Γράφει ο Lawrence W. Reed
Ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας που γεννήθηκε ο Anders Chydenius (1729) καθώς και ο μήνας που πέθανε (1803) στην ηλικία των 73 ετών. Συνιστώ οι σκανδιναβικές χώρες, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Δανία, η Νορβηγία και η Ισλανδία να γιορτάζουν στον εξής τον Φεβρουάριο ως τον μήνα του Άντερς Σιντένιους. Θα ήταν ένας πολύ ωραίος τρόπος να τιμηθεί ένας άνθρωπος που μπορεί να υποστηριχθεί ότι υπήρξε ο σημαντικότερος «κλασικός φιλελεύθερος» αυτής της περιοχής του πλανήτη.
Ο κλασικός φιλελευθερισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον φιλελευθερισμό (liberalism) όπως γίνεται κατανοητός σήμερα στην Αμερική, που είναι ακριβώς το αντίθετό του. Ο κλασικός φιλελευθερισμός είναι ιστορικά η γνήσια εκδοχή από την οποία πηγάζει και ο όρος - μια θεώρηση που υπερασπίζεται την ατομική ελευθερία και τις ελεύθερες αγορές. Υποστηρίζει μια κοινωνία των πολιτών που αναδύεται εθελουσίως και αυθορμήτως, και όχι ένα τεχνητό κατασκεύασμα που δημιουργείται από τα πολιτικά διατάγματα κάποιου σχεδιαστή.
Οι κλασικοί φιλελεύθεροι υποστηρίζουν την ελευθερία. Οι σύγχρονοι Αμερικανοί liberals, ως επί το πλείστον όχι - οι ιδεολογικοί τους πρόδρομοι έκλειψαν τον όρο ως προκάλυμμα μιας ως επί το πλείστον αντιφιλελεύθερης ατζέντας.
Ο Σιντένιους ήταν διανοητικά ένα προϊόν του Διαφωτισμού. Ήταν ένας λουθηρανός ιερέας από τη Φινλανδία που υπηρέτησε στο κοινοβούλιο της Σουηδίας. (Η Φινλανδία ήταν μέρος της Σουηδίας μέχρι το 1809, όπως και η Νορβηγία μέχρι το 1905). Ασχολήθηκε επίσης με πολλά άλλα πράγματα, τόσο ώστε να κερδίσει τον χαρακτηρισμό του Αναγεννησιακού Ανθρώπου. Πέρα από πάστορας, πολιτικός και συγγραφέας, ήταν επίσης επιστήμονας, εφευρέτης, μουσικός, οφθαλμοχειρουργός, πρωτοπόρος του εμβολιασμού και ιδρυτής μιας αξιοσέβαστης ορχήστρας. Ένα άρθρο από το Acton Institute στο Μίτσιγκαν το 2010 επισημαίνει:
«Γνωστός ως ο Άνταμ Σμιθ του Βορρά, ο Άντερς Σιντένιους διατύπωσε την οικονομική του συνταγή για τη μερκαντιλιστική Σουηδία-Φινλανδία στο έργο του Το Εθνικό Όφελος το 1765, αναπτύσσοντας μια ιδέα για την αυθόρμητη τάξη έντεκα χρόνια πριν τον Άνταμ Σμιθ στον Πλούτο των Εθνών: “Κάθε άτομο αυθορμήτως προσπαθεί να βρει τον τόπο και την ενασχόληση με την οποία μπορεί να αυξήσει με τον καλύτερο τρόπο το εθνικό όφελος, αν δεν εμποδίζεται από νόμους να το κάνει αυτό”. Για τον Σιντένιους, η ελευθερία και η επιμέλεια είναι τα θεμέλια ενός οικονομικώς ευημερούντος έθνους. Η παροχή κατεύθυνσης από την κυβέρνηση το μόνο που πετυχαίνει είναι να μπλοκάρει τα γρανάζια ενός φυσικού συστήματος αλληλόδρασης μεταξύ των ανθρώπων».
Μεταξύ των οικονομολόγων, το γνωστότερο έργο αυτού του σκανδιναβού στοχαστή ήταν το δοκίμιό του από το 1765 Το εθνικό όφελος. Αναπαράχθηκε πλήρως, μαζί με άλλα έργα του συγγραφέα καθώς και σχόλια, σε έναν τόμο του 2016 με τίτλο Anticipating Adam Smith: The Selected Works of Anders Chydenius (Προδρομώντας τον Άνταμ Σμιθ: Επιλεγμένα έργα του Άντερς Σιντένιους) με επιμέλεια των Maren Jonasson και Pertti Hyttinen.
