Γράφει ο Matus Posvanc
Ο 20ος αιώνας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αιώνας του πληθωρισμού, καθώς τερατώδης πληθωρισμός σημειώθηκε σε πολλές χώρες, όπως με τον υπερπληθωρισμό στη Γερμανία τη δεκαετία του 1920, στην Ουγγαρία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ή στη Ζιμπάμπουε και τη Βενεζουέλα στο πρόσφατο παρελθόν.
Ο πληθωρισμός και το αντίθετό του, ο αποπληθωρισμός, είναι ένα νομισματικό φαινόμενο που εκδηλώνεται ως αλλαγή στο επίπεδο τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών: μια αύξηση στο γενικό επίπεδο των τιμών ονομάζεται πληθωρισμός, και το αντίθετο ονομάζεται αποπληθωρισμός. Ο πληθωρισμός δεν αφορά μόνο το σύνολο του χρήματος που κυκλοφορεί. Λειτουργεί διαφορετικά.
Πρώτον, ένας επιχειρηματίας είναι πρόθυμος να δημιουργήσει ένα χρέος, για να χρηματοδοτήσει για παράδειγμα την παραγωγή παπουτσιών. Η τράπεζα θα του χορηγήσει μια πιστωτική γραμμή και θα εκδώσει νόμισμα - για παράδειγμα, ευρώ. Τα νεοδημιουργηθέντα ευρώ ουσιαστικά είναι σαν να έχουν ως αντίκρισμα την παραγωγή των παπουτσιών. Ο επιχειρηματίας μας μπορεί, για παράδειγμα, να χρησιμοποιήσει αυτά τα χρήματα για αγοράσει μηχανές ώστε να παραγάγει παπούτσια.
Αν πετύχει, θα πουλήσει τα παπούτσια και θα αποπληρώσει το δάνειο με τόκο. Τα ευρώ που δημιουργήθηκαν στο τραπεζικό σύστημα τότε θα εξαφανιστούν. Στην περίπτωση αυτή συνεπώς δεν θα παραχθεί πληθωρισμός. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να παραχθεί. Τα πάντα πήγαν σύμφωνα με το σχέδιο και τίποτα το κακό δεν μπορεί να συμβεί.
Αν όμως ο επιχειρηματίας δεν πουλήσει αρκετά παπούτσια, γιατί, ας πούμε, δεν τα έφτιαξε σωστά, και δεν αποπληρώσει το δάνειο συν τους τόκους, τα ευρώ θα παραμείνουν να κυκλοφορούν στην οικονομία καθώς δεν θα έχουν εκπληρώσει τον ρόλο τους. Κανείς δεν ήθελε τα παπούτσια, και τα ευρώ χρησιμοποιήθηκαν για ένα κακό οικονομικό σχέδιο - για άχρηστα παπούτσια. Οι τιμές στην οικονομία θα αλλάξουν.
Το πόσο πολύ θα αλλάξουν εξαρτάται από το πόσοι επιτυχημένοι και αποτυχημένοι επιχειρηματίες θα υπάρχουν στο συνολικό σύστημα. Αν όλα λειτουργούν όπως όφειλαν, τότε οι τιμές θα αλλάξουν μόνο κατά λίγο, και δεν θα αντιληφθούμε καν την ύπαρξη πληθωρισμού ή αποπληθωρισμού. Τίποτε κακό δεν συμβαίνει. Οι χειρότεροι επιχειρηματίες αντικαθίστανται από άλλους καλύτερους, καθώς οι τράπεζες έχουν συμφέρον να υποστηρίζουν μέσω πιστώσεων επιτυχημένους και όχι αποτυχημένους επιχειρηματίες.
Πότε λοιπόν θα δούμε πληθωρισμό; Όταν αρχίσει να κυκλοφορεί στην οικονομία ένας σημαντικός αριθμός δημιουργηθέντων ευρώ, που αντιστοιχούν σε αποτυχημένα οικονομικά σχέδια.
Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ακριβώς το πότε αυτό συμβαίνει, καθώς αυτό εξαρτάται επίσης και από το μέγεθος της οικονομίας και το ποσοστό των αποτυχημένων σχεδίων. Ένας χαμηλός πληθωρισμός δεν είναι μια ιδανική κατάσταση, αλλά τόσο οι καταναλωτές όσο και οι επιχειρήσεις μπορούν να τον αντιμετωπίσουν, μέχρι και να προσαρμοστούν σ’ αυτόν όταν υπολογίζουν τα επιχειρηματικά τους σχέδια, ή σχεδιάζουν την κατανάλωσή τους.
