Του Gary M. Galles
Στις 18 Ιανουαρίου συμπληρώθηκαν 320 χρόνια από τη γέννηση του Charles Louis de Secondat, Βαρώνου του Μοντεσκιέ. Ο Robert Walker χαρακτήρισε τον Μοντεσκιέ τον κεντρικότερο ίσως στοχαστή του διαφωτισμού. Ο Μοντεσκιέ άσκησε σημαντική επιρροή στους ιδρυτές της Αμερικής, ιδίως μέσω του επιχειρήματός του ότι η διάκριση των εξουσιών είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ελευθερίας – επιρροή τόσο μεγάλη που ένας συγγραφέας του χαρακτήρισε ως τον ιδεολογικό συνιδρυτή, μαζί με τον Τζων Λοκ, του αμερικανικού συντάγματος.
Νόμος και ελευθερία
Το έργο του Μοντεσκιέ Το πνεύμα των νόμων του 1748 συνιστά τη γνωστότερη διατύπωση των ιδεών του. Σ' αυτό εκφράζει τις θέσεις του για τις κυβερνήσεις, τις οποίες χωρίσει σε τυραννίες, μοναρχίες και δημοκρατίες. Ιδιαίτερη σημασία για την Αμερική έχει η ανάλυσή του που αφορά τη σχέση μεταξύ του νόμου και της ελευθερίας στις δημοκρατίας.
Καθώς η αμερικανική πολιτική σήμερα εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό από τον οικονομικό προστατευτισμό, μια πτυχή του έργου του Μοντεσκιέ με ιδιαίτερη επικαιρότητα είναι τα γραπτά του που αφορούν αυτή την πολύ πρακτική εφαρμογή της ελευθερίας, το ελεύθερο εμπόριο, που πηγάζει από την ίδια την αυτοκτησία:
«Οι χώρες καλλιεργούνται καλά όχι στο βαθμό που είναι εύφορες, αλλά στο βαθμό που είναι ελεύθερες».
«Το συλλογικό καλό συνίσταται στο να προστατεύεται ανεξαίρετα η ιδιοκτησία του καθενός».
«Όταν οι κάτοικοι του κράτους είναι όλοι ελεύθεροι πολίτες, τότε καθένας απολαμβάνει την ιδιοκτησία του με τα ίδια δικαιώματα που έχει ένας πρίγκηπας».
«Δεν είναι προς το δημόσιο συμφέρον η αφαίρεση της περιουσίας από ένα άτομο ή έστω η περικοπή του ελάχιστου μέρους της μέσω ενός νόμου ή μιας πολιτικής ρύθμισης».
«Το πνεύμα του εμπορίου καθιστά κάθε άνθρωπο πρόθυμο να ζήσει βασιζόμενος στη δική του περιουσία».
«Το εμπόριο παράγει στον νου των ανθρώπων μια αίσθηση ακριβούς δικαιοσύνης, το αντίθετο της ληστείας».
«Το εμπόριο είναι απασχόληση ίσων μεταξύ τους ανθρώπων».
«Το πνεύμα του εμπορίου συνδυάζεται εκ της φύσεώς του με το πνεύμα της σύνεσης, της οικονομίας, της μετριοπάθειας, της εργασίας, της ηρεμίας, της τάξης και της ευταξίας. Όσο υπάρχει αυτό το πνεύμα, τόσο τα πλούτη παράγει δεν έχουν κακές συνέπειες».
«Όταν μια δημοκρατία βασίζεται στο εμπόριο, οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν τεράστια πλούτη χωρίς να διαβρωθούν τα ήθη τους».
«Στις δημοκρατίες, το εμπόριο συχνά βασίζεται στην οικονομία. Οι έμποροι εκεί, στρέφοντας την προσοχή τους σε όλα τα έθνη του κόσμου, φέρνουν από το ένα αυτό που χρειάζεται το άλλο».
«Είναι πολύ καλύτερο να αφήνεται ανοιχτό το εμπόριο, παρά να περιορίζεται η ελευθερία του μέσω αποκλειστικών προνομίων».
«Δεν θα πρέπει ποτέ το ένα έθνος να αποκλείει το άλλο από τις εμπορικές σχέσεις μαζί του, εκτός για πολύ σημαντικούς λόγους. Κι αυτό γιατί ο ανταγωνισμός είναι αυτός που δημιουργεί τη δίκαιη αξία στο εμπόρευμα και καθορίζει την σχέση μεταξύ τους».
«Το εμπόριο πάντού διαδίδει τη γνώση των κανόνων συμπεριφοράς των εθνών: οι μεν συγκρίνονται με τους δε και από αυτή τη σύγκριση προκύπτουν σπουδαία οφέλη».
«Η ιστορία του εμπορίου είναι ιστορία επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων».
