Του Kristian Niemietz
Πολλοί σχολιαστές από την κεντροδεξιά αποδίδουν την άνοδο του “Μιλένιαλ Σοσιαλισμού” στο γεγονός ότι οι νέοι άνθρωποι σήμερα δεν έχουν αναμνήσεις από τον Ψυχρό Πόλεμο και μαθαίνουν ελάχιστα πράγματα στο σχολείο για την πραγματικότητα της ζωής υπό σοσιαλιστικά συστήματα (δείτε για παράδειγμα εδώ, εδώ, εδώ και εδώ).
Αν ήσασταν έφηβος ή νεαρός ενήλικος κατά τη δεκαετία του 1980, μάλλον είχατε μια ιδέα του πόσο άσχημα ήταν τα πράγματα στην άλλη πλευρά του Σιδηρού Παραπετάσματος ακόμη κι αν δεν το είχατε ποτέ επισκεφθεί ο ίδιος. Οι σκηνές από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και όλα όσα επακολούθησαν θα σας έχουν εντυπωθεί βαθιά. Αν όμως ήσασταν έφηβος ή νεαρός ενήλικας στα τέλη της δεκαετίας του 1990, πόσο μάλλον στη δεκαετία του 2000 ή σ' αυτή τη δεκαετία, δεν θα έχετε τέτοιες αναμνήσεις. Και μάλλον δεν θα μάθατε πολλά πράγματα γι' αυτό στο σχολείο καθώς, σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της εξήγησης, το εκπαιδευτικό κατεστημένο είναι έντονα προκατειλημμένο υπέρ της αριστεράς, και δεν ενδιαφέρεται να μιλήσει στους νέους ανθρώπους για τις αποτυχίες του σοσιαλισμού.
Δεν υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις υπέρ ή κατά αυτής της θέσης, και συνεπώς δεν θα προσποιηθώ ότι έχω κάτι περισσότερο να προσφέρω από μια ενημερωμένη υπόθεση. Πιστεύω όμως ότι αυτή η εξήγηση της ανόδου του μιλένιαλ σοσιαλισμού είναι εσφαλμένη και ότι το κήρυγμα στους μιλένιαλς για τη Στάζι ή τον Τσαουσέσκου είναι στην πραγματικότητα αντιπαραγωγικό.
Μπορώ να αντιληφθώ γιατί οι προαναφερθέντες σχολιαστές έφτασαν σ' αυτό το συμπέρασμα. Πρώτα απ' όλα, ενώ ο μιλένιαλ σοσιαλισμός δεν περιορίζεται στους κυριολεκτικούς μιλένιαλ, η αποδοχή του σοσιαλισμού είναι όντως ένα γενεακό φαινόμενο. Μεταξύ των ανθρώπων ηλικίας κάτω των 50 ετών, όσοι έχουν θετική άποψη για τον σοσιαλισμό υπερσκελίζουν όσους έχουν αρνητική άποψη κατά λόγο 2:1. Μεταξύ των ανθρώπων ηλικίας άνω των 65 ετών όμως, οι αντισοσιαλιστές υπερσκελίζουν τους σοσιαλιστές κατά λόγο 3:2. Έτσι το κλισέ ότι οι μιλένιαλ (και οι νεότεροι εκπρόσωποι της Γενιάς Χ) αγαπούν τον σοσιαλισμό ενώ οι εκπρόσωποι της γενιάς των Baby Boomer είναι δύσπιστοι απέναντί του, είναι σε μεγάλο βαθμό σωστό. Αυτό σημαίνει πως όσοι έχουν σαφείς αναμνήσεις από τον Ψυχρό Πόλεμο είναι πολύ πιο πιθανό να απορρίπτουν τον σοσιαλισμό απ' ό,τι όσοι έχουν μόνο θολές ή και καθόλου αναμνήσεις.
