Πέρα από την ανησυχία για τους γείτονες, τους φίλους, τις οικογένειές μας και την ανθρωπότητα, εννοείται πως η τρέχουσα πανδημία και οι αντιδράσεις των ατόμων, των οικογενειών, των κοινοτήτων και των κυβερνήσεων θέτουν προκλήσεις στους στοχαστές από διαφορετικές πολιτικές και οικονομικές παραδόσεις, και ιδίως τους κλασικούς φιλελευθέρους.
Μεταξύ των κλασικών φιλελεύθερων υπάρχει μια φυσική επιφυλακτικότητα έναντι της κρατικής παρέμβασης, αλλά σε βαθμό που ποικίλει. Όπως γράφει ο συγγραφέας του ΙΕΑ Eamonn Butler: «Οι κλασικοί φιλελεύθεροι διαφωνούν μεταξύ τους ως προς τον ακριβή ρόλο του κράτους, αλλά γενικώς θέλουν να περιορίσουν τη χρήση ισχύος, είτε από άτομα, είτε από κράτη. Ζητούν κράτη μικρά και περιορισμένα από γνωστούς κανόνες».
Με τόσο μεγάλη όμως αβεβαιότητα και συγκρουόμενες μεταξύ τους συμβουλές τριγύρω μας, σ’ αυτές ακριβώς τις συγκυρίες της κρίσης οι περισσότεροι άνθρωποι θέτουν την εμπιστοσύνη τους στο κράτος. Προς το παρόν, οι περισσότεροι άνθρωποι στις περισσότερες χώρες ακολουθούν συμβουλές και οδηγίες από τις κυβερνήσεις.
Όταν ο Υπουργός Οικονομικών Rish Sunak ανακοίνωσε το πακέτο ύψους 350 δις λιρών δανείων και επιχορηγήσεων για να βοηθηθούν οι επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν τη μειωμένη ζήτηση, είπε ότι «τώρα δεν είναι ώρα για ιδεολογίες». Υπάρχουν δύο κύρια ζητήματα: οι συνέπειες στην οικονομία και οι συνέπειες στην κοινωνία.
Θα υπάρξουν εταιρίες που θα καταρρεύσουν και θα υπάρξουν εκκλήσεις για διασώσεις με χρήματα φορολογούμενων. Η μία άποψη είναι ότι οι δισεκατομμυριούχοι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που ζητούν κρατικά χρήματα, όπως ο επικεφαλής της Virgin Ρίτσαρντ Μπράνσον θα έπρεπε να είχαν προετοιμάσει τις εταιρίες τους για απρόβλεπτες περιστάσεις ή να είχαν με κάποιον τρόπο ασφαλιστεί, και να μην απαιτούν από τους φορολογούμενους να τους διασώσουν. Επίσης, αν όντως οι αεροπορικές εταιρίες καταρρεύσουν, από την στιγμή που θα ξαναξεκινήσουν οι πτήσεις κάποιος πρόθυμος αγοραστής θα βρεθεί, θα αγοράσει τα αεροπλάνα και τον εξοπλισμό, θα προσλάβει προσωπικό και θα εμφανιστούν νέες αεροπορικές εταιρίες. Από την άλλη πλευρά, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανείς κλασικός φιλελεύθερος - ή έστω υπάρχουν πολύ λίγοι - που να υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να υπάρξει κανενός είδους κρατική παρέμβαση. Ο Ryan Bourne του Cato Institute υποστηρίζει ότι «υπάρχει πολύ μεγαλύτερη λογική στην υιοθέτηση στοχευμένων μέτρων που θα βοηθήσουν κατά τα άλλα βιώσιμες επιχειρήσεις να μην καταρρεύσουν ή θα παρέχουν έναν βαθμό ασφάλειας σε εργαζόμενους ή εργολάβους που διαφορετικά θα είχαν το λάθος κίνητρο να συνεχίσουν να εργάζονται ακόμη κι αν είναι ασθενείς».
