*Γράφει ο Scott Sumner
Γράφτηκαν πρόσφατα διάφορα αφιερώματα στο νεοφιλελεύθερο κύμα που σάρωσε τον κόσμο στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα. Θα ήθελα να προσθέσω την οπτική γωνία κάποιου που έζησε εκείνη την εποχή. Πολλά πράγματα που μας φαίνονται προφανή σήμερα, είναι προφανή μόνο εκ των υστέρων:
Η Νότια Κορέα έχει καλύτερο οικονομικό μοντέλο από τη Βόρεια Κορέα.
Η βρετανική κυβέρνηση δεν πρέπει να διευθύνει εταιρείες κατασκευής αυτοκινήτων.
Οι τιμές των αεροπορικών εισιτηρίων δεν πρέπει να καθορίζονται από κυβερνητικούς αξιωματούχους.
Οι φορολογικοί συντελεστές στο εισόδημα δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 90%.
Αυτοί οι ισχυρισμοί μπορεί να φαίνονται σήμερα προφανείς, αλλά δεν ήταν καθόλου προφανείς όταν μπήκα στο πανεπιστήμιο το 1973. Για παράδειγμα, υπάρχει μια έκθεση της CIA του 1967 που υποστήριζε ότι η Βόρεια Κορέα ήταν πλουσιότερη από τη Νότια Κορέα, 14 ολόκληρα χρόνια μετά το τέλος του Κορεατικού Πολέμου. (Ανεξαρτήτως του αν αυτό ίσχυε ή όχι, αυτή ήταν η αντίληψη.) Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε ανώτατο φορολογικό συντελεστή 98% επί του εισοδήματος από επενδύσεις.
Βοηθά να κοιτάξουμε πέρα από τις ΗΠΑ. Οι Γάλλοι αναφέρονται στην περίοδο 1945-75 ως «Les Trente Glorieuses», τρεις δεκαετίες εντυπωσιακής οικονομικής ανάπτυξης. Και δεν ήταν μόνο η Γαλλία. Το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και του σοβιετικού μπλοκ γνώρισαν πολύ ισχυρή ανάπτυξη. Δεν υπήρχε κάποια προφανής ανάγκη για μεταρρυθμίσεις.
Πρέπει να λάβει κανείς επίσης υπόψη ότι η Μεγάλη Ύφεση, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η ανάδυση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας είχαν ωθήσει τον κόσμο σε μια πολύ πιο κρατικιστική κατεύθυνση την περίοδο 1929-1973. Αυτή λοιπόν η ταχεία ανάπτυξη συνέβαινε κάτω από ένα οικονομικό μοντέλο που απέρριπτε την laissez-faire καπιταλιστική ιδεολογία.
Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970, σχεδόν ολόκληρος ο κόσμος χτύπησε σε τοίχο. Η ανάπτυξη επιβραδύνθηκε σχεδόν παντού. Οι ψηφοφόροι απογοητεύονταν όλο και περισσότερο.
Αλλά υπήρχε μια σημαντική εξαίρεση - οι «οικονομίες των τίγρεων» της Ανατολικής Ασίας. Μεταξύ των μέσων της δεκαετίας του 1970 και των μέσων της δεκαετίας του 1980, μέρη όπως η Νότια Κορέα, η Ταϊβάν, το Χονγκ Κονγκ και η Σιγκαπούρη παρουσίασαν εξαιρετικά ταχεία ανάπτυξη του πραγματικού τους ΑΕΠ. Η Ιαπωνία δεν ήταν πλέον μια εξαίρεση, δεν ήταν πλέον η μόνη επιτυχημένη μη λευκή οικονομία. Όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι άρχισαν να θεωρούν το εξαγωγικό μοντέλο της Ανατολικής Ασίας ανώτερο από το μοντέλο υποκατάστασης εισαγωγών της Λατινικής Αμερικής. Θυμάμαι ότι διάβασα το Far Eastern Economic Review ως φοιτητής κολεγίου (ναι, δεν είχα ζωή) και εντυπωσιάστηκα βαθιά από αυτά που αναφέρονταν.
Σήμερα, ορισμένοι ειδικοί (λανθασμένα) προτείνουν ότι μέρη όπως η Νότια Κορέα σημείωσαν οικονομική άνθηση λόγω των κρατιστικών πολιτικών. Αυτό δεν είναι αλήθεια, και σίγουρα δεν ήταν η κρατούσα αντίληψη στη δεκαετία του 1970. Όταν μπήκα στο κολέγιο, η εναλλακτική λύση στη Νότια Κορέα δεν θεωρούταν το laissez-faire του Χονγκ Κονγκ, αλλά η κρατικιστική οικονομία της Βόρειας Κορέας. Και δεν ήταν ακόμη 100% σαφές ποιο μοντέλο ήταν το καλύτερο.
