Tου Kristian Niemietz
Η μανία των σοσιαλιστών με τη Βενεζουέλα έχει και επισήμως πια τελειώσει. Όπως τόσα πολλά παραδείγματα πριν από αυτήν, έτσι και η Βενεζουέλα εισήθλε στην ανελέητη φάση του «αυτό δεν ήταν πραγματικός σοσιαλισμός».
Κι όμως, οι εναπομείναντες Τσαβίστας της Βρετανίας, όπως ο Chris Williamson, ο Ken Livingstone και ο George Galloway επιμένουν. Έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι η κρίση της Βενεζουέλας δεν οφείλεται καθόλου στον σοσιαλισμό, αλλά εξ ολοκλήρου στην ξένη επιθετικότητα - και ιδίως στην επιθετικότητα των ΗΠΑ. Αυτός ο ισχυρισμός έχει μετατραπεί σε ένα αυτοαναπαραγόμενο μιμίδιο, που συχνά διαδίδεται στο σοσιαλιστικό Twitter.
Ποτέ δεν γίνεται σαφές σε ποιες συγκεκριμένες ενέργειες των ΗΠΑ ή άλλων χωρών αντιτίθενται οι Τσαβίστας. Σίγουρα, δεν μπορεί να αναφέρονται στην απαγόρευση αγοράς κρατικών ομολόγων της Βενεζουέλας, ένα κυρίως συμβολικό μέτρο, το οποίο σε κάθε περίπτωση επεβλήθη πολύ πρόσφατα.
Παρά όμως την ασάφειά της, η ιδέα ότι οι «καπιταλιστικές ελίτ» της Δύσης σαμποτάρουν τις οικονομίες των σοσιαλιστικών χωρών γιατί φοβούνται μήπως αυτές πετύχουν, έχει μακρά ιστορία. Το αφήγημα πάει κάπως έτσι:
Αν υπήρχε μια πετυχημένη σοσιαλιστική χώρα κάπου στον κόσμο, τότε θα λειτουργούσε ως πηγή έμπνευσης για τους καταπιεσμένους και υφιστάμενους εκμετάλλευση εργάτες της Δύσης. Αυτοί οι εργάτες σήμερα αποδέχονται τη μοίρα τους γιατί κάποιοι τους κοροϊδεύουν για να πιστέψουν πως δεν υπάρχει κάποια εναλλακτική έναντι του καπιταλισμού. Αν όμως μπορούσαν να δουν μια τέτοια εναλλακτική με τα μάτια τους, αυτό θα τους ενέπνεε ώστε - επιτέλους! - να ξεσηκωθούν, να ανατρέψουν το σύστημα, να αποκτήσουν τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και να ιδρύσουν ένα κανονικό Κράτος των Εργατών.
Έτσι, οι προσπάθειες για την αποσταθεροποίηση της Βενεζουέλας (ή της εκάστοτε δημοφιλούς σοσιαλιστικής ουτοπίας) δεν αφορούν στην πραγματικότητα τη Βενεζουέλα. Στόχο έχουν να κρατήσουν στο σκοτάδι τους εργάτες του δυτικού κόσμου. Όπως είπε πριν από τρία χρόνια ο Τζέρεμι Κόρμπιν:
«Η επιτυχία της Βενεζουέλας ενέπνευσε και άλλους κι έτσι σήμερα υπάρχει μια απτή αλλαγή σε ολόκληρη την ήπειρο. Όπως και με την Κούβα, η απειλή της Βενεζουέλας προς τις ΗΠΑ δεν είναι στρατιωτική ή οικονομική. Πολύ πιο βαθιά, είναι η απειλή του παραδείγματος του τι μπορεί να πετύχει η κοινωνική δικαιοσύνη».
