Του Steven Horwitz
Η Uber ως οικονομική καινοτομία, αποτελεί παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι δημιουργικοί επιχειρηματίες ανακαλύπτoυν καινούριες μεθόδους να προσφέρουν καλύτερα και λιγότερο δαπανηρά καταναλωτικά προϊόντα και υπηρεσίες. Ακόμη, καταδεικνύει το πώς αυτή η δημιουργικότητα βοηθά τους ανθρώπους να παρακάμπτουν τα εμπόδια εισόδου που δημιουργούν οι κρατικές ρυθμίσεις που, μολονότι σχεδιάζονται για να προστατεύουν τους καταναλωτές, εντέλει προστατεύουν τις κατεστημένες εταιρείες.
Τα οφέλη αυτών των παραδειγμάτων καινοτομίας με παρακίνησαν να γράψω με ενθουσιασμό για υπηρεσίες όπως η Uber - και μάλιστα πολλές φορές. Όσο όμως και να είχα γράψει γι' αυτές, ποτέ δεν είχα χρησιμοποιήσει στην πραγματικότητα την υπηρεσία.
Μέχρι αυτόν τον μήνα δηλαδή. Μετά από τρεις κούρσες με την Uber τις τελευταίες δύο εβδομάδες, όχι μόνο πείστηκα περισσότερο για την αξία που παρέχει η λεγόμενη "συμμετοχική οικονομία", αλλά και εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία συμβάλλει στην επίλυση του θεμελιώδους προβλήματος των αγορών.
Το θεμελιώδες πρόβλημα των αγορών είναι η ανάγκη της εμπέδωσης της εμπιστοσύνης ανάμεσα σε αγνώστους. Σε ένα υπέροχο και λίγο γνωστό βιβλίο με τον τίτλο In the Company of Strangers, ο Πολ Σίμπραιτ εξετάζει αυτή την πρόταση σε μεγάλο βάθος. Υποστηρίζει ότι προκειμένου οι αγορές να λειτουργούν πληρέστερα, χρειαζόμαστε θεσμούς που επιτρέπουν σε ανθρώπους αγνώστους μεταξύ τους να δυσπιστούν λιγότερο ο ένας για τον άλλο. Χρειαζόμαστε να τους κάνουν "επίτιμους φίλους" ή, όπως εγώ προτιμώ να λέω, "επίτιμο σόι".
Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας ζούμε σε μικρές ομάδες σογιών όπου γνωρίζουμε προσωπικά όλους τους ανθρώπους με τους οποίους σχετιζόμαστε. Μετά από χιλιετίες που ζούμε έτσι, το μυαλό μας έχει εξελιχθεί ώστε να γνωρίζει πώς να διαχειρίζεται τέτοιες καταστάσεις. Ο σύγχρονος όμως κόσμος απαιτεί να σχετιζόμαστε με ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε προσωπικά - αλλά να τους αντιμετωπίζουμε σαν να τους γνωρίζαμε.
Σκεφτείτε τι συμβαίνει όταν χρειάζεστε κάποιον να έρθει στο σπίτι σας για να επισκευάσει μια συσκευή. Κάποιος τον οποίο δεν γνωρίζετε και δεν έχετε δει ποτέ στο παρελθόν ζητά πρόσβαση στο σπίτι σας. Τον αφήνετε να μπει. Τι σας δίνει την εμπιστοσύνη να το κάνετε αυτό; Πιθανότατα ο άνθρωπος αυτός έφτασε με κάποιο όχημα με κάποια εταιρική επωνυμία και φορά μια στολή που επίσης αντανακλά την ταυτότητα αυτού του οργανισμού.
Ξέρουμε ότι το κίνητρο του κέρδους της αγοράς δίνει στις εταιρίες το κίνητρο να απασχολούν αξιόπιστους ανθρώπους και χρησιμοποιούμε το εταιρικό όνομα, την στολή και άλλους ενδείκτες για να επιβεβαιώσουμε την αξιοπιστία αυτού του αγνώστου. Αν κάποιος σας χτυπούσε την πόρτα αφού είχε βγει από ένα κανονικό επιβατηγό αυτοκίνητο, χωρίς να φορά στολή, και ίσως ότι την ώρα που ζητήσατε τις υπηρεσίες του, θα διστάζατε πολύ να τον αφήσετε να μπει.
