Του Gary M. Galles
Οι Αμερικανοί βλέπουν καθημερινά ολοένα και περισσότερες επιθέσεις εναντίον του καπιταλισμού, μολονότι οι έρευνες γνώμης ποτέ δεν τον ορίζουν, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι οι έρευνες αυτές αντανακλούν τι πιστεύουν οι άνθρωποι για κάτι που μπορεί να έχει ελάχιστη σχέση με τον καπιταλισμό (και αντίστοιχα με τον σοσιαλισμό) ή ακόμη και να αντιτίθεται σ' αυτόν.
Για παράδειγμα, η Βουλευτής Alexandria Ocasio-Cortez είπε πρόσφατα πως “ο καπιταλισμός είναι μια ιδεολογία του κεφαλαίου - το σημαντικότερο πράγμα είναι η συγκέντρωση κεφαλαίου και η επιδίωξη της μεγιστοποίησης του κέρδους” πράγμα που τον κάνει ανεπίδεκτο διορθώσεων. Η Κορτέζ αποδέχεται τη μαρξιστική θεώρηση για τον καπιταλισμό, υπονοώντας ότι οι κεφαλαιοκράτες κερδίζουν εις βάρος των άλλων. Ο καπιταλισμός όμως είναι ένα σύστημα ιδιωτικής ιδιοκτησίας των πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της εργασίας του καθενός μας, καθώς και του κεφαλαίου - ένα σύστημα που συντονίζεται από εθελούσιες διαρρυθμίσεις.
Αυτό εμποδίζει την εισβολή στη ζωή, την ελευθερία και την ιδιοκτησία μας χωρίς την έγκρισή μας, καθώς και την επιθετικότητα των ισχυρών εναντίον των ανίσχυρων. Εμποδίζει την αρπαγή προστατεύοντας τα δικαιώματά μας. Σε αντίθεση προς την οποιαδήποτε εκδοχή του σοσιαλισμού, η απαίτηση της συναίνεσης των εργαζομένων εμποδίζει την εκμετάλλευση.
Καπιταλισμός εναντίον παρεοκρατικού καπιταλισμού
Οι ενστάσεις όμως στον καπιταλισμό είναι πρωτίστως ενστάσεις προς τον παρεοκρατικό καπιταλισμό, υπό τον οποίον κάποιοι καταφέρνουν να αποπάσουν ειδική μεταχείριση από το κράτος, πράγμα που αναγκαστικά παραβιάζει τα δικαιώματα και τα προνόμια των υπολοίπων (πχ την ελευθερία του σχετίζεσθαι και την ελευθερία της σύναψης συμβάσεων), γέρνοντας έτσι τις αγορές προς την κατεύθυνση των ευνοούμενων από το κράτος. Αυτό όμως δεν είναι στην πραγματικότητα καπιταλισμός, μολονότι πολλοί απ' όσους διεκδικούν ειδική αντιμετώπιση είναι εκείνοι που υπήρξαν πετυχημένοι καπιταλιστές αλλά επιδιώκουν τώρα να διασφαλίσουν τα οφέλη τους έναντι άλλων που μπορεί να επικρατήσουν στον ανταγωνισμό έναντί τους τώρα ή στο μέλλον.
Ακόμη, αυτός ο παρεοκρατικός καπιταλισμός που διεκδικείται από εκείνους τους καπιταλιστές που ήδη υπήρξαν πετυχημένοι αλλά αισθάνονται πως απειλούνται από πιθανές αλλαγές δεν είναι κάτι το καινούργιο. Αυτό όμως μας δίνει την ευκαιρία να μάθουμε από προηγούμενες εξάρσεις του αντικαπιταλισμού αντιμετωπίζοντας αυτά τα ζητήματα σήμερα, καθώς σε ό,τι αφορά αυτό το φαινόμενο τα πράγματα παραμένουν σταθερά.
Ένα καλό παράδειγμα μια τέτοιας ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης, με έντονη κριτική έναντι του καπιταλισμού, ο ο οποίος συγχέεται με τον παρεοκρατικό καπιταλισμό και τους κάποτε καπιταλιστές που επιδιώκουν να τον χειραγωγήσουν, είναι ένα βιβλίο από το 2003 με τίτλο Saving Capitalism from the Capitalists: Unleashing the Power of Financial Markets to Create Wealth and Spread Opportunity (Σώζοντας τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές: Απελευθερώνοντας τη δύναμη των χρηματοπιστωτικών αγορών για τη δημιουργία πλούτου και τη διεύρυνση των ευκαιριών) από τους Raghuram G. Rajan και Luigi Zingales. Δεδομένου του ότι έγραψα μια κριτική αυτού του βιβλίου στον Freeman τον Ιούνιο του 2004, αξίζει μάλλον να ρίξουμε μια ματιά στα διδάγματα που μπορεί να βρούμε για το σήμερα.
