Γράφει ο Lawrence W. Reed
Πριν από πολύ καιρό, ένας Κινέζος μελετητής έγραψε: «Οι άνθρωποι είναι το πιο σημαντικό στοιχείο σε ένα έθνος. Η γη και το σιτάρι ακολουθούν. Ο ηγεμόνας μετράει το λιγότερο». Αυτός ο ηγεμόνας, εξάλλου, θα πρέπει να κυβερνά με τη συγκατάθεση όσων κυβερνά και αν είναι τύραννος, οι κυβερνώμενοι έχουν κάθε δικαίωμα να τον ξεφορτωθούν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Αυτά είναι τα συναισθήματα ενός σοφού άνδρα ονόματι Μένκιου (372–289 π.Χ.), ίσως του πλέον ή έστω του δεύτερου πιο επιδραστικού φιλοσόφου σε ολόκληρη την κινεζική ιστορία. Οι περισσότεροι σινολόγοι κατατάσσουν τον Κομφούκιο (551-479 π.Χ.) στην κορυφή, αλλά δεδομένου ότι τα περισσότερα από όσα γνωρίζουμε για τις διδασκαλίες του τα γνωρίζουμε μέσω των ερμηνειών που έδωσε ο οπαδός του, Μένκιος, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο τελευταίος ήταν τελικά πιο επιδραστικός. Αυτοί οι δύο άνδρες, παρεμπιπτόντως, είναι οι μόνοι αρχαίοι Κινέζοι φιλόσοφοι που είναι τόσο γνωστοί ώστε τα ονόματά τους να έχουν “λατινοποιηθεί” για χρήση στη Δύση.
Δείτε αυτό το δοκίμιο ως συνέχεια του προηγούμενου μου με τίτλο «Οι μεγάλοι φιλόσοφοι της Κίνας θα τρομοκρατούνταν από αυτό που δημιούργησαν ο Μάο και το ΚΚΚ». Εκεί, υποστήριξα ότι «ο Μένκιος ερμήνευσε τον Κομφούκιο και οδήγησε τις διδασκαλίες του προκατόχου του στα λογικά τους συμπεράσματα – σε αυτό που οι λάτρεις της ελευθερίας προσδιορίζουν σήμερα ως μια αρχαία εκδοχή του κλασικού φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα».
Ο Μάικλ Χαρτ στο The 100: A Ranking of the Most Influential People in History σημειώνει ότι μεταξύ των αρχών που προήγαγε αυτός ο αρχαίος στοχαστής συγκαταλέγεται το ελεύθερο εμπόριο, οι ήπιοι φόροι και το δικαίωμα του λαού στην επανάσταση:
“Ο Μένκιος πίστευε ότι η εξουσία ενός βασιλιά πηγάζει από τον Ουρανό. Ένας βασιλιάς όμως που αγνοεί την ευημερία του λαού, δικαίως, θα ανατραπεί. Δεδομένου ότι το τελευταίο μέρος αυτής της πρότασης ουσιαστικά υπερισχύει του πρώτου μέρους, ο Μένκιος στην πραγματικότητα ισχυριζόταν (πολύ πριν από τον Τζον Λοκ) ότι ο λαός έχει το δικαίωμα να επαναστατήσει ενάντια σε άδικους ηγεμόνες. Ήταν μια ιδέα που έγινε γενικά αποδεκτή στην Κίνα… Για περίπου είκοσι δύο αιώνες, οι ιδέες του μελετήθηκαν σε μια περιοχή που περιλάμβανε πάνω από το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ελάχιστοι φιλόσοφοι είχαν ποτέ τόσο μεγάλη επιρροή”.
Ο Σκωτσέζος γλωσσολόγος του 19ου αιώνα και αυθεντία στα πρώιμα κινεζικά κείμενα, James Legge, σημείωσε ότι ο Μένκιος δεν ήταν «αγαπητός στους ηγεμόνες της Κίνας» επειδή, όπως κάθε καλός Κομφουκιανός, δεν πίστευε στο «θείο δικαίωμα» του οποιουδήποτε πολιτικού. Εκατοντάδες χρόνια μετά τον Μένκιο, οι Ευρωπαίοι θα κατέληγαν τελικά στο ίδιο συμπέρασμα.
