Του John Tamny
Αν διαβάζετε συχνά οικονομικά ρεπορτάζ στα καθιερωμένα μέσα ενημέρωσης, δεν θα γλιτώσετε το να σας ανέβει η πίεση καθώς θα συναντάτε το ένα σοβαρό λάθος μετά το άλλο.
Σύμφωνα με τον Justin Lahart της Wall Street Journal, οι αποταμιεύσεις χωρίς τις οποίες δεν θα υπήρχε οικονομική πρόοδος είναι οικονομικώς επιβλαβείς.
Ο συνάδελφος του Lahart, Greg Ip συμφωνεί ως προς τις αποταμιεύσεις, έχει την περίεργη άποψη ότι μεγάλο μέρος των προϋποθέσεων της προόδου βρίσκεται στις αιτίες της τελευταίας “χρηματοπιστωτικής κρίσης” του 2007-2009, και υποστηρίζει ότι οι εισαγωγές σε μεγάλη ποσότητα φέρνουν οικονομική στασιμότητα. Στους New York Times, ο Neil Irwin λέει στους αναγνώστες του ότι η μείωση των τιμών τους βλάπτει.
Και οι τρεις πιστεύουν ότι η οικονομική ανάπτυξη προκαλεί πληθωρισμό, παρά την αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι η ανάπτυξη είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της αύξησης των τιμών, καθώς ταυτίζεται ακριβώς με εκείνες τις επενδύσεις για την βελτίωση της παραγωγής που πάντα και παντού σπρώχνουν τις τιμές προς τα κάτω.
Οι οικονομικοί συντάκτες χρειάζονται τον Bastiat
Διαβάζοντας τα παραπάνω, εύχεται κανείς οι εκδότες των Ip, Irwin και Lahart να τους υποχρέωναν να διαβάσουν τον σπουδαίο Γάλλο στοχαστή της πολιτικής οικονομίας Frederic Bastiat (Frederic Bastiat, 1801-1850). Αν διάβαζαν τα βασικά του επιχειρήματα, ποτέ ξανά δεν θα έγραφαν για την οικονομία με τον ίδιο τρόπο.
Αντίθετα, απελευθερωμένοι πια από τις ακυρωμένες στην πράξη ιδέες που ορίζουν την οικονομική σκέψη και επηρεάζουν τα κείμενά τους, σύντομα θα αφηγούνταν αισιόδοξες ιστορίες προόδου για την αύξηση των αποταμιεύσεων, τη μείωση των τιμών και τις εισαγωγές.
Ευτυχώς για τους παραπάνω συντάκτες, και για πολλούς άλλους, το Liberty Fund έχει εκδώσει τη μέχρι σήμερα πληρέστερη συλλογή των θαυμάσιων έργων του Bastiat, υπό τον τίτλο Economic Sophisms and “What is Seen and What Is Not Seen” (Οικονομικοί σοφισμοί και “Αυτό που φαίνεται και αυτό που δεν φαίνεται”). Ακόμη και αν οι συντάκτες δεν διαβάσουν κάθε σελίδα αυτού του υπέροχου βιβλίου, οι αναγνώστες τους θα έπρεπε να το κάνουν - γιατί όποιος το διαβάσει, ποτέ ξανά δεν θα διαβάσει με τον ίδιο τρόπο μια εφημερίδα. Ούτε θα σκεφτεί ξανά με τον ίδιο τρόπο.
Μια ευχάριστη δυσκολία στην ανάγνωση του Bastiat είναι πως σχεδόν οτιδήποτε γράφει αξίζει να υπογραμμιστεί. Ο Bastiat είναι η προσωποποίηση της κοινής λογικής, και μπορεί κανείς να εξάγει διδάγματα σε κάθε θέμα που ο σπουδαίος αυτός Γάλλος επέλεξε να σχολιάσει. Αν κανείς απλώς μείνει στο να ξεφυλλίσει τα έργα του, θα χάσει κρίσιμα διδάγματα.