Δεύτερον, έρευνες καταδεικνύουν επίσης σημαντικά κενά γνώσης σε ό,τι αφορά τον σοσιαλισμό/κομμουνισμό, ιδίως σε σύγκριση με άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα και ιδεολογίες. Περίπου 9 στους 10 νέους ανθρώπους συσχετίζουν το όνομα “Αδόλφος Χίτλερ” με εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας, γεγονός που καταδεικνύει ότι σε ό,τι αφορά τον φασισμό/ναζισμό, το εκπαιδευτικό σύστημα κάνει τη δουλειά του. Μόλις 3 στους 5 νέους ανθρώπους όμως κάνουν αυτόν τον συσχετισμό με το όνομα “Ιωσήφ Στάλιν”. Για τον Λένιν το αντίστοιχο ποσοστό είναι 1 στους 3, για τον Μάο Τσετούνγκ και τον Πολ Ποτ 1 στους 5 και για τον Τρότσκι και τον Τσε Γκεβάρα μόλις 1 στους 7.
Τρίτον, οι έρευνες καταδεικνύουν ακόμη ότι οι εκπαιδευτικοί όντως κλίνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό προς την αριστερά, ιδίως στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. “Αριστερά” βεβαίως εδώ δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι συμπαθούν τους Μπολσεβίκους. Μπορεί απλώς να σημαίνει ότι θέλουν το κράτος να δαπανά περισσότερα χρήματα στα κέντρα Sure Start και στην κοινωνική στέγαση. Ενώ όμως είναι απολύτως πιθανό να ανήκει κανείς σταθερά στη σοσιαλδημοκρατική αριστερά και να είναι ταυτόχρονα παθιασμένος αντικομμουνιστής, οι άνθρωποι που ανήκουν σ' αυτή την κατηγορίας (πχ οι James Bloodworth και Nick Cohen) είναι συνήθως αρκετά αποκλεισμένοι στα αριστερά. Πολλοί άνθρωποι στη μετριοπαθή αριστερά φαίνεται να βλέπουν τη σοσιαλιστική αριστερά πάνω κάτω όπως εγώ βλέπω τους οπαδούς της Άυν Ραντ ή του Μάρρεϊ Ρόθμπαρντ: δεν τους συμπαθώ, αλλά δεν μπορώ να θυμώσω και μαζί τους.
Τι λάθος έχει λοιπόν η εξήγηση της “άγνοιας των μιλένιαλ”;
Πρώτον, προκειμένου να καταδειχθεί μια τέτοια σύνδεση, δεν αρκεί να δείξει κανείς ότι οι μιλένιαλ κατά μέσο όρο γνωρίζουν σχετικά λίγα πράγματα για τον σοσιαλισμό. Πρέπει να δείξει πως υπάρχει ένας αρνητικός συσχετισμός ανάμεσα στη γνώση και την αποδοχή. Θα πρέπει να δείξει ότι όσοι γνωρίζουν περισσότερα (λιγότερα) για τον σοσιαλισμό είναι περισσότερο (λιγότερο) πιθανό να τον απορρίπτουν. Και είμαι έτοιμος να στοιχηματίσω πως αυτό δεν ισχύει.
Η εντύπωσή μου είναι πως όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως σοσιαλιστές (ή τουλάχιστον οι πιο ενεργοί και αφοσιωμένοι μεταξύ τους) είναι στην πραγματικότητα πολύ καλά πληροφορημένοι για το τι συμβαίνει στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Σίγουρα η γνώση τους είναι συνήθως ακραία επιλεκτική. Γνωρίζουν αρκετά ώστε να μπορούν να αποστασιοποιηθούν απ' αυτό. Θα πουν ότι η Σοβιετική Ένωση έκανε το Α και το Β, ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς ποτέ δεν υποστήριξαν το Α και το Β και συνεπώς ότι η Σοβιετική Ένωση δεν μπορεί να υπήρξε σοσιαλιστική.
Αυτή η λογική είναι απίστευτα λάθος. Είναι φρικτή. Είναι πολύ χειρότερη από το απλώς να μην ξέρει κανείς πολλά πράγματα για τον σοσιαλισμό. Σας εγγυώμαι όμως ότι οι άνθρωποι που διατυπώνουν αυτό το επιχείρημα δεν ανήκουν στο 49% των νέων ανθρώπων που λένε ότι ποτέ δεν έχουν ακούσει για τον Λένιν. Δεν θα πείσετε ούτε έναν από αυτούς μιλώντας για τους κουλάκους.