Ας ξεχάσουμε τις ιδιαιτερότητες της Βενεζουέλας και της Κούβας για μια στιγμή. Τι θα συνέβαινε αν όντως εμφανιζόταν κάπου ένα πετυχημένο σοσιαλιστικό μοντέλο - ένα μοντέλο που θα μπορούσαν περήφανα να επικαλούνται οι σοσιαλιστές της Δύσης; Πώς ένα τέτοιο σοσιαλιστικό πρότυπο θα επηρέαζε τον πολιτικό διάλογο στη Δύση; Πόσο θα απειλούσε αυτό τον καπιταλισμό;
Είμαι σίγουρος ότι η απάντηση είναι «όχι και τόσο πολύ». Πιστεύω ότι η σοσιαλιστές σε μεγάλο βαθμό υπερεκτιμούν την ισχύ των πετυχημένων παραδειγμάτων από τον πραγματικό κόσμο.
Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται σε έλλειψη εμπειρίας. Ένας σοσιαλιστής δεν συνηθίζει να υποστηρίζει τις ιδέες του προβάλλοντας θετικά παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο - για τον απλό λόγο ότι δεν υπάρχουν τέτοια. Αντιθέτως, περνά μεγάλο μέρος του χρόνο του κρατώντας αποστάσεις από δυσάρεστα παραδείγματα του πραγματικού κόσμου και εξηγώντας γιατί αυτά δεν είναι «πραγματικά» σοσιαλιστικά.
Αγαπητοί μου σοσιαλιστές λοιπόν που τυχόν διαβάζετε αυτό το κείμενο, να κάποιες παρατηρήσεις από κάποιον που έχει μεγαλύτερη πείρα σ' αυτό απ' ό,τι εσείς.
Συνήθως, προσπαθώ να προβάλλω προσεγγίσεις από τον πραγματικό κόσμο των ιδεών που υποστηρίζω όσο συχνότερα μπορώ. Υπηρεσίες υγείας που βασίζονται στην αγορά; Κοιτάξτε την Ολλανδία και την Ελβετία. Συνταξιοδοτικά συστήματα που βασίζονται στην αγορά; Κοιτάξτε τη Χιλή και την Αυστραλία. Αποκέντρωση; Κοιτάξτε την Ελβετία και τον Καναδά. Φιλελεύθερος χωροταξικός σχεδιασμός;
Κοιτάξτε το Τόκυο και το Χιούστον. Και ούτω καθεξής. Η εμπειρία μου είναι πως το επιχείρημα «Ήδη κάνουν κάτι παρόμοιο εκεί πέρα, και να τα αποτελέσματα» εμπνέει πολύ περισσότερη αυτοπεποίθηση από το «Εμπιστευθείτε με, το έχω σκεφτεί στο γραφείο μου, θα είναι καταπληκτικό σας λέω».
Οπότε ναι, τα παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο είναι σίγουρα χρήσιμα στον διάλογο περί των πολιτικών. Ταυτόχρονα όμως δεν είναι μαγικές λύσεις. Αν υποστηρίξετε ένα παράδειγμα από τον πραγματικό κόσμο για κάτι, οι αντίπαλοί σας θα εγείρουν τις εξής περίπου ενστάσεις (και σημειώστε ότι όλα αυτά μπορεί να είναι απολύτως εύλογα):
- «Ναι, αυτό το μοντέλο όντως λειτουργεί. Αλλά δεν είναι τόσο σπουδαίο όσο το παρουσιάζεις. Δεν είναι όλα υπέροχα εκεί. Έχουν κι αυτοί τα ζητήματά τους -για παράδειγμα αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο Χ και το Υ».
- «Ναι, αυτό το μοντέλο λειτουργεί. Αλλά η χώρα εκείνη είναι μια ειδική περίπτωση. Αυτό λειτουργεί εκεί, αλλά δεν θα λειτουργούσε εδώ. Οι συνθήκες είναι τελείως διαφορετικές».
- «Στη χώρα εκείνη, τα πράγματα είχαν αρχίσει να βελτιώνονται πριν υιοθετήσουν αυτό το μοντέλο. Όντως τα πάνε καλά. Αλλά αυτό δεν οφείλεται σ' αυτό το μοντέλο».
- «Αν μπορούσαμε να ξεκινήσουμε από την αρχή, θα είχε νόημα να δούμε το μοντέλο που υποστηρίζεις. Θα ήμασταν όμως τρελοί να διαλύσουμε το σύστημά μας τώρα και να οικοδομήσουμε ένα τελείως διαφορετικό από το μηδέν. Αυτό θα οδηγούσε σε μεγάλες αναταράξεις και σε κινδύνους. Είναι πολύ πιο λογικό να επικεντρωθούμε στη βελτίωση του συστήματος που ήδη έχουμε».