Και ακόμα, υπάρχει μια διαχρονική ποιότητα στα γραπτά του Bastiat που θα γεμίσει τους αναγνώστες με αισιοδοξία, με έκπληξη για το πόσο λίγο έχουν αλλάξει τα πράγματα, ή και με τα δύο μαζί. Ο Ντόναλντ Τραμπ βάσισε την προεκλογική του εκστρατεία στην ιδέα ότι οι Αμερικανοί βγαίνουν χαμένοι από τις εξαγωγές της Κίνας, της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και άλλων οικονομικώς παραγωγικών χωρών. Ο Bastiat είδε σωστά τις εισαγωγές ως το ασφαλέστερο σημάδι της ευημερίας, επισημαίνοντας ότι “ο πλούτος της ανθρωπότητας έγκειται στην αφθονία των πραγμάτων”. Ακριβώς! Εργαζόμαστε για να αποκτήσουμε πράγματα, για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας. Και οι εισαγωγές είναι οι απολαβές που προκύπτουν από τις εξαγωγές.
Η καθαρότητα της σκέψης του Bastiat γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακή από το γεγονός ότι ως στοχαστής της πολιτικής οικονομίας περιστοιχιζόταν από πολιτικούς και οικονομολόγους που έβλεπαν τον κόσμο ανάποδα. Στα μικρά πνεύματα της εποχής του, οι εισαγωγές ήταν η αιτία των προβλημάτων της Γαλλίας. Ο Bastiat ρωτούσε “Δεν ακούμε άραγε καθημερινά ότι οι ξένοι θα μας κατακλύσουν με τα προϊόντα τους;”.
Ο σημερινός προστατευτισμός δεν είναι κάτι το νέο
Με λίγα λόγια, ο προστατευτισμός του Trump δεν είναι κάτι το καινούριο, ούτε είναι καινούρια η οικονομική αγραμματοσύνη που γεμίζει τις πιο ευυπόληπτες εφημερίδες και τα άρθρα γνώμης στο διαδίκτυο. Διαβάζοντας τον Bastiat, μπορεί κανείς να φανταστεί το πόσο ο ίδιος θα διασκέδαζε απαντώντας στις ασυναρτησίες που βρίσκουμε σήμερα στα μπλογκ, τις αναρτήσεις στο Facebook και στο Twitter.
Η απάντηση του Bastiat στην ανόητη ιδέα ότι οι ξένοι θα μας πλήξουν “κατακλύζοντάς μας με τα προϊόντα τους”, ήταν έξυπνη και εύστοχη:
“Μην σας απασχολεί. Αν κατακλυστούμε, αυτό θα γίνει γιατί μπορούμε να πληρώσουμε, και αν δεν μπορούμε να πληρώσουμε, δεν θα κατακλυστούμε”.
Ένα ταξίδι σε μια οποιαδήποτε φτωχή χώρα που δεν έχει εισαγωγές πιθανότατα θα γιατρέψει τον κάθε λογικό άνθρωπο από την αποστροφή προς την αφθονία του κόσμου και τις αρχές που περιγράφουν το πώς επετεύχθη αυτή η αφθονία.
Ποια είναι η πηγή της ιδιοφυΐας του Bastiat; Ίσως το γεγονός ότι αναλύει οικονομικά τα πράγματα μέσα από τα μάτια του ατόμου. Οι οικονομίες δεν είναι άμορφες μάζες που ζουν και αναπνέουν - είναι απλώς σύνολα ατόμων. Και για ένα άτομο “είναι απολύτως προφανές ότι η αφθονία θα ήταν επωφελής γι' αυτό”. Ως άτομα, γνωρίζουμε καλά πόσα λίγα είδη πρώτης ανάγκης ή πολυτελείας θα μπορούσαμε να παραγάγουμε από μόνοι μας. Και αν οι εισαγωγές είναι θαυμαστές για το άτομο (είτε είναι εισαγωγές από την άλλη άκρη του δρόμου, είτε από την άλλη άκρη του κόσμου), τότε είναι θαυμαστές και για την οικονομία που απλώς είναι ένα σύνολο ατόμων.
