Του Doug McCullough
Ζούμε σε μια συναρπαστική εποχή όπου η τεχνολογική καινοτομία αλλάζει τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, δρούμε επιχειρηματικά και ερωτευόμαστε. Η οικονομία αλλάζει, αλλά πόσο σίγουροι είμαστε ότι αυτό σημαίνει πως θα αλλάξει και η οικονομική σκέψη;
Πολλοί μελλοντολόγοι το πιστεύουν αυτό. Συγγραφείς όπως ο Kevin Kelly υποστηρίζουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη και η μάθηση των μηχανών μας οδηγούν αναπόφευκτα στο τέλος της εργασίας. Με την “αναπόφευκτη” αντικατάσταση της εργασίας από την αυτοματοποίηση, ο Κέλλυ και άλλοι προβλέπουν έναν “τρίτο δρόμο” για την οικονομία που θα αντικαταστήσει τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό. Αντί όμως να δημιουργούν ένα νέο οικονομικό μοντέλο, ο Κέλλυ και κάποιοι ομοϊδεάτες του μελλοντολόγοι φαίνεται να καταχρώνται τους οικονομικούς (και τους πολιτικούς) όρους.
Ο ορισμός των εννοιών
Πριν φανταστούμε μια εναλλακτική λύση έναντι της ελεύθερης επιχειρηματικότητας και του σοσιαλισμού, θα πρέπει να κατανοήσουμε αυτές της έννοιες.
Το σοσιαλιστικό μοντέλο συχνά ονομάζεται “οικονομία ελέγχου” καθώς τα μέσα παραγωγής ανήκουν στο κράτος, το οποίο και υπαγορεύει τι θα παραχθεί. Μια σοσιαλιστική οικονομία βασίζεται στον καταναγκαστικό κεντρικό σχεδιασμό και όχι στη συναινετική συνεργασία και την αλληλεγγύη.
Ο όρος “καπιταλισμός” είχε υποτιμητικό χαρακτήρα και αντιμετωπίστηκε με περιφρόνηση από τον σοσιαλιστή Καρλ Μαρξ. Για πολλούς, συνεπάγεται την απληστία και την παρεοκρατία. Σε μια ελεύθερη αγορά οι αποφάσεις είναι αποκεντρωμένες. Τα άτομα και οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις βάσει των υποκειμενικών τους αξιών ως προς το τι θα παράγουν και θα αγοράζουν, πώς θα εργάζονται και θα λειτουργούν και πώς θα χρησιμοποιούν την ιδιωτική τους ιδιοκτησίας. Η ελεύθερη αγορά χαρακτηρίζεται από “ελευθερία” έναντι της αχρείαστης κρατικής παρέμβασης και ρύθμισης. Στο πλαίσιο του διαλόγου για την τενχολογία, ο Clyde Wayne Crews Jr. έχει περιγράψει την ιδέα του “τεχνοφιλελευθερισμού” ως το “διαχωρισμό της τεχνολογίας και του κράτους”. Όταν μιλάμε εδώ για την ελεύθερη αγορά ή τον καπιταλισμό, αυτό ακριβώς εννοούμε.
Πώς αλλάζει η οικονομία
Μια οικονομική τάση που μεταμορφώνει την οικονομία είναι το μοίρασμα. Εξέχοντα παραδείγματα της οικονομίας του διαμοιρασμού είναι η Airbnb, η Lyft, and και η Uber. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο διαμοιρασμός συνιστά μια απομάκρυνση από την ιδιοκτησία. Η επιτυχία αυτών των εταιριών όμως πηγάζει από την απορρυθμισμένη χρήση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Το γεγονός ότι ο καταναλωτής νοικιάζει μια ιδιοκτησία ή χρησιμοποιεί μια υπηρεσία αντί να χρησιμοποιήσει τη δική του ιδιοκτησία δεν υπονομεύει τη σημασία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας καθαυτής.
Ακόμα μία επαναστατική οικονομική τάση είναι η ψηφιοποίηση. Από τη στιγμή που ένα προϊόν ή μία υπηρεσία μπορεί να ψηφιοποιηθεί, μπορεί να διατεθεί εμπορικώς με οικονομικώς συμφέροντα τρόπο σε πολλούς καταναλωτές. Η ψηφιοποίηση κάνει κάποια προϊόντα δωρεάν ή σχεδόν δωρεάν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ευρύτερα τμήματα του πληθυσμού να μπορούν να απολαμβάνουν τεχνολογίες οι οποίες στο παρελθόν ανήκαν μόνο σε πλούσια άτομα, σε κράτη ή σε μεγάλους οργανισμούς.
Κάποιοι χαρακτηρίζουν αυτή την εξέλιξη “εκδημοκρατισμό” και μέσω μιας λαθροχειρίας προσπαθούν να την παρουσιάσουν ως νίκη του “δημοκρατικού σοσιαλισμού. Πιστεύω όμως ότι η ψηφιοποίηση μπορεί να χαρακτηριστεί πιο εύστοχα “αποκέντρωση”. Η αποκέντρωση είναι χαρακτηριστικό της ελεύθερης αγοράς και όχι του σοσιαλισμού. Αν κατανοήσουμε έτσι τον “εκδημοκρατισμό” (δηλαδή την αποκέντρωση) της τεχνολογίας, πρόκειται για μια ιστορία επιτυχίας της ελεύθερης αγοράς.
