Του Maciek Chwalowski
Πρόσφατα, ένας συνάδελφος επέκρινε την “εμπιστοσύνη μου στις αγορές”, έναντι της ακτιβιστικής του προτίμησης να χρησιμοποιεί το κράτος και την εξουσία του να φορολογεί για να επιβάλλει αλλαγές στην τεχνολογία και την κοινωνία. Με επέπληξε που πιστεύω ότι οι επαγγελματίες θα πρέπει να είναι στο προσκήνιο των αλλαγών που κάνουν τις ζωές των συμπολιτών μας καλύτερες. Επανέλαβε ειρωνικά το αστείο “Πόσοι συντηρητικοί χρειάζονται για να αλλάξουν μια λάμπα; Κανένας, η ελεύθερη αγορά θα το αναλάβει σύντομα”.
Το χάος της αγοράς
Να ένα μικρό νοητικό πείραμα που υποστηρίζει τις θέσεις μου: Φανταστείτε μια ζεστή μέρα του Ιουλίου το έτος 1900. Στέκεστε σε μια γωνιά στο Μανχάταν μπροστά από έναν δρόμο γεμάτο με κοπριά αλόγων ενώ οι μύγες που πετάνε τριγύρω σας διασπείρουν διάφορες ασθένειες. Είστε 60 χρονών και γεννηθήκατε το 1940 στη Δυτική Ευρώπη. Ο πατέρας σας γεννήθηκε το 1810. Ζήσατε όλη τη ζωή σας σε προνεωτερικές, αγροτικές, φεουδαλικές κοινωνίες. Οι τεχνολογίες που σας περιτριγυρίζουν είναι πρωτόγονες. Το ερώτημα λοιπόν είναι: ποιος θα ήταν ο εξυπνότερος και γρηγορότερος τρόπος να φτάσει η κοινωνία από τα επίπεδα του 1900 σ' αυτά του 2020; Μήπως οι ακτιβιστές όπως ο συνάδελφός μου χρησιμοποιώντας χρήματα φορολογουμένων ή οι ιδιοτελείς μάστορες και οραματιστές της αγοράς;
Φανταστείτε πόσο δύσκολο θα ήταν το 1900 να αποφασίσετε ποιες είναι οι καλύτερες τεχνολογίες για το μέλλον και οι τροχιές που θα μας οδηγήσουν εκεί. Τότε στις ΗΠΑ κυκλοφορούσαν 4.192 αυτοκίνητα στις ΗΠΑ, εκ των οποίων το 40% ήταν ατμοκίνητα. Ο κλιματισμός θα εφευρισκόταν μετά από δύο χρόνια από τον Willis Carrier. Η πρώτη ελεγχόμενη πτήση, ελάχιστου μήκους, απείχε τρία έτη. Το τρακτέρ θα εφευρισκόταν το 1904. Η πενικιλίνη το 1928. Η απλή εφεύρεση των εμπορευματοκιβωτίων θα έπρεπε να περιμένει μέχρι το 1956. Η δομή των ατόμων και του DNA ήταν ακόμη ένα μυστήριο. Απείχαμε ακόμη πολλές δεκαετίες μέχρι την ευρεία φθορίωση του νερού. Θα χρειάζονταν οι δυνάμεις της φαντασίας πολλών οραματιστών για να οικοδομηθεί το μέλλον.
Ας πάμε τώρα στο 2020 και ας επαναλάβουμε την ίδια άσκηση. Στέκεστε σε μια γωνιά στο Μανχάταν με το έξυπνο κινητό σας και κοιτάτε τα αυτοκίνητα της Uber και τα φορτηγά παράδοσης της Amazon. Μόλις ελέγξατε το σπίτι σας γιατί κάποιος χτύπησε την πόρτα του. Πριν από λίγα λεπτά συνομιλούσατε με την κόρη σας που σπουδάζει στην Ευρώπη και ούτω καθεξής - μπορούμε να συνεχίσουμε να αναφέρουμε επί μακρόν τις ανέσεις του πολιτισμού μας. Αν η τάση αυτή συνεχιστεί, και να επιταχύνεται ραγδαίως, μετά από άλλα 120 χρόνια, το 2140, οι απόγονοί μας θα ζουν ζωές που θα διαφέρουν πολύ περισσότερο απ' όσο διαφέρουν οι αντίστοιχες του 1900 και του 2020. Η ίδια ερώτηση παραμένει: “Ποιος είναι ο εξυπνότερος και γρηγορότερος τρόπος που θα συνδέσει το 2020 και το εκπληκτικό μέλλον του 2140;”
Όταν συγκρίνουμε το 1900 με το 2020, αναγνωρίζουμε τις τεράστιες και επαναστατικές αλλαγές που μεταμόρφωσαν τα πάντα γύρω μας για να μας φέρουν στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα. Για παράδειγμα, οι θεραπείες καρδιακών νοσημάτων, οι μεταμοσχεύσεις νεφρών, τα έξυπνα τηλέφωνα, τα σύγχρονα αεροπλάνα και οι ατελείωτες επιλογές διασκέδασης που είναι συνήθεις σήμερα χρειάστηκαν πολυάριθμες εφευρέσεις για δεκαετίες ώστε να καταστούν εντέλει εφικτά τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του σήμερα. Αυτές οι εφευρέσεις συνέβησαν ως επί το πλείστον τυχαία και με μεγάλη φαντασία - όχι ως αποτέλεσμα συνειδητού σχεδιασμού. Θα ήταν αδύνατο κάποιος το 1900 να διατυπώσει ένα σχέδιο για την κυκλοφορία στην αγορά του έξυπνου κινητού το 2007 και να αποφασίσει το τι θα πρέπει να γίνει σε κάθε δεκαετία από τότε μέχρι σήμερα και από ποιον ώστε να φτάσουμε στο έξυπνο κινητό.