Ομοίως θαυμαστά είναι τα ρομπότ, οι αυτοματισμοί και κάθε είδους μηχάνημα που μας γλιτώνει από εργασία. Όλα αυτά υπογραμμίζουν το πνεύμα του εργαζόμενου ανθρώπου, αντί να τον καθιστούν ακατάλληλο προς εργασία ή μη απασχολήσιμο. Ο Bastiat παρατήρησε ότι ένας υποθετικός άνθρωπος που μένει μόνος του ποτέ “δεν θα οραματιζόταν να σπάσει τα εργαλεία που τον γλιτώνουν από προσπάθεια”. Εννοείται πως δεν θα το έκανε. Οτιδήποτε απελευθερώνει το άτομο από εργασία, του δίνει τη δυνατότητα νέων παραγωγικών σχεδίων. Όπως ακριβώς κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα αρνούταν κάποιο μηχάνημα που τον γλιτώνει από εργασία, το ίδιο θα έπρεπε να κάνει και ένα σύνολο ανθρώπων που συνιστούν αυτό που αποκαλούμε “οικονομία”. Πάντα θα υπάρχει κάτι άλλο να κάνουμε. Όπως υπογραμμίζει ο Bastiat “το να γλιτώνουμε τους ανθρώπους από εργασία δεν είναι τίποτε άλλο παρά πρόοδος”.
Η κοινή λογική του Bastiat
Το ενδιαφέρον στοιχείο στην κοινή λογική του Bastiat είναι το πόσο και οι δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος απέρριψαν αυτό που ήταν λογικό στην εποχή του, και παραμένει λογικό και σήμερα. Μέσω του προστατευτισμού, τα κράτη “δημιουργούν” αυτό που εκείνος ονόμασε “εκτραπείσα εργασία”.
Αυτή ήταν και παραμένει συνάρτηση του προστατευτισμού. Μέσω των δασμών, ένα κράτος μπορεί να προστατεύσει έναν κλάδο και τις θέσεις εργασίας σ' αυτόν. H απάντηση του Bastiat ήταν ένα επίμονο γιατί; Το γεγονός ότι το Παρίσι πιθανότητα δεν ήταν ιδανική τοποθεσία για γεωργία και κτηνοτροφία δεν σημαίνει ότι οι Παριζιάνοι θα έπρεπε να μην απολαμβάνουν τα προϊόντα αυτά, ή πολύ περισσότερο, ότι κανένα αγαθό και καμία υπηρεσία δεν παράγεται εντός της πόλης.
Όπως τόσο εύλογα επισημαίνει ο Bastiat, υπάρχουν δύο τρόποι να αποκτήσει κανείς κάτι που επιθυμεί: “Ό πρώτος είναι να το φτιάξει ο ίδιος. Ο δεύτερος είναι να φτιάξει κάτι άλλο και να το εμπορευθεί αυτό με κάποιον άλλον” έναντι του πράγματος που επιθυμεί.
Ο Bastiat κατανόησε κάτι που τόσο συχνά ξεχνιέται - το γεγονός ότι “το εμπόριο είναι απλώς μια σειρά ανταλλαγών προϊόντων για προϊόντα και υπηρεσιών για υπηρεσίες”. Μπορούμε να “εισάγουμε”, μόνο εφόσον “εξάγουμε”. Η παραγωγή μας είναι η πηγή της ζήτησής μας, οι εξαγωγές μας είναι η έκφραση της επιθυμίας μας για εισαγωγές, και εφόσον αυτό ισχύει, τότε η λογική υπαγορεύει να εργαστούμε στην κατεύθυνση εκείνη που αναβαθμίζει με τον καλύτερο τρόπο τις μοναδικές μας δεξιότητες, αφήνοντας όλα τα υπόλοιπα στους άλλους. Όσο παραγωγικότεροι είμαστε, τόσο περισσότερα θα μπορούμε να αποκτάμε ως αντάλλαγμα της εργασίας μας.
Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε το αξιωματικό επιχείρημα του Bastiat ότι “ο πλούτος της ανθρωπότητας έγκειται στην αφθονία των πραγμάτων”. Ο καταμερισμός της εργασίας στις πόλεις, τις πολιτείες και τις χώρες είναι ο γρηγορότερος δρόμος προς την αφθονία και τον πλούτο.
Ο προστατευτισμός δεν αποδίδει
Και αυτό μας επαναφέρει στην “εκτραπείσα εργασία”. Τα γραπτά του Bastiat απορρίπτουν πλήρως την ιδέα του προστατευτισμού δεδομένης της θεμελιώδους αλήθειας ότι οι επιχειρήσεις δεν ιδρύονται με κεφάλαιο από το πουθενά.
Πιο ρεαλιστικά, η ίδρυση μιας επιχείρησης ή η ανάληψη μιας οικονομικής δραστηριότητας πηγάζει από την απόσυρση κεφαλαίου από κάπου αλλού. Όταν μια επιχείρηση ή ένας κλάδος προστατεύεται, κάποιες δουλειές αναμφίβολα “σώζονται”, αλλά μόνο με κόστος ως προς αυτό που δεν φαίνεται - τις δουλειές που ποτέ δεν εμφανίστηκαν λόγω της στήριξης των παραγωγικών (αλλά καλά συνδεδεμένων) επιχειρήσεων από το κράτος.
Ο Bastiat ανέδειξε αυτό το φαινόμενο μιλώντας για το ακριβό βούτυρο. Αναμφίβολα θα υπήρχε κάποιος τρόπος να παραχθεί βούτυρο στο Παρίσι του 19ου αιώνα, αλλά θα ήταν πολύ δαπανηρός, με την Πόλη του Φωτός να μην είναι η καταλληλότερη γι' αυτή τη δραστηριότητα. Αν οι Παριζιάνοι είχαν κατά νου την αρχή της ανταλλαγής προϊόντων με προϊόντα, θα έπρεπε να κάνουν αυτό που ενίσχυε περισσότερο τις δεξιότητές τους και να “εισάγουν” το βούτυρο.
Στο δικό μας πλαίσιο, και όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό να το παραδεχθούν οι συντηρητικοί, οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκάθαρα δεν είναι κατάλληλες για αναζήτηση πετρελαίου. Και μ' αυτό δεν θέλω να απορρίψω εντελώς τη σχιστολιθική εξόρυξη (fracking), αλλά απλώς επισημαίνω ότι αυτή είναι οικονομικά επικερδής μόνο υπό την προϋπόθεση της επιδότησης των τιμών του πετρελαίου με ένα αδύναμο δολάριο που κρατά την τιμή ανά βαρέλι πολύ παραπάνω από τα 40 ή 50 δολάρια. Όταν όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το πετρέλαιο ήταν στα 12 δολάρια ανά βαρέλι, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη αξιόλογη παραγωγή πετρελαίου, γεγονός που δεν δημιούργησε πρόβλημα στους Αμερικανούς.
Ο Bastiat, περισσότερο απ'' όσο θα ήθελαν να παραδεχθούν οι συντηρητικοί, θα αμφισβητούσε ξεκάθαρα τη λατρεία που αυτοί έχουν για το παραγόμενο στις ΗΠΑ πετρέλαιο. Καθώς το πετρέλαιο είναι ένα εμπόρευμα σαν όλα τα άλλα, το κόστος της εξόρυξής του σε σχιστολιθικές περιοχές είναι αρκετά μεγάλο. Η εργασία στις πετρελαιοπηγές αυτές είναι “εκτραπείσα εργασία” που υπάρχει μόνο στο βαθμό που η υπόλοιπη οικονομία των ΗΠΑ επωμίζεται το κόστος των μειωμένων επενδύσεων που είναι αποτέλεσμα του σχετικά αδύναμου δολαρίου.