Οι ηγέτες, υποστήριζε ο Μένκιος, πρέπει να έχουν τον υψηλότερο δυνατό ηθικό χαρακτήρα και να αντιμετωπίζουν τους υπηκόους τους αναλόγως. Ο κανόνας τους θα πρέπει να είναι ένα «απαλό άγγιγμα» που ωθεί τους ανθρώπους να ζήσουν μια ζωή τίμιας επιχειρηματικότητας. Για προφανείς λόγους, αυτός ο αρχαίος Κινέζος στοχαστής ήταν πάντα πολύ πιο δημοφιλής μεταξύ των κυβερνωμένων απ΄ ό,τι των κυβερνώντων.
Ο Mencius, γράφει ο Paul Meany στο Libertarianism.org, «δεν συμφωνούσε με βαριές, από πάνω προς τα κάτω, προσεγγίσεις». Το κατέστησε σαφές σε μια ιστορία για έναν αγρότη:
“Μια μέρα ένας αγρότης επιθεωρούσε τις καλλιέργειές του. Βλέποντας ότι οι σοδειές του δεν ήταν έτοιμες για συγκομιδή, ο νευρικός αυτός αγρότης άρχισε να τραβάει τα βλαστάρια για να τα βοηθήσει να αναπτυχθούν πιο γρήγορα. Όταν επέστρεψε στο σπίτι και είπε στην οικογένειά του τι είχε κάνει, ο γιος του έλεγξε τα φυτά του ρυζιού και είδε ότι όλα είχαν μαραζώσει. Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι δεν μπορείς να αναγκάσεις κάτι να μεγαλώσει. Αντίθετα, πρέπει να του παρέχεις το σωστό περιβάλλον. Ομοίως, οι άνθρωποι δεν ανθίζουν ηθικά με εντολές ή απειλές τιμωρίας”.
Κάποιοι άνθρωποι επιδιώκουν να κυβερνούν άλλους και σχεδόν εξ ορισμού, έχουν και τα λιγότερα προσόντα για να το κάνουν αυτό. Πράγματι, η διακυβέρνηση μπορεί να είναι το μόνο επάγγελμα για το οποίο οι καταλληλότεροι είναι εκείνοι που δεν θέλουν αυτή τη δουλειά.
Ο Τόμας Τζέφερσον έγραψε ότι ποτέ δεν μπόρεσε να συλλάβει “πώς ένα λογικό ον θα μπορούσε να πιστέψει ότι θα γίνει ευτυχισμένο ασκώντας εξουσία επί άλλων. Ο Βρετανός συγγραφέας J. R. R. Tolkien είπε ότι «η πιο ακατάλληλη δουλειά για οποιονδήποτε άνθρωπο, ακόμα και για αγίους (που σε κάθε περίπτωση είναι τουλάχιστον απρόθυμοι να την αναλάβουν), είναι να διαφεντεύει άλλους ανθρώπους. Ούτε ένας στο εκατομμύριο δεν είναι κατάλληλος γι' αυτό, και πολύ λιγότερο όσοι αναζητούν μια τέτοια ευκαιρία».
Αιώνες νωρίτερα, ο Μένκιος έγραφε,
“Ο ανώτερος άνθρωπος έχει απολαμβάνει τρία πράγματα, και το να είναι ηγεμόνας του βασιλείου δεν είναι ένα από αυτά: το ότι ο πατέρας και η μητέρα του είναι και οι δύο ζωντανοί, και ότι η κατάσταση των αδελφών του δεν προκαλεί άγχος·—αυτό είναι η μια απόλαυση. Ότι, όταν κοιτάζει ψηλά, δεν έχει κανένα λόγο να ντρέπεται ενώπιον του Ουρανού, και όταν κοιτάζει χαμηλά, δεν κανένα λόγο να κοκκινίζει ενώπιον των ανθρώπων· αυτή είναι μια δεύτερη απόλαυση. Ότι μπορεί να πάρει από ολόκληρο το βασίλειο τα πιο ταλαντούχα άτομα και να τα διδάξει και να τα θρέψει· αυτή είναι η τρίτη απόλαυση”.