Πολλοί παράγοντες συνέβαλαν για τη δημιουργία του νεοφιλελεύθερου κύματος:
1. Οι εξαγωγικές οικονομίες της Ανατολικής Ασίας με χαμηλή φορολογία αναπτύχθηκαν πολύ πιο γρήγορα από άλλες χώρες κατά την περίοδο 1975-85.
2. Οι ψηφοφόροι ολοένα και περισσότερο διαφωνούσαν με τους υψηλούς φόρους σε μέρη όπου το βιοτικό επίπεδο ήταν στάσιμο.
3. Οι κανονισμοί σε τομείς όπως οι μεταφορές και τα οικονομικά προκαλούσαν ολοένα και πιο κραυγαλέες αναποτελεσματικότητες.
4. Η Δυτική Ευρώπη σταμάτησε να πλησιάζει την Αμερική και σταθεροποιήθηκε περίπου στο επίπεδο του 25% κάτω από το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μας. Οι αναποτελεσματικές κρατικές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις θεωρήθηκαν ως μέρος του προβλήματος.
5. Οι κομμουνιστικές οικονομίες άρχισαν να λιμνάζουν.
Μόλις ξεκίνησε το νεοφιλελεύθερο κύμα, άρχισε να αυτοτροφοδοτείται. Μέρη όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή τα πήγαν καλύτερα μετά την απελευθέρωση της οικονομίας. (Όποτε λέω "καλύτερα", εννοώ σε σχέση με άλλα μέρη - σχεδόν πουθενά δεν πήγε η οικονομία καλύτερα από το 1945-75 με απόλυτη έννοια.). Αν και ο νεοφιλελευθερισμός συνδέεται συχνά με τον Ρόναλντ Ρίγκαν, το νεοφιλελεύθερο κύμα ήταν στην πραγματικότητα πιο έντονο εκτός των ΗΠΑ.
Ιδεολόγοι της ελεύθερης αγοράς όπως ο Milton Friedman απέκτησαν πρόσθετο κύρος κάνοντας επιτυχημένες προβλέψεις σε άσχετα θέματα, όπως η αναξιοπιστία του μοντέλου της καμπύλης Phillips και η σημασία της νομισματικής πολιτικής για τον έλεγχο του πληθωρισμού. Πράγματι, κάποιοι στην αριστερά συνδύασαν εσφαλμένα τον «μονεταρισμό» με τον «νεοφιλελευθερισμό».
Η έννοια του όρου «οικονομική μεταρρύθμιση» άλλαξε. Πριν από τη δεκαετία του 1970, σήμαινε αύξηση του ρόλου του κράτους. Μετά τη δεκαετία του 1970, σήμαινε τη μείωσή του. Πράγματι, ο όρος «νεοφιλελευθερισμός» ήταν αναγκαίος γιατί μέχρι τη δεκαετία του 1970 πολλοί άνθρωποι (ειδικά στην Αμερική) είχαν αρχίσει να συνδέουν τον φιλελευθερισμό με τον κρατισμό. Σε αυτή την περίπτωση, τι σημαίνει «απελευθέρωση» μιας οικονομίας;
Ο Brad DeLong προτείνει ότι η νεοφιλελεύθερη εποχή τελείωσε περίπου το 2010, κάτι που φαίνεται σωστό. Αλλά είναι πολύ νωρίς για να έχουμε την οποιαδήποτε άποψη για αυτές τις τάσεις. Άλλοι παρατήρησαν ότι υπήρξαν και αντίθετες τάσεις, με τις ρυθμίσεις για τη στέγαση, τις επαγγελματικές άδειες και το περιβάλλον να γίνονται αυστηρότερες κατά τη νεοφιλελεύθερη εποχή. Όπως πάντα, η εικόνα είναι πολύ περίπλοκη.
Θα μπορούσε κανείς εύκολα να γράψει ένα δοκίμιο 1000 λέξεων για τα αίτια του νεοφιλελευθερισμού - διαφορετικά, θα μπορούσε απλώς να δει την παρακάτω εικόνα:
*Ο Scott Sumner είναι οικονομολόγος, διευθυντής του προγράμματος νομισματικής πολιτικής στο Mercatus Center at George Mason University, ερευνητής στο Independent Institute και καθηγητής του Bentley University στο Waltham της Μασαχουσέτης.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Οκτωβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