Αν ο Bastiat θεωρείται ήρωας από κάποιους Αμερικανούς (δεν είναι ευρύτερα γνωστός στη χώρα), αυτό ισχύει κυρίως για τους συντηρητικούς και τους Ρεπουμπλικανούς - κι όμως η κριτική που διατύπωσε εναντίον του προστατευτισμού θα έφτανε σίγουρα μέχρι τον ρεπουμπλικανό Τραμπ και τους συντηρητικούς που ξετρελαίνονται από την επιδοτούμενη εξόρυξη ενός εμπορεύματος που μπορεί εύκολα να εισαχθεί.
Όσο για εκείνους από την Αριστερά που καταγγέλλουν τις “δρακόντιες” περικοπές στις κρατικές δαπάνες, ακόμη κι όταν αυτές μόνο δρακόντιες δεν είναι, ο Bastiat έχει κάτι να πει και γι' αυτούς:
“Ό,τι και να κάνετε, κύριοι, ο μόνος τρόπος για να δώσετε χρήματα σε κάποιους, είναι να τα πάρετε από κάποιους άλλους. Αν όντως θέλετε να στραγγίξετε τους φορολογουμένους κάντε το, αλλά τουλάχιστον μην τους κοροϊδεύετε λέγοντάς τους 'παίρνω από σένα χρήματα για να σε αποζημιώσω για τα χρήματα που ήδη έχω πάρει από σένα'”.
Οι αναγνώστες ελπίζω ότι μπορούν να διακρίνουν τη σοφία του Bastiat ως προς τη μυθοπλασία των “κρατικών δαπανών”. Τι στ' αλήθεια θα μπορούσε να δαπανήσει το κράτος που δεν έχει προηγουμένως πάρει από μας, τους δημιουργούς του πλούτου που αυτό καταναλώνει; Αυτές οι “δρακόντιες” περικοπές δαπανών που εξοργίζουν την Αριστερά παρά το γεγονός ότι μόνο δρακόντιες δεν είναι, είναι απλώς η έκκληση των δημιουργών του πλούτου να σταματήσουν οι πολιτικοί να καταναλώνουν και να σπαταλούν αυτό που οι ίδιοι οι πολιτικοί δεν δημιούργησαν.
Σε ό,τι αφορά τον Bastiat, δεν μπορεί κανείς να εξετάσει μια συλλογή των γραπτών του χωρίς να αφήσει απ' έξω κάθε είδους αξιόλογες ιδέες. Ο μόνος τρόπος να κατανοήσουν πραγματικά οι αναγνώστες το μεγαλείο του είναι να διαβάσουν τους Οικονομικούς Σοφισμούς και “Αυτό που φαίνεται και αυτό που δεν φαίνεται”. Θα ήταν αδύνατο να υπερβάλει κανείς ως προς τη χρησιμότητα αυτού του βιβλίου. Θα το καταλάβετε ήδη από τις πρώτες σελίδες. Και αν συμφωνήσετε με μένα, σας παρακαλώ βρείτε έναν οικονομικό συντάκτη και στείλτε του ένα αντίγραφο.
Αναδημοσίευση από την Library of Law and Liberty
--
Ο John Tamny είναι συνεργάτης του Forbes, υπεύθυνος έκδοσης του RealClearMarkets, ερευνητής οικονομικών θεμάτων στο Reason και οικονομικός σύμβουλος στην Toreador Rresearch and Trading. Είναι συγγραφέας των βιβλίων Who Needs the Fed? (2016, Encounter) και Popular Economics (Regnery Publishing, 2015).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Σεπτεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