Όπως όμως αναφέραμε, ο πληθωρισμός μπορεί να εξελιχθεί σε ένα πραγματικό τέρας, τον λεγόμενο υπερπληθωρισμό. Αυτό προκαλεί ανεξέλεγκτες αυξήσεις τιμών. Οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές στην περίπτωση αυτή χάνουν τη δυνατότητα του οικονομικού σχεδιασμού και οι οικονομικές σχέσεις καταρρέουν. Η οικονομία παρακμάζει και οι άνθρωποι δυσκολεύονται να διασφαλίσουν τις βασικές βιοτικές τους ανάγκες. Πότε μπορεί λοιπόν να συμβεί αυτό;
Κάθε υπερπληθωρισμός που σημειώθηκε στο παρελθόν προκλήθηκε κατ’ αρχήν ως εξής: το πρώτο βήμα ήταν το σχέδιο του κράτους να μην αποπληρώσει το χρέος του. Κανείς εκτός από το κράτος δεν μπορεί να μην αποπληρώσει χρέη χωρίς να χρεοκοπήσει - μόνο ανεύθυνοι πολιτικοί έχουν αυτή τη δυνατότητα. Φυσικά, στην αρχή το επιδιώκουν αυτό έμμεσα, χωρίς να λένε ότι δεν θα αποπληρώσουν το χρέος.
Διαρκώς λοιπόν δημιουργούν νέο χρέος για να αποπληρώσουν το παλιό. Σε κάποια χρονική στιγμή όμως, όταν ένας από αυτούς αποκτά την ιδέα να μην αποπληρώσει τα χρέη που ωριμάζουν μπροστά του, μόνο η κεντρική τράπεζα φτάνει να αγοράζει το κρατικό χρέος - οι πολιτικοί είτε τη διατάζουν, είτε το συμφωνούν μαζί της. Αν σ’ αυτό το σημείο αισθάνεστε πως κάτι πάει στραβά, έχετε δίκιο: εδώ ακριβώς αρχίζει να μπαίνει στο προσκήνιο το κακό χρήμα.
Η πληροφορία ότι το κράτος δεν θα αποπληρώσει το χρέος του διαδίδεται στην οικονομία. Οι επενδυτές αρχίζουν τότε να συνειδητοποιούν ότι υπάρχει πολύ χρήμα που κυκλοφορεί στην οικονομία το οποίο ποτέ δεν θα εξαφανιστεί όπως στο παράδειγμά μας με τον υποδηματοποιό. Και αυτό είναι που προκαλεί τη λεγόμενη πληθωριστική σπείρα, που μπορεί να αποκτήσει τερατώδη μεγέθη.
Συνεπώς, ολοένα και περισσότερο φανερά, κακό χρήμα διαρκώς προστίθεται στην οικονομία. Η διαφορά ανάμεσα σε αυτό το κακό χρήμα και στο χρήμα για την κατασκευή των παπουτσιών στην αρχή της ιστορίας μας, είναι ότι το δεύτερο χρήμα είχε ως αντίκρισμα την ιδέα της παραγωγής παπουτσιών και ίσως και μια εγγύηση από τον επιχειρηματία μας με τη μορφή της δικής του περιουσίας.
Το πρώτο όμως κακό χρήμα δεν καλύπτεται πλέον από τίποτα. Η αγοραστική του ισχύ κυριολεκτικά εξαφανίζεται. Έτσι, οι τιμές στην οικονομία αρχίζουν να αυξάνονται με ραγδαίο ρυθμό, και τότε κανείς δεν μπορεί να κάνει οικονομικά σχέδια. Το εργαλείο για τον υπολογισμό αυτό - το χρήμα - έχει διαστρεβλωθεί. Ο υπερπληθωρισμός πλήττει την οικονομία και προκαλεί την κατάρρευσή της.
Γιατί λοιπόν το κάνουν αυτό οι πολιτικοί; Κάποιες φορές θέλουν να εξαγοράσουν την υποστήριξη του εκλογικού σώματος με γενναιόδωρα προγράμματα δημόσιων δαπανών, ή ακολουθούν την κεϋνσιανή ιδέα της στήριξης της απασχόλησης. Σε άλλες περιπτώσεις, η αιτία μπορεί να εντοπιστεί σε εκτεταμένες πολεμικές δαπάνες, ή στις ορέξεις κάποιου δικτάτορα.
Ο υπερπληθωρισμός τερματίζεται ακριβώς όταν οι ανεύθυνοι πολιτικοί αντικατασταθούν από πιο υπεύθυνους που επιβάλλουν δημοσιονομική υπευθυνότητα. Για να αποτραπεί αυτό το σενάριο, είναι κρίσιμο η κεντρική τράπεζα να παραμένει πραγματικά ανεξάρτητη από την όποια πολιτική επιρροή.
Κλείνοντας, θα σας υπενθυμίσω απλώς ότι δεν χρειάζεται να ανησυχείτε για τη δημιουργία νέου χρήματος. Αυτό δεν είναι από μόνο του κακό. Το μόνο που πρέπει να μας ανησυχεί είναι η δημιουργία χρήματος που συνδέεται με πολιτικές ιδέες για τη μη αποπληρωμή κρατικού χρέους. Ελπίζω ότι δεν θα το δούμε μπροστά μας, και ότι η κοινωνία μας βασίζεται στην εκπλήρωση των δανειακών μας υποχρεώσεων.
* Ο Matus Posvanc είναι διευθυντής του σλοβακικού Ιδρύματος F.A. Hayek, ενός ανεξάρτητου μη πολιτικού, μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ιδρύθηκε το 1991 από μια ομάδα Σλοβάκων οικονομολόγων υποστηρικτών της ελεύθερης αγοράς.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Νοεμβρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
