Του Alexander Hammond
Ο οικονομικός εθνικισμός πλήττει την Αφρική από την εποχή της αποαποικιοποίησης. Το 2021 αυτό φαίνεται να αλλάζει.
Την 1η Ιανουαρίου, η πολυαναμενόμενη Αφρικανική Ηπειρωτική Περιοχή Ελεύθερου Εμπορίου (African Continental Free Trade Area - AfCFTA) τέθηκε σε εφαρμογή. Πέρα από τα οικονομικά οφέλη που θα φέρει στην Αφρική, η νέα αυτή υποστήριξη προς το ελεύθερο εμπόριο και τη φιλελευθεροποίηση σηματοδοτεί μια ξεκάθαρη απόρριψη της σοσιαλιστικής ιδεολογίας που ταλαιπώρησε την πολιτική στις αφρικανικές χώρες για δεκαετίες.
Προς το παρόν, οι 36 από τις 55 χώρες της Αφρικανικής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων και των περιφερειακών οικονομικών μεγάλων δυνάμεων της Νιγηρίας, της Νότιας Αφρικής και της Αιγύπτου (που από κοινού αποτελούν το ένα τρίτο της οικονομίας της Αφρικής) επικύρωσαν την περιοχή ελεύθερου εμπορίου. Άλλες 18 χώρες έχουν δηλώσει την υποστήριξή τους υπογράφοντας την εμπορική συμφωνία, και αναμένεται ότι σύντομα θα γίνουν πλήρη μέλη. Η όρεξη για ελεύθερο εμπόριο είναι τόσο ισχυρή στην Αφρική που η Ερυθραία - που συχνά αποκαλείται «το ερημητικό βασίλειο της Αφρικής» - είναι η μόνη χώρα στην ήπειρο που διστάζει να υποστηρίξει την συμφωνία.
Η Ερυθραία μπορεί εντέλει να αναθεωρήσει την στάση της. Μέσα σε 5 με 10 χρόνια η AfCFTA θα διασφαλίσει ότι το 90% των δασμών επί της κίνησης αγαθών μεταξύ των κρατών-μελών θα καταργηθεί. Μέσα σε 13 χρόνια, το 97% όλων των δασμών θα καταργηθεί. Μέχρι το 2035, η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι αυτή η τεράστια προσπάθεια φιλελευθεροποίησης θα ενισχύσει το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Αφρικής κατά 450 δις δολάρια, θα αυξήσει τους μισθούς τόσο για τους εξεικευμένους όσο και για τους ανειδίκευτους εργαζόμενους κατά 10% και θα βγάλει πάνω από 30 εκατομμύρια ανθρώπους από την ακραία φτώχεια που ορίζεται ως η διαβίωση με λιγότερα από 1,90 δολάρια την ημέρα. Σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις, μέχρι το 2035, η AfCFTA θα δει πάνω από 68 εκατομμύρια ανθρώπους να βγαίνουν από την μέτρια φτώχεια, που ορίζεται ως η διαβίωση με 1,90 - 5,50 δολάρια την ημέρα. Οι «χώρες με τα υψηλότερα αρχικά ποσοστά φτώχειας» επισημαίνει η Παγκόσμια Τράπεζα θα δουν «τις μεγαλύτερες βελτιώσεις».
Τα αναμενόμενα οικονομικά οφέλη της AfCFTA είναι εντυπωσιακά. Αυτές οι ραγδαίες βελτιώσεις είναι εντέλει συνέπεια της απομάκρυνσης από τον οικονομικό εθνικισμό που κράτησε επί χρόνια μεγάλο μέρος της ηπείρου στη φτώχεια.
Η ταραχώδης σχέση της Αφρικής με τον σοσιαλισμό ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές του 1960 όταν μια πληθώρα νέων ανεξάρτητων κρατών απέρριψε το καπιταλιστικό μοντέλο. Πολλοί από τους νέους ηγέτες έβλεπαν τον καπιταλισμό ως συνώνυμο της αποικιοκρατίας. «Απορρίπτοντας την καπιταλιστική στάση που έφερε η αποικιοκρατία στην Αφρική» είπε το 1963 ο πρώτος Πρόεδρος της Τανζανίας, Julius Nyerere «πρέπει να απορρίψουμε και τις καπιταλιστικές μεθόδους που αυτή συνεπάγεται».
Το 1957, η Γκάνα έγινε η πρώτη αφρικανική χώρα που απέκτησε την ανεξαρτησία της. Ο ηγέτης της Kwame Nkrumah που αυτοπροσδιοριζόταν ως «μαρξιστής σοσιαλιστής» υποστήριζε ότι μόνο «ένας σοσιαλιστικός μετασχηματισμός θα εξαλείψει την αποικιακή δομή της γκανέζικης οικονομίας». Μετά από λίγο, ο Νκρούμα ενθάρρυνε και άλλες αφρικανικές χώρες να επιδιώξουν την ανεξαρτησία τους ώστε να μπορέσουν κι αυτές να επιδιώξουν την «πλήρη ιδιοκτησία της οικονομίας από το κράτος».