Ως νομοθέτης μπροστά από την εποχή του, ο Σιντένιους πρότεινε τη μετατροπή των βόρειων πόλεων της Σουηδίας σε επιχειρηματικές ζώνες - με τα δικά του λόγια σε ένα «ελεύθερο κράτος» όπου η ιδιωτική ιδιοκτησία και η ατομική ελευθερία θα ήταν ο κανόνας:
«Οι κάτοικοι θα μπορούσαν να επιλέξουν το οποιοδήποτε επάγγελμα ήθελαν, η ελευθερία του εμπορίου θα ήταν πλήρης, δεν θα υπήρχαν προνόμια, ρυθμίσεις και νόμη, Η γραφειοκρατία θα ήταν ανύπαρκτη, και ο μόνος αξιωματούχος θα ήταν ένας δικαστής που θα διασφάλιζε ότι κανενός τα δικαιώματα δεν θα καταπατούνταν».
Ως πραγματικός κλασικός φιλελεύθερος, ο Σιντένιους υπερασπιζόταν την ελευθερία του τύπου και του εμπορίου, την ισότητα των δικαιωμάτων ενώπιον του νόμου ανεξαρτήτως φυλής ή εισοδήματος, την κατάργηση των ειδικών προνομίων από το κράτος, την ελευθερία του λόγου και της θρησκείας, καθώς και τη διαφάνεια στους δημόσιους φορείς. Αυτές οι ιδέες ήταν ριζοσπαστικές στην εποχή του, και έγιναν δημοφιλείς έναν αιώνα μετά.
Ο Lars Magnusson στο Anticipating Adam Smith αναφέρει ότι στη σκανδιναβική κουλτούρα της εποχής του Σιντένιους, οι εργάτες αναμενόταν ότι θα «υπηρετούν τους κυρίους τους» καθώς θεωρούνταν κάτι σαν κατώτερη τάξη, μια οπτική στην οποία ο Σιντένιους άσκησε δριμεία κριτική. Η «πιο ανθρωπιστική του στάση» παρατηρεί ο Magnusson, «πήγαζε από την πολύ συνεπή ερμηνεία που έκανε στο δόγμα των φυσικών δικαιωμάτων (καθώς και από την πίστη του)».
Ίσως, αν οι σκανδιναβικές χώρες θυμούνταν αυτό το σχόλιο του Σιντένιους, να απέφευγαν το δαπανηρό κράτος πρόνοιας που ήγειραν στα μέσα του 20ου αιώνα για να το περιορίσουν αργότερα δραματικά:
«Όσο περισσότερες είναι οι ευκαιρίες που υπάρχουν σε μια κοινωνία κάποιοι άνθρωποι να ζουν από τον μόχθο των άλλων, και όσο λιγότερο αυτοί οι άλλοι μπορούν να απολαύσουν οι ίδιοι τους καρπούς της εργασίας τους, τόσο περισσότερο καταστρέφεται η επιμέλεια, οι πρώτοι γίνονται αυθάδεις, οι δεύτεροι απογοητεύονται και όλοι γίνονται αμελείς».
Οι ιδέες, όπως έγραψε ο Βίκτωρ Ουγκώ «είναι ισχυρότερες απ? όλους τους στρατούς του κόσμου». Αν αναλογιστούμε την έκρηξη της ελευθερίας των ανθρώπων στον 19ο αιώνα (που δεν είναι τυχαίο ότι συνοδεύτηκε από τη μεγαλύτερη διατηρήσιμη οικονομική ανάπτυξη στην ιστορία) δεν πρέπει να ξεχνάμε τους άνδρες και τις γυναίκες των οποίων οι φωτισμένες ιδέες προανήγγειλαν αυτές τις εξελίξεις.
Ο Άντερς Σιντένιους ξεκάθαρα ήταν ένας από αυτούς.
Ευτυχώς, ούτε η Φινλανδία, ούτε η Σουηδία δεν έχουν ξεχάσει τον Σιντένιους. Η μορφή του κοσμεί χαρτονομίσματα καθώς και τουλάχιστον ένα αναμνηστικό νόμισμα. Διάφορες τοποθεσίες στις δύο χώρες έχουν ονομαστεί προς τιμήν του. Αυτό είναι βεβαίως σπουδαίο. Αλλά, Σουηδία και Φινλανδία, σίγουρα μπορείτε και καλύτερα!
* Ο Lawrence W. Reed είναι επίτιμος πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Φεβρουαρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
