να ακούσετε το πλήρες επεισόδιο εδώ, να εγγραφείτε μέσω iTunes ή οπουδήποτε ακούτε podcast.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο CapX.
--
Ο Oliver Wiseman είναι αναπληρωτής εκδότης του CapX
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Ιουλίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
