Ποιος δεν θα ήθελε να είναι πλούσιος, και ποιος δεν θα ήθελε όλοι μας να είμαστε εξίσου πλούσιοι; Αυτά είναι τα παλιά και γνωστά αιτήματα των αριστερών πολιτικών κομμάτων. Είναι κάτι που σε πολλούς ακούγεται υπέροχα. Η εξαναγκαστική όμως επιδίωξη της ευημερίας και της ισότητας ποτέ δεν καταλήγει θετικά. Γιατί;
Η λέξη «ισότητα» αφορά τη σχέση δύο ή και περισσότερων ατόμων. Λίγες είναι οι έννοιες που γίνονται κατανοητές με τόσο αντιφατικούς μεταξύ τους τρόπους όσο η ισότητα. Οι κλασικοί φιλελεύθεροι ισχυρίζονται ότι μόνο η αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου ή της ισότητας των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων έχει νόημα.
Πιστεύουν όμως ότι είναι ζήτημα του κάθε ατόμου ξεχωριστά το πώς ακριβώς θα χρησιμοποιήσει αυτά τα δικαιώματα και το τι συγκεκριμένα θα πετύχει στη ζωή του. Οι κλασικοί φιλελεύθεροι ζητούν μόνο τη διασφάλιση της εφαρμογής των σωστών και ίσων κανόνων του παιχνιδιού για όλους.
Αντιθέτως, οι σοσιαλιστές υποστηρίζουν επίσης την ισότητα των αποτελεσμάτων. Σύμφωνα με αυτούς, οι άνθρωποι δεν θα πρέπει να διαφέρουν υπερβολικά μεταξύ τους σε ό,τι αφορά το εισόδημα, τα περιουσιακά τους στοιχεία και την κοινωνική τους θέση. Αυτού όμως του είδους η κατανόηση της ισότητας έρχεται σε σύγκρουση με τις φυσικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων - στην εμφάνιση, την ευφυΐα, την επιμέλεια, το ταλέντο, τα ενδιαφέροντα, την επινοητικότητα, την ευτυχία και ούτω καθεξής.
Αυτές οι διαφορές είναι σημαντικές γιατί οδηγούν σε έναν καταμερισμό της εργασίας και του εμπορίου. Θα πρέπει να βλέπουμε τις ευκαιρίες που δημιουργούν, και όχι αναγκαστικά ένα δεινό που πρέπει να ξεριζωθεί. Η ανισότητα είναι κάτι το κακό μόνο όταν είναι το αποτέλεσμα προνομίων που θωρακίζονται από άδικο νόμο.
Αν όλοι ήμασταν όμοιοι μεταξύ μας, η συναλλαγή ή η διαπροσωπική συνεργασία δεν θα είχε κανένα νόημα. Οι διαφορές στην ιδιοκτησία που απέκτησαν τα άτομα καθορίζονται από φυσικές διαφορές μεταξύ τους. Η διόρθωση αυτών των διαφορών αναγκαστικά σημαίνει ότι κάποιος θα αφαιρέσει κάτι από κάποιον για να το δώσει σε άλλους.
Με άλλα λόγια, η ισότητα στα αποτελέσματα μπορεί να επιτευχθεί μόνο διά του εξαναγκασμού, της παραβίασης των ατομικών ελευθεριών και της παραβίασης της ισότητας ενώπιον του νόμου.
Γι’ αυτό, οι φιλελεύθεροι προτιμούν την έννοια των ίσων ευκαιριών, ιδανικά από κάποιου είδους αφετηρία - τη γέννηση, το σχολείο, ή την είσοδο στην εργασιακή ζωή. Αναγνωρίζουν τον χιμαιρικό χαρακτήρα της ισότητας των αποτελεσμάτων.
Ταυτόχρονα όμως, αναγνωρίζουν ότι η πλήρης ισότητα του σημείου ισορροπίας είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Κατά τη γέννηση εμφανίζεται ήδη μια ανισότητα των ευκαιριών μεταξύ μας. Γεννιόμαστε σε οικογένειες που διαφέρουν ως προς τις οικονομικές τους δυνατότητες, τη συνοχή τους, το πώς φροντίζουν τα παιδιά τους, την ανατροφή, την εκπαίδευση, την κοσμοθεωρία των γονέων, και ούτω καθεξής.
Από την άλλη πλευρά, ανεξαρτήτως του σημείου αφετηρίας, υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που ανέβηκαν ψηλά παρά τη μη ευνοϊκή τους αρχική θέση, και αντιστρόφως, παραδείγματα ατόμων που σπατάλησαν ακόμη και το καλύτερη κεφάλαιο έναρξης.
Συμπεραίνοντας, θα ήθελα απλά να επισημάνω ότι οι περισσότερες δικτατορίες ξεκίνησαν με το ιδανικό της ισότητας. Αυτό το θαυμάσιο όμως σύνθημα συνήθως φέρνει την κοινωνία στα πρόθυρα του χάους. Σε αυτού του είδους τις εποχές, οι άνθρωποι είναι ίσοι μόνο με την έννοια ότι δεν έχουν τίποτα και πρέπει να παλέψουν για τη ζωή τους. Ας το θυμόμαστε αυτό.
* Ο Matus Posvanc είναι διευθυντής του σλοβακικού Ιδρύματος F.A. Hayek, ενός ανεξάρτητου μη πολιτικού, μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ιδρύθηκε το 1991 από μια ομάδα Σλοβάκων οικονομολόγων υποστηρικτών της ελεύθερης αγοράς.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 14 Δεκεμβρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