Στο βιβλίο του The Inevitable (Το αναπόφευκτο), ο Κέβιν Κέλλυ υποστηρίζει ότι οι τεχνολογίες ανοιχτής πηγής (δηλαδή κώδικά που βρίσκεται στο δημόσιο χώρο και δεν έχει δικαιώματα ιδιοκτησίας) είναι μια μορφή κολλεκτιβισμού παρόμοια με τον σοσιαλισμό. Ο κώδικας ανοικτής πηγής κατά κανόνα προέρχεται από προγραμματιστές που δημοσιεύουν κώδικα προς δημόσια κοινή χρήση. Στη συνέχεια, άλλοι προγραμματιστές εμπλουτίζουν αυτόν τον ανοικτό κώδικά. Αυτό μοιάζει με μια προφορική ιστορία διατυπωμένη σε κώδικα. Δεν ανήκει σε κανέναν και μπορεί να τροποποιηθεί από τον οποιονδήποτε. Το να παραιτείται κάποιος εθελοντικά από τα δικαιώματά του επί γραμμών κώδικα δεν υπονομεύει την ελεύθερη αγορά περισσότερο από το να κάνει κάποιος μια δωρεά σε έναν φιλανθρωπικό οργανισμό.
Αναπόφευκτο;
Κάποιοι μελλοντολόγοι προβλέπουν ότι η αυτοματοποίηση θα εξαλείψει τις περισσότερες θέσεις εργασίας όταν τα ρομπότ αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία. Όταν συμβεί αυτό, ο Κέλλυ και άλλοι υποστηρίζουν ότι θα καταστεί αναγκαία η παροχή ενός “καθολικού βασικού εισοδήματος” (Universal Basic Income - UBI)σε όλους. Αρκεί να πούμε ότι είναι δύσκολο να επιμένει κανείς ότι αυτό θα είναι αναπόφευκτο καθώς το τέλος της εργασίας προϋποθέτει μια λογική διαδοχή σε ένα γραμμικό μονοπάτι.
Ο Φρίντριχ Χάγιεκ επιχειρηματολογεί εναντίον αυτού του είδους της αβάσιμες υποθέσεις στο μανιφέστο του με τίτλο The Fatal Conceit (Η μοιραία έπαρση) και απορρίπτει την ιδέα ότι, στο πλαίσιο το σοσιαλισμού “ο άνθρωπος μπορεί να διαμορφώσει τον κόσμο που τον περιτριγυρίζει κατά τις επιθυμίες του”. Δεν χρειάζεται πολύ φαντασία για να δούμε εναλλακτικά σενάρια που διαταράσσουν το όραμα των μελλοντολόγων - ίσως οι καταναλωτές και οι ψηφοφόροι επιλέξουν άλλο δρόμο δράσης. Οι ελεύθερες αγορές προσφέρουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να κάνουν πολλές οικονομικές επιλογές καθημερινά. Ο δρόμος προς τα εμπρός είναι πολύμορφος και όχι ένας και μοναδικός.
Ακόμη κι αν περιμένουμε ότι η αυτοματοποίηση θα εξαλείψει τις περισσότερες θέσεις εργασίας, είναι αμφίβολο πώς το UBI είναι κάτι το επιθυμητό. Η κοινωνική ασφάλιση είναι σήμερα αφερέγγυα. Αν δεν μεταρρυθμιστεί, το Κογκρέσο θα πρέπει να περικόψει δραστικά τις παροχές μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια. Παρ' όλα αυτά κάποιοι πιστεύουν ότο το κράτος θα μπορέσει κάπως να παρέχει κάτι σαν τα ωφελήματα της κοινωνικής ασφάλισης σε όλους τους ανθρώπους και όχι μονο στους συνταξιούχους. Αυτό το “αναπόφευκτο” εξαντλεί την ευπιστία μας.
Προς χάριν του επιχειρήματος, ας υποθέσουμε ότι το ομοσπονδιακό κράτος προσφέρει UBI σε όλους τους κατοίκους. Ακόμη και τότε, η δυναμική της οικονομίας και της αγοράς θα συνεχιστεί. Η επιχειρηματικότητα και η απασχόληση θα συνεχίσουν, εκτός και αν κηρυχθούν παράνομες. Τo UBI θα λειτουργήσει ως αντικίνητρο εργασίας για πολλούς. Θα επιδοτεί τη μόνιμη εφηβεία. Πολλοί άνθρωποι όμως θα συνεχίσουν να θέλουν να μαθαίνουν και να καινοτομούν. Ένα ρομπότ μπορεί να μην ζητά να έχει μια ζωή με νόημα, αλλά οι άνθρωποι το θέλουν. Και ακόμη και σε έναν κόσμο με UBI, η επιχειρηματικότητα θα συνεχίσει να υπάρχει εκτός κι αν τεθεί εκτός νόμου ή φορολογηθεί μέχρις εξόντωσης.
Οι νεοσοσιαλιστές μελλοντολόγοι βλάπτουν τους νέους ανθρώπους που αναζητούν τον δικό τους δρόμο μέσα στον κόσμο. Υποσχόμενοι ότι είναι αναπόφευκτο το κράτος να παρέχει ισόβια στήριξη εισοδημάτων αφαιρούν τα κίνητρα από τους νέους ανθρώπους να αναπτύξουν δεξιότητες και τροφοδοτούν την νοοτροπία του YOLO. Οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αποκτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και όχι να καβαλήσουν μοιραία το κύμα των αναπόφευκτων τάσεων που βρίσκονται πέρα από τον έλεγχό τους.
--
Ο Doug McCullough είναι διευθυντής του Lone Star Policy Institute.