Αν αναλογιστείτε τι είναι ένα ταξί ή μια κούρσα με την Uber, μπορείτε να δείτε να λειτουργεί η ίδια διαδικασία. Εξάλλου, τι μας κάνει πρόθυμους να μπούμε στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου κάποιου αγνώστου; Στα ταξί, είναι οι φανεροί ενδείκτες που έχουν σχεδιαστεί για να παράγουν εμπιστοσύνη: είναι μεταξύ άλλων η κίτρινη ή πράσινη μπογιά (τουλάχιστον στις ΗΠΑ), ένα εταιρικό όνομα και το όνομα και η φωτογραφία του οδηγού. Πολλοί από αυτούς τους ενδείκτες είναι εφικτοί χάρη στην εταιρική δομή που βάζει όλους τους οδηγούς σε παρόμοια αυτοκίνητα υπό την ίδια εταιρική επωνυμία.
Η Uber βεβαίως δεν λειτουργεί έτσι. Όχι μόνο μπαίνετε στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου ενός αγνώστου, αλλά στο προσωπικό του αυτοκίνητο, χωρίς φανερές επισημάνσεις ότι έχει ως πρόθεση να παρέχει κούρσες σε αγνώστους. Με την πρώτη ματιά, φαίνεται παρόμοιο με το να εμφανιστεί ένας τυχαίος άνθρωπος στο σπίτι σας για να σας κάνει επισκευές.
Η Uber όμως ξεπερνά αυτό το φαινομενικό πρόβλημα με διάφορους τρόπους που αξιοποιούν έξυπνα την τεχνολογία. Όταν ζητάτε κούρσα, σας δίνεται αμέσως πληροφορία ταυτοποίησης του οδηγού και του αυτοκινήτου, καθώς και μια μικρή φωτογραφία του οδηγού, το χρώμα και η μάρκα του αυτοκινήτου και η πινακίδα κυκλοφορίας του. Ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο η Uber δημιουργεί εμπιστοσύνη είναι η χρήση του GPS για να σας δείχνει ακριβώς πού είναι το αυτοκίνητό σας, πόσο χρόνο θα χρειαστεί και τι δρόμο θα πάρει για να φτάσει σε σας. Το να μπορείτε να παρακολουθήσετε το αυτοκίνητο στην εφαρμογή της Uber μέχρι να το δείτε να φτάνει μπροστά σας είναι ένας σημαντικός ενδείκτης εμπιστοσύνης.
Ακόμη, η Uber σας δίνει έναν αριθμό κλήσεις για τον οδηγό σας, χρήσιμο αν η διεύθυνση παραλαβής σας δεν είναι σαφής. Κάνει επίσης πολύ ευκολότερη την ανάκτηση πραγμάτων που ξεχάσατε στο αυτοκίνητο. Προσπαθήσατε ποτέ να βρείτε κάτι που ξεχάσατε σε κάποιο εταιρικό ταξί;
Σε μια πρόσφατη κούρσα από το αεροδρόμιο, η οδηγός μου της Uber είχε μέχρι και αυτόματη απάντηση στο κινητό της που μου είπε πού ακριβώς να τη συναντήσω και μου έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το αυτοκίνητό σας.
Ακόμη, η Uber δημιουργεί εμπιστοσύνη μέσω του συστήματος αξιολόγησης που χρησιμοποιεί, το οποίο λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό όπως και τα αντίστοιχα του eBay Και των άλλων διαδικτυακών ιστοσελίδων με ανώνυμες συναλλαγές. Οι επιβάτες αξιολογούν τους οδηγούς, και η αξιολόγηση κάθε οδηγού εμφανίζεται δίπλα στην πληροφορία ταυτοποίησης του οχήματος. Και οι οδηγοί όμως αξιολογούν τους επιβάτες, οπότε αν εσείς συμπεριφερθείτε άσχημα σ' ένα αυτοκίνητο, θα είναι λιγότερο πιθανό να βρείτε κούρσα την επόμενη φορά που θα την χρειαστείτε. Εξάλλου, και οι πωλητές πρέπει να εμπιστεύονται τους αγοραστές!