Πολλοί Αφρικανοί ηγέτες ακολούθησαν το παράδειγμα της Γκάνας. Ο Sékou Touré στη Γουινέα επεδίωξε τον «μαρξισμό με αφρικανική ενδυμασία» απαγορεύοντας όλες τις εμπορικές δραστηριότητες που δεν είχαν την έγκριση της κυβέρνησης. Στην Τανζανία, το νέο καθεστώς μιλούσε για «σοσιαλιστικό κράτος» και δεσμευόταν να εμποδίσει την «συγκέντρωση πλούτου». Ο πρώτος ηγέτης της Σενεγάλης Léopold Senghor, είπε ότι μετά την ανεξαρτησία της, η Σενεγάλη θα καθοδηγούταν από «τον Μαρξ και τον Ένγκελς».
Η έλξη που άσκησε ο σοσιαλισμός στην διανοητική τάξη της Αφρικής είχε ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της οικονομίας της ηπείρου να ταλαιπωρηθεί από τον κεντρικό σχεδιασμό. Για δεκαετίες, καταστροφικές πολιτικές όπως οι έλεγχοι των τιμών και των αμοιβών, η απαλλοτρίωση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και οι ανεπαρκής κρατικές επιχειρήσεις ήταν κυρίαρχες. Το τεράστιο ανθρώπινο και οικονομικό κόστος αυτών των πολιτικών υπήρξε το θέμα πολλών βιβλίων.
Όπως επισημαίνει ο Πρόεδρος του Free Africa Foundation, George Ayittey, η επίμονη σχέση αγάπης της αφρικανικής ηπείρου με τον σοσιαλισμό οδήγησε μόνο σε «οικονομική καταστροφή, καταπίεση και δικτατορίες». Χάρη στην πρόσφατη στροφή της Αφρικής προς τον φιλελευθερισμό, αυτή η καταχρηστική σχέση μπορεί επιτέλους να τερματιστεί.
Για να καταδειχθεί πόσο δραματικά έχουν αλλάξει οι προοπτικές της ηπείρου, αξίζει να συγκρίνουμε την Αφρικανική Ένωση με τον προκάτοχό της, τον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας (Organizaton of African Unity - OAU). Ο OAU ιδρύθηκε το 1963 από τον Νκρούμα, τον Νυερέρε και διάφορους άλλους σοσιαλιστές ηγέτες. Ο Νκρούμα πίστευε ότι «μια ενωμένη σοσιαλιστική Αφρική είναι μια αναγκαία προϋπόθεση για την πραγμάτωση της αφρικανικής προσωπικότητας». Τα ιδρυτικά μέλη του οργανισμού υποστήριζαν ότι η αφρικανική ήπειρος μπορεί να ευημερήσει μόνο αν ενωθεί υπό τον σοσιαλισμό, απορρίπτοντας το καπιταλιστικό σύστημα και αποσυνδεόμενη από την παγκόσμια οικονομία. Συνεπώς, ο OAU διεπόταν από μια φιλοσοφία «αφρικανικού σοσιαλισμού».
Αντιθέτως, η Αφρικανική Ένωση μόλις εγκαθίδρυσε τη μεγαλύτερη περιοχή ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο. Το 2018, όταν δημιουργήθηκε η AfCFTA, ο Πρόεδρος της Ρουάντας Paul Kagame, προεδρεύων τότε της Ένωσης, αυτοπροσδιοριζόταν ως ένθερμος υποστηρικτής του ελεύθερου εμπορίου και ιδεολογικός μαθητής του Lee Kuan Yew, του πρώτου πρωθυπουργού της φιλελεύθερης Σιγκαπούρης. Ομοίως, ο νυν πρόεδρος της Αφρικανικής Ένωσης, Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Cyril Ramaphosa, διακήρυξε ότι το ελεύθερο εμπόριο θα «απελευθερώσει τις οικονομικές δυνατότητες της Αφρικής».
Ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο σοσιαλισμός θα συνεχίσει να στοιχειώνει κάποια μέρη της αφρικανικής ηπείρου, είναι σαφές ότι καθώς η AfCFTA έχει την υποστήριξη των 54 εκ των 55 μελών της Αφρικανικής Ένωσης, οι φιλελεύθερες ιδέες αρχίζουν να αποκτούν δυναμική στη φτωχότερη ήπειρο του πλανήτη. Καθώς οι αφρικανικές χώρες αρχίζουν να υιοθετούν το ελεύθερο εμπόριο, μπορούμε να περιμένουμε ότι τα επόμενα χρόνια δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες εκατομμύρια Αφρικανοί θα βγουν από τη φτώχεια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Reason.
--
Ο Alexander C.R. Hammond είναι αναλυτής πολιτικής στο Institute of Economic Affairs
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Απριλίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