«Το εμπόριο γιατρεύει τις πιο καταστροφικές προκαταλήψεις. Όπου βρίσκουμε ευχάριστους τρόπους, εκεί ανθεί το εμπόριο. Και όπου υπάρχει εμπόριο, εκεί βρίσκουμε και ευχάριστους τρόπους».
«Όταν δύο έθνη έρχονται σε επαφή, είτε πολεμούν είτε συναλλάσσονται. Αν πολεμήσουν, χάνουν και τα δύο. Αν συναλλαχθούν, και τα δύο κερδίζουν».
«Η ειρήνη είναι το φυσικό αποτέλεσμα του εμπορίου. Δύο έθνη που συναλλάσσονται μεταξύ τους καθίστανται αλληλεξαρτώμενα. Η ένωσή τους θεμελιώνεται στις αμοιβαίες ανάγκες τους».
«Το αποτέλεσμα του εμπορίου είναι τα πλούτη».
«Το εμπόριο είναι μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες σε ένα κράτος».
«Είναι προς το συμφέρον των χωρών να απαλλάξουν το εμπόριο από όσα περισσότερα εμπόδια επιτρέπει η πολιτική».
«Οι πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων δεν θα πρέπει ποτέ να υποχωρούν στις φαντασιακές ανάγκες του κράτους».
«Το εμπόριο φεύγει από τα μέρη όπου διώκεται και μένει εκεί όπου αναπνέει ελεύθερα».
«Λόγω του ελεύθερου εμπορίου, οι πρίγκιπες αναγκάστηκαν να κυβερνούν με μεγαλύτερη σύνεση απ' όση θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν. Η εμπειρία καταδεικνύει ότι μόνο η καλή και επιεικής διακυβέρνηση μπορεί να το κάνει να ανθίσει. Κατέστη αναγκαία η περισσότερη μετριοπάθεια. Είναι ευτυχές το ότι οι άνθρωποι βρίσκονται σε μια κατάσταση όπου, μολονότι τα πάθη τους τους παρωθούν στη φαυλότητα, το συμφέρον τους υπαγορεύει να είναι ανθρώπινοι και ενάρετοι».
Η διανοητική κληρονομιά του Μοντεσκιέ
Ο Μοντεσκιέ αναγνώριζε ότι η ελευθερία προϋπέθετε ένα κράτος όπου «κανείς δεν χρειάζεται να φοβάται κανέναν». Και το ελεύθερο εμπόριο ήταν ένα αναγκαίο συστατικό μιας τέτοιας διασφάλισης. Όμως οι περιορισμοί στο εμπόριο αναγκάζουν τους Αμερικανούς να φοβούνται διαρκώς ότι άλλοι θα αποκτήσουν μεγαλύτερη κρατική εξουσία και θα την χρησιμοποιήσουν εναντίον τους. Αυτός ο προστατευτισμός, πίσω από τις πολλές μεταμφιέσεις και διαστρεβλώσεις του, καταδεικνύει ακριβώς το στοιχείο που ο Μοντεσκιέ φοβόταν ότι θα υπονομεύσει τις δημοκρατίες σαν τη δική μας: «Σε μια εκτεταμένη δημοκρατία, υπάρχουν συμφέροντα υπερβολικά μεγάλα για να εκχωρηθούν σε ένα μόνο άτομο. Το άτομο αυτό έχει τα δικά του συμφέροντα. Σε μια εκτεταμένη δημοκρατία, το κοινό καλό θυσιάζεται».
Ο Μοντεσκιέ ήταν ένας από τους πολιτικούς στοχαστές με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ίδρυση της Αμερικής και την αναζήτηση της ελευθερίας. Η έκταση όμως στην οποία η χώρα μας έχει εγκαταλείψει μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της ελευθερίας που διεκδικήσαμε στον αγώνα της ανεξαρτησίας μας – την ελευθερία να συναλλασσόμαστε εμπορικά όπως εμείς κρίνουμε, η οποία θεμελιώνεται στην ιδιοκτησία του εαυτού μας και των καρπών των προσπαθειών μας – καταδεικνύει το πόσο έχουμε απομακρυνθεί από ένα σύστημα που εκ της φύσεώς του είναι ειρηνικό, δίκαιο και αμοιβαία επωφελές.
Πριν καν την ίδρυση της Αμερικής, οι προσεκτικοί στοχαστές γνώριζαν τα οφέλη της ελευθερίας και των εθελούσιων συναλλαγών που δεν εμποδίζονται από την πολιτική ευνοιοκρατία και απειλές άσκησης βίας από το κράτος. Ο Μοντεσκιέ είναι μέρος αυτής της διανοητικής κληρονομιάς. Ο προστατευτισμός όπως και όλες οι άλλες μορφές του πολέμου που διεξάγει το κράτος εναντίον των πολιτών του είναι καταστροφικός και πρέπει να σταματήσει.
--
Ο Garry M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 18 Ιανουαρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