“Σε μια εποχή άστοχων επιθέσεων εναντίον του καπιταλισμού, το βιβλίο αυτό έχει την πιο υποσχόμενη αρχή που θα μπορούσε να έχει: 'Ο καπιταλισμός, ή πιο συγκεκριμένα το σύστημα της ελεύθερης αγοράς, είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την οργάνωση της παραγωγής και της διανομής που έχει βρει ποτέ η ανθρωπότητα'. Οι συγγραφείς του - ο Raghuram Rajan (που πρόσφατα διορίστηκε επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου) και ο Luigi Zingales του University of Chicago's Graduate School of Business - αναγνωρίζουν επίσης ότι ο καπιταλισμός θεωρείται υπεύθυνος για μια σειρά από δεινά, τόσο από όσους δεν τον κατανοούν, όσο και από εκείνους που έχουν ως ατζέντα να αποσείσουν το φταίξιμο ή να καταλάβουν τον πολιτικό μηχανισμό προς δικό τους όφελος.
Ο καπιταλισμός συχνά λειτουργεί ως αποδιοπομπαίος τράγος για τα οικονομικά προβλήματα καθως, όπως παρατηρούν οι συγγραφείς 'οι μορφές καπιταλισμού που υφίστανται στις περισσότερες χώρες απέχουν πολύ από το ιδανικό. Είναι διεφθαρμένες εκδοχές του όπου τα επενδεδυμένα συμφέροντα παρεμποδίζουν τον ανταγωνισμό από το να διαδραματίσει τον φυσικό του, υγιή ρόλο. Πολλές από τις κατηγορίες εναντίον του καπιταλισμού… έχουν να κάνουν με τα διεφθαρμένα, μη ανταγωνιστικά συστήματα που υφίστανται και όχι με ένα σύστημα πραγματικά ελεύθερης επιχειρηματικότητας.
Οι Rajan και Zingales υποστηρίζουν ότι από την στιγμή που ένα κράτος αποφεύγει να παραβιάζει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται οι θεσμοί του καπιταλισμού, η μεγαλύτερη απειλή στο σύστημα προέρχεται από όσους ήδη κατέχουν θέσεις οικονομικής ισχύος (τους “εγκατεστημένους” παίκτες). Καθώς αυτοί δεν έχουν συμφέρον να ενθαρρύνουν τον ανταγωνισμό που μπορεί να διαβρώσει τις κυρίαρχες θέσεις τους στην αγορά, χρησιμοποιούν τα συμπυκνωμένα συμφέροντά τους για να ελέγξουν τους κανόνες προς όφελός τους. Αυτοί είναι οι καπιταλιστές από τους οποίους πρέπει να σώσουμε τον καπιταλισμό.
Οι κυρίαρχοι ντόπιοι παραγωγοί χρησιμοποιούν την επιρροή τους για να δημιουργήσουν πολιτικές προστατευτισμού και να ελέγξουν τον ανταγωνισμό, ιδίως από τους ανταγωνιστές τους εκτός της χώρας που έχουν λίγη έως καθόλου πολιτική ισχύ στο εσωτερικό. Αυτός είναι ο λόγος που οι συγγραφείς δίνουν έμφαση στον ρόλο του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου ως εργαλείο ελέγχου των αναποτελεσματικών κρατικών περιορισμών με στόχο την προστασία των ντόπιων εγκατεστημένων παικτών. Αυτό το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο σε καιρό ύφεσης, όταν οι εγκατεστημένοι χρησιμοποιούν την οργή όσων πλήττονται από την κρίση για να πετύχουν τους προστατευτικούς τους σκοπούς μέσω της νομοθεσίας και των ρυθμίσεων, οι οποίες μπορούν να παραμείνουν για πολλά χρόνια μετά τη λήξη της άμεσης κρίσης. (Αυτό το επιχείρημα περί επιμονής θυμίζει τόσο έντονα το βιβλίο του Robert Higgs, Crisis and Leviathan που δεν μπορώ να καταλάβω την απουσία του από τις βιβλιογραφικές αναφορές).
