Του Marco den Ouden
Υπάρχει μεγάλη έχθρα εναντίον των μεγάλων εταιριών, και παραδόξως, δεν προέρχεται όλη από την Αριστερά. Έχω συναντήσει έναν μεγάλο αριθμό αναρτήσεων στο facebook και άρθρων από άτομα που αυτοχαρακτηρίζονται φιλελεύθεροι, οι οποίοι καταγγέλλουν τις εταιρίες ως δημιουργήματα του κράτους και υποστηρίζουν ότι δεν θα υπήρχαν σε μια πραγματική οικονομία της ελεύθερης αγοράς.
Τα βασικά τους επιχειρήματα ως προς το ότι οι μετοχικές εταιρίες είναι κρατικό δημιούργημα είναι τρία - ότι η εταιρία έχει νομική οντότητα (μπορεί να μηνύει και να μηνύεται, να έχει ιδιοκτησία και μπορεί να κάνει όλα τα πράγματα που μπορεί να κάνει μια νομική προσωπικότητα), ότι υπάρχει στο διηνεκές (δηλαδή συνεχίζει να υπάρχει και μετά τον οποιονδήποτε μέτοχο ατομικά, ουσιαστικά επ' αόριστο αν δεν ρευστοποιηθεί ή χρεοκοπήσει), και ότι οι μέτοχοί της έχουν περιορισμένη ευθύνη.
Αυτά τα επιχειρήματα δεν είναι καινούρια. Ο Robert Hessen, στο εξαιρετικό σύντομο βιβλίο του In Defense of the Corporation (Προς υπεράσπιση της εταιρίας) μέσα σε μόλις 115 σελίδες καταρρίπτει αυτά τα επιχειρήματα με λογική και σθένος. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1979 ως απάντηση του αιτήματος για ομοσπονδιακό, αυστηρό έλεγχο των εταιριών που διατύπωσε ο Raplh Nader σε βιβλία του το 1973 και το 1976.
Οι εταιρίες και το κράτος
Το επιχείρημα ότι οι εταιρίες είναι ένα κρατικό δημιούργημα ονομάζεται παραχωρητική θεωρία των εταιριών - οι εταιρίες υπάρχουν κατά παραχώρηση του κράτους. Ο Hessen υποστηρίζει ότι αυτό ίσχυε στο παρελθόν. Είναι ένα κατάλοιπο της εποχής της απόλυτης μοναρχίας, όταν οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να λειτουργούν αν δεν αποκτούσαν την άδεια του ηγεμόνα.
Η πρώιμη Αμερική ακολούθησε μια παρόμοια οδό. Το 1832, οι συγγραφείς της πρώτης πραγματείας με θέμα τις εταιρίες στην Αμερική, έγραφαν ότι “η πολιτεία, ή το κράτος, έχει τη θέση του βασιλιά”. Αυτή η θεώρηση άντεξε στο χρόνο, παρά το γεγονός ότι η φύση των εταιρικών επιχειρήσεων μεταβλήθηκε σημαντικά. Το 1900, ο Frederick Maitland έγραφε “Η εταιρία είναι, και πρέπει να είναι, δημιούργημα του κράτους. Το κράτος πρέπει να φυσά στα ρουθούνια της την ανάσα μιας μεταφορικής ζωής”.
Ο Hessen ιχνηλατεί εμπεριστατωμένα την ιστορία των εταιριών και υποστηρίζει ότι η φύση τους άλλαξε από ένα προνόμιο που αρχικά εκχωρούσε το κράτος (το οποίο έπρεπε κανείς να αιτηθεί) σε μια τυπική σύμβαση που το κράτος ήταν υποχρεωμένο να παράγει σε όλους τους νεοεισερχόμενους που πληρούσαν τις ελάχιστες προϋποθέσεις για τη σύσταση εταιρίας. Αυτή η επανάσταση στην σκέψη ξεκίνησε το 1837, όταν το Κονέκτικατ ψήφισε τον πρώτο τέτοιο νόμο.\
Όπως αναφέρει ο Hessen “αντί να χρειάζεται να αποκτήσουν κάποιο ειδικό ψήφισμα από την πολιτειακή βουλή, οι επίδοξοι εταίροι χρειαζόταν απλώς να υποβάλουν κάποιες πληροφορίες σε έναν υπάλληλο της πολιτειακής κυβέρνησης”. Ο λόγος αυτής της αλλαγής ήταν μάλιστα η αντίδραση των πολιτών ενάντια στα ειδικά προνόμια και τα μονοπώλια που εκχωρούνταν σε κάποιους ευνοημένους φίλους με πολιτικές συνδέσεις - με άλλα λόγια, μια αντίδραση ενάντια στον παρεοκρατικό καπιταλισμό. Πλέον, όποιος ήθελε να ιδρύσει μια εταιρία μπορούσε να το κάνει υποβάλλοντας μια αίτηση, και κανείς δεν μπορούσε να του το αρνηθεί.
Το δίκαιο των συμβάσεων
Ο Hassen το συγκρίνει αυτό με τον γάμο. Ο γάμος είναι ένα συμβόλαιο. Όταν επισημοποιείται ο γάμος σε ένα ληξιαρχείο μετά την τελετή, δεν δημιουργεί το κράτος την έγγαμη σχέση. Η σχέση αυτή δεν είναι σε καμία περίπτωση “κρατικό δημιούργημα”. Το ίδιο ισχύει και για τις εταιρίες. Οι σύγχρονοι εταιρικοί νόμοι απλώς επισημοποιούν και καταγράφουν μία σύμβαση μεταξύ ανθρώπων που επιθυμούν να συνάψουν επαγγελματική σχέση.