Τέλος, η Uber έχει το κίνητρο του κέρδους, όπως και οι εταιρίες επισκευής συσκευών. Αν οι οδηγοί δεν είναι αξιόπιστοι, οι άνθρωποι δεν θα χρησιμοποιούν την υπηρεσία, και η Uber θα χάσει. Παρατηρήστε ότι οι εταιρίες ταξί, καθώς διαθέτουν διαφόρων μορφών κρατική προστασία από τον ανταγωνισμό (όπως οι άδειες ταξί για παράδειγμα) δεν έχουν τα ίδια ισχυρά κίνητρα. Δεν έχουν την ίδια ανάγκη να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους. Και αυτό μπορεί να εξηγεί το γιατί το πεντακάθαρο και σχετικά καινούριο αυτοκίνητο της Uber που με πήρε από το αεροδρόμιο είχε ένα μπουκάλι νερό να με περιμένει. Δεν είναι έτσι τα περισσότερα ταξί στις περισσότερες πόλεις.
Βεβαίως, η Uber δεν είναι τέλεια, όπως καταδεικνύουν διάφορες πρόσφατες κατηγορίες εναντίον οδηγών της. Κανένα όμως σύστημα δεν είναι τέλειο. Άλλωστε δεν είναι ανήκουστο οδηγοί ταξί να έχουν κατηγορηθεί ή συλληφθεί για κακομεταχείριση επιβατών. Κάθε τέτοια σύγκριση θα πρέπει να λάβει υπόψη της όλα τα κόστη και τα οφέλη κάθε εναλλακτικής. Η ευελιξία και το χαμηλότερο κόστος της Uber, σε συνδυασμό με τους διάφορους τρόπους με τους οποίους παρέχει καλύτερες υπηρεσίες στους καταναλωτές έχουν σημασία, όπως και το γεγονός ότι όλες οι συναλλαγές γίνονται με πιστωτική κάρτα. Οι καταναλωτές και οι οδηγοί δεν χρειάζεται να έχουν μαζί τους μετρητά, γεγονός που κάνει δυσκολότερη τη ληστεία όσο ψάχνουν και δέχονται μια κούρσα.
Αυτή η υπέροχη αναρχία, όπου αναζητούμε τρόπους να παρακάμψουμε τους παρόχους του κράτους και του παρεοκρατικού καπιταλισμού όπως τις εταιρίες ταξί προϋποθέτει ότι οι εναλλακτικές όπως η Uber θα επιλύσουν το πρόβλημα της μετατροπής των ξένων σε επίτιμο σόι. Ευτυχώς, η σύγχρονη τεχνολογία όπως ο συνδυασμός GPS, ηλεκτρονικών πληρωμών, και έξυπνων κινητών συσκευών την οποία χρησιμοποιούν η Uber και άλλες υπηρεσίες της συμμετοχικής οικονομίας, παρέχει αποτελεσματικούς τρόπους για να επιτευχθεί αυτό και έτσι μας κάνει πρόθυμους να μπούμε στο πίσω κάθισμα αυτοκινήτων αγνώστων ανθρώπων σαν να ήταν το πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου των γονιών μας.
-
Ο Steven Horwitz είναι καθηγητής Οικονομικών στην έδρα Charls A. Dana στο St. Lawrence University και συγγραφέας του βιβλίου Hayek''s Modern Family: Classical Liberalism and the Evolution of Social Institutions. Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2016-7 είναι επισκέπτης επιστήμων στο John H. Schnatter Institute for Entrepreneurship and Free Enterprise στο Ball State University. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Ιουνίου 2015 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