Οι συγγραφείς υπογραμμίζουν ότι είναι ακόμη περισσότερο σημαντικό να εμποδίζονται οι εγκατεστημένοι παίκτες, ιδίως σε μη ανεπτυγμένα χρηματοπιστωτικά συστήματα, από το να παγώνουν τις προσπάθειες βελτίωσης των θεσμών και την καινοτομία. Η άρνηση στην πρόσβαση σε κεφάλαιο είναι το πιο γενικό εμπόδιο στην είσοδο και τον ανταγωνισμό.
Ακόμα, είναι πιο εύκολο να υπονομεύσει κανείς την πρόσβαση δυνητικών ανταγωνιστών του σε κεφάλαιο παγώνοντας την ανάπτυξη των αναγκαίων θεσμών για την εξέλιξη εγχώριων αγορών, παρά προωθώντας πιο εμφανή και συνεπώς δυσκολότερα δικαιολογήσιμα εμπόδια στο ελεύθερο εμπόριο.
Οι Rajan και Zingales χρησιμοποιούν πολλά παραδείγματα για να καταδείξουν τη σημασία του εξωτερικού ανταγωνισμού στον οποίο αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία, ιδίως στο χρηματοπιστωτικό πεδίο. Αυτά εκτείνονται από τη διάβρωση των τραπεζικών περιορισμών και την εξέλιξη της αγοράς εταιρικού ελέγχου στις ΗΠΑ, μέχρι τον ρόλο του κανόνα του χρυσού και την κατάρρευση του συστήματος του Μπρέτον Γουντς στο διεθνές εμπόριο τη διεθνή χρηματοπιστωτική. Ακόμη περιλαμβάνουν πολλά παραδείγματα από άλλες χώρες και εποχές, όπως την υπονόμευση της Ιαπωνικής Επιτροπής Ομολόγων και την καταστροφή των Ναϊτών Ιπποτών ως πρώιμων τραπεζιτών.
Δυστυχώς όμως, όταν οι συγγραφείς απομακρύνονται από τη χρήσιμη συνεισφορά τους στη σημασία του ελεύθερου ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και κεφαλαίου στις προτάσεις τους για την προστασία του καπιταλισμού από την ευπάθειά του έναντι της πολιτικής κατάχρησης, φαίνεται να χάνουν την στόχευσή τους. Προτείνουν πολιτικές που εκτείνονται από επιπρόσθετα κρατικά δίχτυα ασφαλείας μέχρι μεγαλύτερους φόρους κληρονομιάς και την αντικατάσταση των φόρων εισοδήματος από φόρους ιδιοκτησίας. Αποτυγχάνουν δυστυχώς να δουν ότι οι προτάσεις αυτές υπονομεύουν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα που αποτελούν την αναγκαία βάση του καπιταλισμού.
Ακόμη, οι προτάσεις τους είναι ασυνεπείς ως προς την ανάλυσή τους. Για παράδειγμα, αν οι εγκατεστημένοι παίκτες, που ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της υφιστάμενης περιουσίας, κυριαρχούν στον πολιτικό ανταγωνισμό μίας χώρας, πώς θα γίνει η μετατροπή από τους φόρους εισοδήματος στους φόρους ιδιοκτησίας και η επιβολή αυστηρότερων φόρων κληρονομιάς, δεδομένου του ότι οι αλλαγές αυτές θα στοχεύουν άμεσα αυτούς τους εγκατεστημένους παίκτες;
Το βιβλίο αυτό είναι χρήσιμο καθώς αναγνωρίζει τη σημασία του ελεύθερου εμπορίου και ιδίως του ανοιχτού ανταγωνισμού στις χρηματοπιστωτικές αγορές, όχι μόνο για τα άμεσα οφέλη του, αλλά και για το εμπόδιο που αποτελεί έναντι της δυνατότητας των κυβερνήσεων να προστατεύουν τους εγκατεστημένους παίκτες εναντίον των δυνητικών νέων παικτών και καινοτόμων που απειλούν περισσότερο τα συμφέροντά τους. Είναι ακόμη χρήσιμο γιατί περιέχει μεγάλο εύρος διεθνών και εγχώριων παραδειγμάτων. Δυστυχώς, υπερτονίζει την έκταση του αναγκαίου ρόλου του κράτους για την ανάπτυξη χρηματοπιστωτικών αγορών, και οι προτάσεις του για τη διάσωση του καπιταλισμού είναι σε μεγάλο βαθμό ύποπτες.
Αυτά τα ελαττώματα όμως δεν ακυρώνουν το γεγονός ότι το βιβλίο αυτό στέκεται επάξια απέναντι στις περισσότερες πρόσφατες “συμβολές” στην κατανόηση και την ανάλυση του καπιταλισμού.
--
Ο Garry M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Απριλίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
