Του James Njenga
Η συζήτηση των προκλήσεων που σχετίζονται με την ηλεκτρονική μάθηση (τη χρήση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας για τη διευκόλυνση της μάθησης - το e-learning) συνήθως εστιάζει στα ζητήματα πρόσβασης. Αυτό μπορεί να αφορά τους χρηματικούς πόρους για την αγορά εξοπλισμού, όπως και τους γεωγραφικούς περιορισμούς: κάποιες περιοχές είναι απλώς υπερβολικά απομακρυσμένες και υποανάπτυκτες για να συνδεθούν αποτελεσματικά με το διαδίκτυο - ή ακόμη και με το δίκτυο παροχής ηλεκτρονικής ενέργειας - στοιχεία φυσικά απαραίτητα για τα συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης.
Ακόμη, υπάρχουν κοινωνιο-πολιτισμικές προκλήσεις στη χρήση της ηλεκτρονικής μάθησης, ιδίως στην Αφρική. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η χρήση ηλεκτρονικής μάθησης στην αφρικανική ανώτερη εκπαίδευση μπορεί να διαβρώσει την αφρικανική κουλτούρα και ταυτότητα. Φοβούνται ότι οι πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης μπορεί να δώσουν έμφαση στον δυτικό πολιτισμό και ότι αυτό είναι κατά κάποιον τρόπο “μη αφρικανικό”. Αυτοί οι επικριτές φοβούνται ότι η χρήση της ηλεκτρονικής μάθησης θα αποσταθεροποιήσει με κάποιον τρόπο τα υφιστάμενα μοτίβα και τις συμπεριφορές στην αφρικανική ανώτερη εκπαίδευση.
Βάσει όμως της έρευνας που έχω διεξαγάγει, υποστηρίζω ότι η ηλεκτρονική μάθηση είναι πολύ σημαντική στην Αφρική. Αυτή η τεχνολογία προσφέρει την ευκαιρία να αυξηθεί η επικοινωνία στη διαδικασία της μάθησης και να επεκταθεί η προσφορά εκπαίδευσης πέρα από τα εθνικά σύνορα. Η ηλεκτρονική εκπαίδευση μπορεί επίσης να επιτρέψει σε μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας να οικοδομήσουν νέα δίκτυα πέρα από τα σύνορα της χώρας τους. Έτσι, ενώ η γνώση από και σχετικά με τη Δύση μπορεί να φτάσει στην Αφρική, ισχύει και το αντίστροφο: η γνώση της αφρικανικής ηπείρου μπορεί να φτάσει πολύ μακρύτερα μέσω της ηλεκτρονικής μάθησης.
Θα πρέπει να υπάρξει μια προσπάθεια επένδυσης στην ηλεκτρονική μάθηση σε ολόκληρη την Αφρική, όπως αυτό συνέβη σε παρόμοιες οικονομίες όπως η λατινική Αμερική και η Ινδία.
Μια σημαντική κοινωνική καινοτομία
Οι περισσότερες αφρικανικές χώρες έχουν προοδευτικές πολιτικές ως προς την ηλεκτρονική μάθηση και την έχουν θεωρητικά υιοθετήσει. Στο πρακτικό όμως επίπεδο, πολλά μένουν να γίνουν, ιδίως από εκείνους που πρέπει να μοιραστούν αυτή την πληροφορία: τους εκπαιδευτικούς.
Ταυτόχρονα, θα πρέπει να τεθούν σε ισχύ μηχανισμοί που θα διασφαλίζουν ότι το εργαλείο αυτό θα χρησιμοποιείται χωρίς να προκαλεί την αίσθηση ότι υπονομεύει τις προσπάθειες, τη γνώση και τους επιμέρους πολιτισμούς των λαών της Αφρικής.
Όσοι επικρίνουν την ηλεκτρονική μάθηση θεωρώντας ότι απειλεί της αφρικανικές πολιτισμικές ταυτότητες είναι σαφές ότι βλέπουν την παγκοσμιοποίηση - και την συνεπακόλουθη διάδοση της τεχνολογίας και της καινοτομίας - ως έναν κίνδυνο που εντείνει τις ανισότητες ανάμεσα στις χώρες του δυτικού κόσμου και της Αφρικής.