Όντως μερικές φορές μπορεί κανείς να έχει δύο εύκολα συγκρίσιμα μοντέλα πλάι-πλάι, όπου το ένα είναι προφανώς και αναμφίβολα ανώτερο από το άλλο. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Βόρεια και η Νότια Κορέα, και στο παρελθόν τέτοια παραδείγματα ήταν η Ανατολική και η Δυτική Γερμανία, ή η Μαοϊστική Κίνα και η Ταϊβάν. (Αν και για κάποιον περίεργο λόγο, οι σοσιαλιστές δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι να μιλήσουν γι' αυτά).
Πέρα όμως από αυτά τα οιονεί φυσικά παραδείγματα, τις περισσότερες φορές το πράγμα είναι αμφίσημο. Συνήθως υπάρχει χώρος για διαφορετικές ερμηνείες. Τα υποδειγματικά παραδείγματα βοηθούν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι αποτελούν καθοριστικά επιχειρήματα που κρίνουν μια διαφωνία. Γιατί λοιπόν να ισχύει κάτι το διαφορετικό για κάποιο υποθετικό σοσιαλιστικό υποδειγματικό παράδειγμα;
Εδώ που τα λέμε, ας αφήσουμε στην άκρη τα υποθετικά παραδείγματα: ήδη ακούγαμε τέτοια επιχειρήματα κατά τη διάρκεια της μανίας με τη Βενεζουέλα, όταν η οικονομία της χώρας ήταν ακόμη ανθηρή και ο Τσαβισμός ήταν στο απόγειό του στη Δύση. Για τους σοσιαλιστές ήταν «εντελώς προφανές» πως η Βενεζουέλα ήταν μια ιστορία επιτυχίας που απεδείκνυε την ανωτερότητα του σοσιαλισμού. Δεν πείστηκαν όμως όλοι.
Οι σκεπτικιστές επεσήμαναν ότι οι επιδόσεις της Βενεζουέλας ήταν ανάμεικτες, ότι κάποια πράγματα είχαν ήδη αρχίσει να βελτιώνονται πριν την υιοθέτηση σοσιαλιστικών πολιτικών, και ότι κάποιες από τις γειτονικές χώρες τα πήγαιναν εξίσου καλά χωρίς σοσιαλιστικές πολιτικές. Πάνω απ' όλα βεβαίως επεσήμαναν ότι επρόκειτο για μια περίοδο εξαιρετικά υψηλών τιμών στο πετρέλαιο, κι έτσι μια χώρα που διαθέτει περισσότερο πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία ήταν δεδομένο πως θα τα πήγαινε καλά.
Και ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη και στο αποκορύφωμά της, η μανία με τη Βενεζουέλα πάντα περιοριζόταν ουσιαστικά στους αναγνώστες του Guardian. Η Βενεζουέλα ποτέ δεν έγινε θέμα συζήτησης στις παμπ (εκτός αν μιλάμε για τα πανεπιστημιακά μπαρ). Κι έτσι, η ιδέα ότι οι εργοστασιακοί εργάτες στο Σάντερλαντ θα άφηναν στο πάτωμα τα εργαλεία τους για να εξεγερθούν, επειδή κάποιο μέρος στη Λατινική Αμερική (ή οπουδήποτε αλλού) σημείωσε επιτυχία σε κάποια πεδία, είναι επιεικώς ευφάνταστη.
Εν κατακλείδι: Όχι, οι υποστηρικτές του σοσιαλισμού δεν φοβούνται μια τυχόν ιστορία επιτυχίας του σοσιαλισμού. Θα μπορούσαμε άνετα να αντιμετωπίσουμε μια εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Μόνο που μια τέτοια εξαίρεση δεν υπάρχει. Και δεν πρόκειται να υπάρξει ποτέ.
--
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων πολιτικής οικονομίας στο Institute for Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Δεκεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