Δεύτερον, ας μη ξεχνάμε ότι και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου υπήρχαν δημοφιλή σοσιαλιστικά κινήματα νέων. Ρωτήστε όποιον πήγε πανεπιστήμιο στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ή τις αρχές του 1970 και θα σας πει πόσο της μόδας ήταν τότε η ειδωλοποίηση της Μαοϊκής Κίνας και/ή του Βόρειου Βιετνάμ. Παραδόξως, ένα από τα επίκεντρα αυτού του φοιτητικού κινήματος διαμαρτυρίας ήταν το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου που απείχε ελάχιστα από το (εξωτερικό) Τείχος του Βερολίνου. Αν μπορείτε, αποδώστε αυτό σε έλλειψη γνώσης για τον Ψυχρό Πόλεμο!
Εκείνοι οι άνθρωποι ζούσαν στην πρώτη γραμμή του Ψυχρού Πολέμου και ήξεραν ακριβώς τι συνέβαινε στην άλλη πλευρά του Τείχους. Απλώς δεν τους φαινόταν αυτό σχετικό, γιατί νόμιζαν πως το “δικό τους” είδος σοσιαλισμού θα ήταν ασύγκριτα διαφορετικό. Μια δεκαετία μετά, το ίδιο συνέβη και στο επόμενο κύμα των σοσιαλιστών, που νόμιζαν ότι η σοσιαλιστική ουτοπία θα οικοδομηθεί σε μέρη όπως η Νικαράγουα.
Το να γνωρίζει κανείς την πραγματικότητα σχετικά με το Ανατολικό Μπλοκ δεν λειτουργούσε αυτόματα ως εμβολιασμός εναντίον του σοσιαλισμού. Μέχρι να σοβαρέψει ο Ψυχρός Πόλεμος, οι δυτικοί σοσιαλιστές είχαν ήδη με επιτυχία αποστασιοποιηθεί από το Ανατολικό Μπλοκ και είχαν μετακινηθεί σε άλλους στόχους.
Τρίτον, δεν χρειαζόμαστε αναμνήσεις του Ψυχρού Πολέμου, ή καθηγητές να μας πληροφορούν με ακρίβεια γι' αυτόν καθώς κι εμείς διαθέτουμε σύγχρονα παραδείγματα σοσιαλιστικής αποτυχίας. Τα τελευταία έξι χρόνια, έχουμε δει ένα ακόμη σοσιαλιστικό πείραμα να ξεδιπλώνεται, αυτή τη φορά στη Βενεζουέλα. Δεν προξένησε ούτε την παραμικρή γρατζουνιά στη δημοτικότητα του σοσιαλισμού.
Ναι, η Βενεζουέλα απέχει πολύ. Υπήρξε όμως πλούσια κάλυψη των γεγονότων εκεί σε μεγάλο μέρος των δυτικών μέσων ενημέρωσης. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει έστω και ένας φίλος του σοσιαλισμού στη Βρετανία που να μη γνωρίζει τι συμβαίνει στη Βενεζουέλα.
Η γνώση όμως δεν επαρκεί. Οι σοσιαλιστές για μια ακόμη φορά κατάφεραν να πείσουν τους εαυτούς τους - και απ' ό,τι φαίνεται και όλους τους άλλους - ότι η κατάρρευση του σοσιαλισμού στη Βενεζουέλα είναι άσχετη μ' αυτούς.
Και εδώ είναι το σημαντικό σημείο του ζητήματος. Όσο οι σοσιαλιστές αποφεύγουν με τόσο μεγάλη επιτυχία την ευθύνη για την αποτυχία των ιδεών τους, η περισσότερη γνώση σχετικά με τις επιτυχίες αυτές δεν θα ανακόψει την σοσιαλιστική παλίρροια. Δυστυχώς, αυτό σημαίνει ότι οι κριτικοί του σοσιαλισμού έχουμε ένα πολύ δυσκολότερο καθήκον. Δεν αντιμετωπίζουμε μόνο την άγνοια, αλλά και τη συστηματική παραπληροφόρηση, και την ελαττωματική λογική.
Και αυτοί είναι πολύ, πολύ σκληρότεροι αντίπαλοι.
--
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων πολιτικής οικονομίας στο Institute for Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 6 Δεκεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
