Του Juan Angel de Soto*
Όπως καταγράφει η τελευταία δημοσίευση του Δείκτη Κράτους-Παραμάνας (Nanny State Index) του Epicenter, η Ισπανία είναι μια από τις πιο ελεύθερες χώρες της ΕΕ, καταλαμβάνοντας την 6η θέση μεταξύ 28 κρατών. Πιο συγκεκριμένα, η Ισπανία βελτίωσε τη θέση της κατά τέσσερις θέσεις σε σχέση με το 2017. Όπως όμως συμβαίνει με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ, το κράτος-παραμάνα στην Ισπανία σε μεγάλο βαθμό παραμένει, και το γεγονός ότι η χώρα βελτίωσε την κατάταξή της σχετίζεται λιγότερο με τη βελτίωσή της απ' ό,τι με τη χειροτέρευση της κατάστασης σε έναν αριθμό άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου το οινόπνευμα και ο καπνός είναι τα πιο πιεστικά ζητήματα που αφορούν το διαρκώς διευρυνόμενο κράτος-παραμάνα, η Ισπανία πρόσφατα κήρυξε τον πόλεμο στη ζάχαρη. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της εξέλιξης είναι η ανακοίνωση από την ισπανική κυβέρνηση τον Δεκέμβριο του 2016 της εισαγωγής ενός νέου φόρου επί των αναψυκτικών ενόψει του τεράστιου δημοσιονομικού ελλείμματος της χώρας.
Έκτοτε πέρασε χρόνος και η κυβέρνηση έβαλε την ιδέα αυτή στον πάγο, αναγνωρίζοντας ότι έτσι θα έπληττε τους πολίτες της εργατικής τάξης, οι οποίοι αποτελούν την τεράστια πλειονότητα των καταναλωτών τέτοιων προϊόντων. Παρ' όλα αυτά, η αυτόνομη κοινότητα της Καταλωνίας, διαφοροποιούμενη για μια ακόμη φορά από την υπόλοιπη χώρα, ψήφισε έναν φόρο επί των αναψυκτικών (Impuesto sobre bebidas azucaradas envasadas - EIBB) ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή τον Μάιο του 2017. Αυτός ο φόρος κυμαίνεται ανάλογα με το πόση ζάχαρη περιέχει το κάθε αναψυκτικό, ακολουθώντας τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με στόχο να αποθαρρύνει την κατανάλωση. Πιο συγκεκριμένα, τα αναψυκτικά με 5 έως 8 χιλιοστολιτρα φορολογούνται με 8 λεπτά του ευρώ, ενώ όσα έχουν μεγαλύτερη δόση ζάχαρης φορολογούνται με 12 λεπτά.
Μεταξύ του Μαΐου και του Δεκεμβρίου του 2017, τα έσοδα έφτασαν τα 22,7 εκατομμύρια ευρώ. Το 2018 έφτασαν τα 41,9 εκατομμύρια και στο διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου 2019, τα 8,4 εκατομμύρια. Δηλαδή, τα συνολικά έσοδα έφτασαν τα 73 εκατομμύρια ευρώ, περίπου 30% χαμηλότερα από τον αναμενόμενο στόχο.
Από την εφαρμογή αυτού του νέου φόρου, οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ, οι ενώσεις διανομής και οι ιδιωτικές επιχειρήσεις διαμαρτύρονται για διάφορους λόγους. Όχι μόνο ο φόρος αποθαρρύνει την κατανάλωση, αλλά και στερείται της οποιασδήποτε αιτιολόγησης. Σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε με βιασύνη, χωρίς τις κατάλληλες διαπραγματεύσεις. Ακόμη, υπονομεύει την ενότητα της αγοράς καθώς επιβάλλεται επιπροσθέτως του ΦΠΑ και συνεπώς είναι αυθαίρετος, συνιστά αρνητική διάκριση, και είναι ακόμη και αντισυνταγματικός, ενώ συνολικά στερείται νομικής ασφάλειας και παραβιάζει την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, καθώς ο φόρος δεν εμπίπτει στις εξουσίες της κυβέρνησης της Καταλωνίας.
Αυτές οι διαμαρτυρίες δομήθηκαν σε μια νομική άποψη που παρουσιάστηκε στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Καταλωνίας (TSJC), το οποίο πρόσφατα, στις 11 Ιουλίου 2019, κήρυξε τον φόρο άκυρο. Τα νέα αυτά ήταν ιδιαίτερα καλά για τους υποστηρικτές της δραστικής μείωσης τόσο του μεγέθους του κράτους στα κράτη-μέλη της ΕΕ, όσο και των πατερναλιστικών τους τάσεων. Αυτή η απόφαση όμως χρειάζεται προσοχή. Κι αυτό γιατί βασίζεται όχι στα αντίθετα προς την αγορά θεμέλια του φόρου και την αρνητική διάκριση που συνιστά, αλλά στην ελαττωματική διαδικασία ψήφισης του. Συνεπώς, εφόσον κάποια στιγμή επιλυθεί αυτό το διαδικαστικό ζήτημα ο φόρος θα μπορεί να επιβληθεί εκ νέου. Με άλλα λόγια, το δικαστήριο δεν έκρινε τα πιο ουσιώδη και κανονιστικά μέρη του φόρου, αλλά τα διαδικαστικά του ζητήματα, γεγονός που καθιστά την απόφαση αυτή νίκη, πλην πρόσκαιρη.
Ακόμη, οι προσδοκίες για μια ξαφνική μείωση των τιμών των αναψυκτικών μετά την απόφαση του δικαστηρίου γρήγορα διαψεύστηκαν, καθώς η κυβέρνηση της Καταλωνίας επιμένει ότι ο φόρος ακόμη ισχύει και εφαρμόζεται. Την ίδια ώρα, η Κυβέρνηση της Καταλωνίας μόλις ανακοίνωσε ότι θα εφεσιβάλει εναντίον της απόφασης.
Η εξέλιξη αυτή καταδεικνύει ότι η μάχη και η νίκη εναντίον του πανίσχυρου κράτους-παραμάνας είναι εφικτή. Η επιτυχία όμως έχει συχνά αδύναμη θεμελίωση και δεν είναι ακόμη μια νίκη που να βασίζεται σε ισχυρά κανονιστικά επιχειρήματα υπέρ της ελεύθερης αγοράς και της ελεύθερης δράσης επιχειρήσεων και ατόμων. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, εξάγεται και ένα νέο δίδαγμα από τη συμπεριφορά της Κυβέρνησης της Καταλωνίας. Η νομοκρατία και η διάκριση των εξουσιών έχουν τεράστια σημασία.
Στο μεταξύ, ας χαρούμε.
*Ο Juan Angel de Soto είναι εκτελεστικός διευθυντής του Civismo.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Αυγούστου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του δικτύου Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