Ο Hessen εξετάζει λεπτομερειακά τα ζητήματα της νομικής οντότητας, της διάρκειας και της περιορισμένης ευθύνης, υποστηρίζοντας ότι κανένα από αυτά τα χαρακτηριστικά δεν απαιτεί την κρατική έγκριση ή άδεια. Είναι μορφές συμβολαίου, και οι νόμοι για τη σύσταση μιας εταιρίας αφορούν την καταγραφή των συμβολαίων.
Το ζήτημα του εταιρικού μεγέθους εξετάζεται λεπτομερειακώς όπως και τα ζητήματα της εταιρικής δημοκρατίας και των δικαιωμάτων των μετόχων.
Ο Hessen αναγνωρίζει ότι κάποιες επιχειρήσεις επιδιώκουν ειδικές χάρες από το κράτος, αυτό που σήμερα ονομάζουμε παρεοκρατικό καπιταλισμό. Υποστηρίζει όμως ότι αυτό δεν είναι κάποιο εγγενές πρόβλημα στις εταιρίες καθαυτές. “Δεν υπάρχει καμία δικαιολόγηση για να επιτρέπεται στο οποιοδήποτε άτομο ή επιχειρηματικό οργανισμό, συμπεριλαμβανομένων των εταιριών οποιουδήποτε μεγέθους, να πετύχει τους σκοπούς του μέσω της πολιτικής ισχύος” τονίζει.
Παραθέτει προς τούτο από τον Ε.L. Godkin, έναν επικριτή της αμερικανικής σκηνής από τον 19ο αιώνα, ο οποίος “προειδοποίησε ότι η στρεψοδικία και η διαφθορά είναι αναπόφευκτες και δεν μπορούν να εξαλειφθούν όσο το κράτος μπορεί να εκχωρεί χάρες. Ο Godkin πρότεινε μία λύση: την αφαίρεση από το Κονγκρέσο της εξουσίας να εκχωρεί πολύτιμα προνόμια στον οποιονδήποτε, συμπεριλαμβανομένων και των επιχειρηματικών εταιριών”
Σε ένα από τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου που έχει ως θέμα την κατά Nader ουτοπία, υποστηρίζει ότι ο Nader είναι οπαδός της ιδέας του Κοινωνικού Συμβολαίου του Ρουσό. Ο Ρουσό υποστήριζε τις απλές, μικρές κοινότητες. Γιατί; Διότι, όπως υποστηρίζει ο Hessen “το θέλγητρο της μικρής κοινότητας είναι ότι καθιστά ευκολότερη την επιβολή της αποκήρυξης του εαυτού και της συμμόρφωσης. Η εγγύτητα και η ορατότητα σημαίνουν ότι ο καθένας μπορεί να επιτηρεί την στάση και τις δράσεις του οποιουδήποτε άλλου, χωρίς να υπάρχει η πιθανότητα διαφυγής από τη συνεχή αυτή επιτήρηση. Πρόκειται για έναν παράδεισο για τους ανακριτές και τους πληροφοριοδότες, αλλά για μια κόλαση για όσους εκτιμούν την ιδιωτικότητα, την ανεξαρτησία και την προσωπική ελευθερία”. Η εικόνα που περιγράφει είναι αυτή των ζοφερών εξισωτιστικών κοινοτήτων χωρίς πολυτέλειες και διαφορές μεταξύ των ατόμων.
Αυτό αγγίζει ίσως την κεντρική θέση του βιβλίου. Επιτρέψτε μου γι' αυτό να παραθέσω το συμπέρασμα του συγγραφέα, που τα λέει όλα:
“Μια σωστή απολογία υπέρ των εταιριών θα πρέπει να υπογραμμίζει ότι αυτές δημιουργούνται και διατηρούνται εν ζωή από την ελευθερία των διαπροσωπικών σχέσεων και της σύναψης συμβάσεων, και ότι η πηγή της ελευθερίας δεν είναι η κρατική άδεια αλλά τα ατομικά δικαιώματα, και ότι μια επιχείρηση δεν παραιτείται ξαφνικά από τα δικαιώματα αυτά όταν υπερβεί κάποιο αυθαίρετα προσδιορισμένο μέγεθος.
Το βιβλίο αυτό είναι μικρό αλλά γεμάτο ισχυρά επιχειρήματα και αξίζει να διαβαστεί ιδιαίτερα σήμερα που η ίδια η έννοια της εταιρίας δέχεται αδιάλειπτες επιθέσεις.
Θα ήθελα να προσθέσω ένα σύντομο υστερόγραφο: Η εταιρία όπως αυτή ορίζεται από διάφορες πηγές στην αρχή αυτού του δοκιμίου, και η ευκολία της σύστασής της σε οποιαδήποτε περιοχή του Καναδά ή των ΗΠΑ, ενισχύει σημαντικά τον ισχυρισμό του Hessen ότι οι εταιρίες δεν είναι τίποτε περισσότερο από την άσκηση του δικαιώματος του σχετίζεσθαι και της σύναψης συμβάσεων. Οποιαδήποτε τυπική εύνοια παρέχεται σ' αυτές, όπως ο χαμηλότερος φορολογικός συντελεστής και η διακριτή νομική οντότητα, είναι διαθέσιμη σε οποιονδήποτε κάτοικο του Καναδά που θέλει να λειτουργήσει μια επιχείρηση και μπορεί να συμπληρώσει τα αναγκαία έγγραφα και να καταβάλει διακόσια δολάρια. Είναι η καταγραφή ενός συμβολαίου - τίποτε το περισσότερο, τίποτε το λιγότερο. Δεν είναι ένα ειδικό προνόμιο που μόνο λίγοι μπορούν να το απολαύσουν.
--
O Marco den Ouden γράφει στο The Jolly Libertarian.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Νοεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