Τα αποτελέσματα της οικονομικής ελευθερίας
Ακόμη δεν είστε σίγουροι: τριάντα χρόνια μετά την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, η Ανατολική και η Δυτική Γερμανία ακόμη διαφέρουν. Είναι ο ίδιος λαός, αλλά στη Δύση υπάρχει πολύ μεγαλύτερος πλούτος και ευημερία λόγω των οικονομικών ελευθεριών.
Ακόμη και οι τεχνολογικές προβλέψεις για βραχυπρόθεσμα γεγονότα σπάνια είναι ακριβείς. Ρωτήστε απλώς ανθρώπους που πρόσφατα επένδυσαν στην αποτυχία της μετοχής της Τέσλα περιμένοντας ότι θα καταρρεύσει καθώς αμφισβητούσαν το αν υπάρχει διαθέσιμη τεχνολογία για τα σχέδιά της. Στα τέλη του Οκτωβρίου θα πρέπει να αισθάνθηκαν περίεργα όταν η τιμή της μετοχής της Τέσλα εκτοξεύθηκε από τα 254 στα 328 δολάρια. Γιατί περιμένουμε ότι κάποιος ακτιβιστής ή σχεδιαστής της κυβέρνησης θα είναι πιο πετυχημένος από τους ανθρώπους που στοιχηματίζουν τα χρήματά τους;
Το πρόβλημα με τον συνάδελφό μου είναι ότι δεν αναγνωρίζει πόσο τεχνολογικά πρωτόγονος θα φαίνεται ο κόσμος μας σε εκείνους που θα ζουν το 2140. Δεν διακυβεύεται τίποτα γι' αυτόν. Δεν επενδύει τα χρήματά του και δεν εξετάζει τις πιθανές εναλλακτικές και τις σταθμίσεις. Το τυφλό του σημείο είναι ότι ενώ η εστίαση σε μία και μόνη τεχνολογία μπορεί να την επιταχύνει, είναι αδύνατον να βελτιστοποιήσουμε ορθά την οικονομία με χιλιάδες προϊόντα και υπηρεσίες ακόμη και σε λίγα χρόνια.
Σκεφτείτε πόσες πολλές οικονομικές δραστηριότητες, επενδύσεις και δοκιμές συμβαίνουν στον κόσμο. Οι άνθρωποι αυτοί χρησιμοποιούν τους δικούς τους πόρους, ή τους πόρους για τους οποίους είναι υπόλογοι στους επενδυτές τους, αναλαμβάνοντας το σχετικό ρίσκο. Κάποιοι κερδίζουν, κάποιοι χάνουν - αλλά όλοι μαθαίνουν. Αυτό όμως είναι απαράδεκτο όταν το κράτος μας φορολογεί και μη ειδικοί ακτιβιστές χωρίς υποχρέωση λογοδοσίας αποφασίσουν ποιες τεχνολογίες θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν. Αυτοί οι άνθρωποι σπαταλούν χρήματα σε ιδέες που ήδη ξεπερνιώνται από την πραγματικότητα αντί να οικοδομούν το μέλλον. Έχουν καλές προθέσεις και την έγνοια να κάνουν “κάτι”, όμως καταστρέφουν πλούτο.
Το 2020, όπως ίσχυε και το 1900, δεν θα υπάρχουν εικονικοί οδοδείκτες για τις τεχνολογίες στις οποίες θα πρέπει να εστιάσουμε, αλλά στο μεταξύ θα συμβούν χιλιάδες τυχαίες και αναγκαίες ανακαλύψεις. Από την οπτική γωνία του 2140, τι θα πρέπει να κάνουν οι επαγγελματίες του 2020; Να χρησιμοποιούν τους δικούς τους πόρους (ή τους πόρους των επενδυτών) και να εμπιστευτούν το χάος και την έλλειψη προβλεψιμότητας της αγοράς για να μας πάει εκεί. Αν αφήσουμε τους ακτιβιστές να πάρουν τα χρήματά μας, θα καταλήξουμε πολύ φτωχότεροι και θα φτάσουμε το 2140 εκατό χρόνια μετά, το 2240.
Η κοινωνία ωφελείται περισσότερο αν οραματιστές χρησιμοποιούν τα χρήματά τους για να δοκιμάζουν οτιδήποτε υπάρχει στο μυαλό τους χωρίς το οποιοδήποτε κρατικό σχέδιο. Ας αφήσουμε το χάος της αγοράς να κυριαρχήσει και να κάνει τόσο εμάς όσο και τις επόμενες γενιές πλουσιότερες και ευτυχέστερες απ' όσο μπορούμε καν να ονειρευτούμε.
--
Ο Maciek Chwalowski είναι σύμβουλος διεθνών επιχειρήσεων που εστιάζει στη βελτίωση των επιχειρηματικών αποτελεσμάτων.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Νοεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