Όταν ο Μάο Τσε Τουνγκ επέβαλε τον κομμουνισμό στην Κίνα το 1949, προσπάθησε να διαγράψει οργουελικά τον Μένκιο από τη συλλογική ως λείψανο του «παρακμιακού» και «φεουδαρχικού» παρελθόντος της χώρας. Φυσικά, ο πραγματικός λόγος της εχθρότητας του Μάο θα πρέπει να μας είναι προφανέστερος: δεν μπορούσε να ανεχθεί έναν δάσκαλο που αμφισβητούσε την εξουσία, υπερασπιζόταν το ελεύθερο εμπόριο και την ιδιωτική ιδιοκτησία, ιεραρχούσε το άτομο και την οικογένειά του πάνω από το κράτος και αμφισβήτησε το κράτος με κάθε ουσιαστικό τρόπο.
Για τον Μένκιο, σκοπός του κράτους δεν ήταν να υπηρετεί τον εαυτό του ή να μεταχειρίζεται τους ανθρώπους ως δουλοπάροικους ή μαριονέτες, αλλά να δημιουργεί ένα περιβάλλον εντός του οποίου τα άτομα θα μπορούν να ανθίσουν. Το κράτος πρέπει να ασκεί την αρετή για να δίνει το καλό παράδειγμα. Η φορολογία του δεν πρέπει να υπερβαίνει το ένα ένατο της παραγωγής των ανθρώπων. Και δεν πρέπει το κράτος να ορίζει τις τιμές στην αγορά: «Αν ένα καλό και ένα κακοφτιαγμένο παπούτσι έχουν την ίδια τιμή, θα φτιάχνει κανείς το πρώτο;» ρωτούσε με ρητορικό σκεπτικισμό.
Ο Paul Meany σημειώνει ότι ο Mencius κατήγγελλε τους ηγεμόνες που φορολογούν βαριά τον λαό τους και στη συνέχεια επιδεικνύουν τον πλούσιο τρόπο ζωής τους:
“Σε έναν από τους διαλόγους του Μένκιου, ένας βασιλιάς ρωτά εάν είναι αποδεκτό να μειωθεί η βαριά φορολογική επιβάρυνση που ο ίδιος σιγά-σιγά είχε αυξήσει με την πάροδο του χρόνου. Ο Μένκιος απαντά, «Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει ένα άτομο που κάθε μέρα οικειοποιείται ένα από τα κοτόπουλα του γείτονά του. Κάποιος του λέει, «Δεν συμπεριφέρεται έτσι ένας ευγενής». Στη συνέχεια το άτομο αυτό ρωτά: «Μπορώ να το μειώσω στο να οικειοποιώ ένα κοτόπουλο κάθε μήνα και να περιμένω μέχρι τον επόμενο χρόνο για να σταματήσω;» Ο Μένκιος καταλήγει με ένα εντυπωσιακό ρητό: «Αν κάποιος ξέρει ότι κάτι δεν είναι δίκαιο, τότε πρέπει να το σταματήσει γρήγορα».
…Οι Κομφουκιανοί όπως ο Μένκιος αναγνώριζαν ότι το κράτος δεν είναι παντοδύναμο. Και ακόμη κι αν κατά κάποιο τρόπο η κυβέρνηση μπορούσε να μικροδιαχειρίζεται κάθε πτυχή της ζωής, θα ήταν ανήθικο να το κάνει. Οι Κομφουκιανοί εκτιμούσαν την ελευθερία και ζούσαν με το αξίωμα, «Μην επιβάλλεις στους άλλους αυτό που εσύ ο ίδιος δεν επιθυμείς»”.
Στη Δύση, συχνά υποθέτουμε ότι η ελευθερία και η περιορισμένη διακυβέρνηση είναι ιδανικά που αφορούν αποκλειστικά στη Δύση. Αλλά στοχαστές από την Ανατολή όπως ο Κομφούκιος και ο Μένκιος είναι παραδείγματα που μας δείχνουν ότι αυτό δεν ισχύει. Πριν από περισσότερες από δύο χιλιετίες, οι στοχαστές αυτοί εντόπισαν στην ελευθερία και την περιορισμένη διακυβέρνηση στοιχεία της αρετής. Γνώριζαν ότι η τεράστια, αυταρχική κυβέρνηση ήταν εχθρός της αρετής.
Η σοφία αυτή υπάρχει μαζί μας εδώ και πολύ καιρό.
--
Ο Lawrence W. Reed είναι επίτιμος πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Ιουλίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