Η ηλεκτρονική μάθηση όμως είναι ταυτόχρονα μια τεχνολογική και μια κοινωνική καινοτομία. Όταν εφαρμόζεται σωστά, μπορεί να αντιμετωπίσει προβλήματα εντός ενός συγκεκριμένου κοινωνικού πλαισίου. Για παράδειγμα, με τους συναδέλφους μου έχουμε χρησιμοποιήσει την ηλεκτρονική μάθηση για να συμπληρώσουμε τη διδασκαλία μας σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα για τη διαχείριση των πληροφοριών υγείας στην Κένυα, την Τανζανία και τη Νότια Αφρική. Αυτό εξοικονόμησε χρήματα καθώς οι φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό δεν χρειαζόταν να ταξιδεύει. Υπήρξε ταυτόχρονα μια ευκαιρία για ανεκτίμητη διαπολιτισμική μάθηση.
Οι αφρικανικές πολιτισμικές ταυτότητες δεν θα διαβρωθούν από την ηλεκτρονική μάθηση. Αντιθέτως, οι διαπολιτισμικές εμπειρίες που καταφαίνονται στο παραπάνω παράδειγμα συμβάλλουν στην ενίσχυση της πολιτισμικής ταυτότητας της ηπείρου και ταυτόχρονα είναι ένας τρόπος να καταλάβουμε καλύτερα και να ενσωματώσουμε τη διαφορετικότητα.
Καθησυχάζοντας τους φόβους
Οι επικριτές υποστηρίζουν ακόμη ότι η ηλεκτρονική μάθηση είναι ένα παράδειγμα επιβολής της τεχνολογίας στους αφρικανικούς λαούς. Αυτή η ιδέα ανακύπτει λόγω της οικονομικής ανισότητας και ανισότητας ισχύος ανάμεσα στη Δύση και την Αφρική. Αποκαλύπτει όμως την έλλειψη επαρκούς κατανόησης των προβλημάτων και των τεχνολογικών που έχουν ως στόχο να επιλύσουν οι τεχνολογίες.
Για παράδειγμα, τεράστιες περιοχές της Αφρικής είναι απομακρυσμένες. Οι άνθρωποι που τις κατοικούν θέλουν να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους, αλλά δυσκολεύονται να το κάνουν καθώς μένουν μακρυά από πόλεις ή μεγάλα κέντρα. Η ηλεκτρονική μάθηση είναι ένας τρόπος να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά σ' αυτή τη ζήτηση, γρήγορα και ανέξοδα.
Ένα μέρος του προβλήματος εδώ είναι ότι πολλοί δεν διακρίνουν ανάμεσα στον εκδυτικισμό και τον εκσυγχρονισμό. Ο εκδυτικισμός είναι η πολιτισμική μίμηση της Δύση που οδηγεί στην χωρίς εξέταση υιοθέτηση δυτικών ιδεολογιών, τεχνολογιών και περιεχομένου. Ο εκσυγχρονισμός είναι η αποδοχή των αλλαγών που είναι συμβατές και έρχονται ως αποτέλεσμα της επιστήμης, της τεχνολογίας και των λειτουργικών τους απαιτήσεων στις ζωές των ανθρώπων.
Η αντίσταση στον εκσυγχρονισμό με τη μορφή της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης μπορεί στην πραγματικότητα να εμποδίσει την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της Αφρικής.
Η ηλεκτρονική μάθηση είναι μια ώριμη κοινωνική και τεχνολογική καινοτομία. Έχει πολλά οφέλη και μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιες από τις εκπαιδευτικές προκλήσεις της αφρικανικής ανώτερης εκπαίδευσης. Πρέπει να ακούσουμε τους επικριτές της, ώστε να υπερβούμε τους φόβους τους. Όσοι εργαζόμαστε στον τομέα της ηλεκτρονικής μάθησης, καθώς και όσοι παρέχουν τις πλατφόρμες, χρειάζεται να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να διακρίνουν τις πηγές της τεχνολογίας - που συχνά είναι δυτικές χώρες και οργανώσεις - από τα οφέλη που αυτή αποφέρει.
Είναι ακόμη σημαντικό να προετοιμάσουμε τους εκπαιδευτικούς της Αφρικής γι' αυτή την τεχνολογία. Πρέπει να ξέρουν πώς να τη χρησιμοποιούν, πώς να εισάγουν σ' αυτήν τοπικό και χρήσιμο περιεχόμενο και πώς να προσφέρουν στους μαθητές πραγματική εκπαίδευση.
--
Ο James Njenga διδάσκει το Τμήμα Πληροφοριακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου του Western Cape.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Ιανουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