Μήπως αυτό σημαίνει ότι οι κλασικοί φιλελεύθεροι εγκατέλειψαν τον κλασικό φιλελευθερισμό; Καθόλου. Όπως γράφει ο Richard Epstein του Hoover Institution «σε κανονικές περιόδους, η κλασική φιλελεύθερη προσέγγιση υποστηρίζει τα ισχυρά ιδιοκτησιακά δικαιώματα και το περιορισμένο κράτος. Είναι όμως λιγότερο ευρέως γνωστό ότι αυτή η ίδια θεωρία, όπως και σχεδόν οποιαδήποτε άλλη γενική πολιτική προσέγγιση, υποστηρίζει ισχυρούς κρατικούς ελέγχους σε κάθε συνθήκη έκτακτης ανάγκης που θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή και την υγεία».
Η άλλη ανησυχία των κλασικών φιλελευθέρων αφορά τις απειλές που εγείρονται για τις ελευθερίες του πολίτη. Όπως γράφει ο Len Shackleton για την πρόταση να απομονωθούν όσοι είναι άνω των 70 ετών «θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί έναντι των αυθαίρετων περιορισμών που μετατρέπουν τη χώρα σε αστυνομικό, κινεζικού τύπου, κράτος». Παραδέχεται ότι «αναμφίβολα θα προσπαθήσουμε να κάνουμε ό,τι συμβουλεύει η κυβέρνηση». Ενώ η κυβέρνηση θα ανακοινώσει τους όποιους περιορισμούς ως προσωρινούς, θα πρέπει να κρατάμε κατά νου την προειδοποίηση του Μίλτον Φρίντμαν ότι «τίποτα δεν είναι περισσότερο μόνιμο από ένα προσωρινό κρατικό πρόγραμμα».
Μήπως αυτό σημαίνει ότι το μεγάλο κράτος ήρθε για να μείνει; Όχι αναγκαστικά. Ευτυχώς υπάρχουν άλλα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση που προσφέρουν μια αχτίδα ελπίδας. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοίνωσε ότι θα αλλάξει τις χωροταξικές άδειες για να επιτρέψει στα εστιατόρια και τις παμπ να προσφέρουν υπηρεσίες takeaway και delivery. Αυτό το έκτακτο μέτρο και άλλα παρόμοια έχουν προκαλέσει την καμπάνια #neverneeded στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που ρωτά αν ποτέ χρειάζονταν αυτές οι ρυθμίσεις εξαρχής.
Η πανδημία κάνει ακόμη τους ανθρώπους να σκέφτονται όχι αναγκαστικά τι μπορεί να κάνει το κράτος, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε όλοι εμείς για τις κοινότητές μας. Για παράδειγμα, ο ακτιβιστής και ιδρυτής του Crowdpatch, Simon Krystman φιλοξενεί το Covid-19 club για να συγκεντρώσει βοήθεια για ανθρώπους ευάλωτους στον κορονοϊό στις τοπικές κοινωνίες.
Όπως και σε κάθε άλλη έκτακτη συνθήκη ανάγκης, θα υπάρχουν ερωτήματα για τους κλασικούς φιλελεύθερους και τους υπόλοιπους, αλλά η πανδημία μας θυμίζει ακόμη ότι μπορεί να βλέπουμε ή να μη βλέπουμε τον κόσμο μέσα από ιδεολογικά πλαίσια, σε συνθήκες κρίσης μπορούμε να περιμένουμε ότι θα δούμε την καλύτερη αλλά και δυστυχώς και τη χειρότερη πλευρά της ανθρωπότητας. Η πρόκληση είναι να υποστηρίξουμε τις καλύτερες κρατικές δράσεις και να συνειδητοποιούμε τις αδυναμίες των χειρότερων.
--
O Syed Kamall είναι διευθυντής εκπαίδευσης και έρευνας στο ΙΕΑ και καθηγητής διεθνών σχέσεων και πολιτικής στο St Mary's University, Twickenham. Κατά το διάστημα 2005-2019 διετέλεσε ευρωβουλευτής με τους Συντηρητικούς. Υπήρξε επικεφαλής της πολιτικής ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 20 Μαρτίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
