Του Mikolaj Pisarski
Ήταν αρχές του 1921 στην Μογγολία, στο πεδίο σύγκρουσης μεταξύ των Μπολσεβίκων που επεδίωκαν να εξαναγκάσουν τον τοπικό πληθυσμό να ενταχθεί σε μια νέα κομμουνιστική τάξη και των αντικομμουνιστικών δυνάμεων των «Λευκών Ρώσων». Μέσα σε ένα παλιό βουδιστικό μοναστήρι στον ποταμό Ορχόν έλαβε χώρα μια μυστική συνάντηση ανάμεσα σε δύο σημαντικούς φυγάδες από την τυραννία.
Ο ένας ήταν ο τριανταπεντάχρονος Roman von Ungern-Sternberg - ένας αντιμπολσεβίκος στρατηγός γερμανικής καταγωγής, διαβόητα γνωστός ως ο «Αιματηρός Βαρώνος» λόγω της βίαιης συμπεριφοράς του τόσο στους εχθρούς, όσο και στους ίδιους τους ανθρώπους του. Ο άλλος ήταν ο σαραντατριάχρονος Πολωνός διανοούμενος Ferdynand Ossendowski, ο άνδρας που θα έμενε γνωστός ως ο «προσωπικός εχθρός του Lenin».
Ο Ungern είχε στρέψει την προσοχή του στη μάχη εναντίον των Μπολσεβίκων του Lenin αφού πρώτα το Ασιατικό Τμήμα Ιππικού που διοικούσε είχε εκδιώξει τις κινεζικές δυνάμεις κατοχής από τη Μογγολία. Έχοντας ενδιαφέρον για τον μυστικισμό και τον θιβετιανό βουδισμό, και ποθώντας την παλλινόρθωση της ρωσικής μοναρχίας, σε πολλά θέματα δεν συμφωνούσε με τον νέο Πολωνό του σύντροφο.
Ο Ossendowski δεν έτρεφε καμία συμπάθεια προς τη μοναρχία. Τους δύο όμως άνδρες ένωνε η βαθιά έχθρα τους έναντι του λενινιστικού καθεστώτος στη Μόσχα. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Ossendowski έδωσε στον Ungern πολύτιμες συμβουλές. Ως αντάλλαγμα, ο Αιματηρός Βαρώνος έδωσε στον Ossendowski το μέσο της διαφυγής του: το αυτοκίνητό του μάρκας Fiat, ένα πραγματικά ανεκτίμητο αγαθό στη μέση της απέραντης μογγολικής στέπας.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο, οι δυνάμεις του Ungern είχαν συντριβεί στην Ανατολική Σιβηρία, και ο ίδιος είχε εκτελεστεί στο Νοβονικολάεφσκ. Ο Ossendowski οδήγησε το Fiat μέχρι την Κίνα, και από εκεί έφτασε στην ασφάλεια της Ιαπωνίας πριν μεταβεί στη Νέα Υόρκη.
Εκεί, στα τέλη του 1921 δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο στα αγγλικά με τίτλο Beasts, Men and Gods (Θηρία, Άνθρωποι και Θεοί), όπου περιέγραφε τα ταξίδια του κατά τη διάρκεια του ρωσικού εμφύλιου πολέμου και τις εκστρατείες με επικεφαλής τον Αιματηρό Βαρώνο. Το βιβλίο αυτό γρήγορα έγινε ευπώλητο. Την επόμενη χρονιά εγκαταστάθηκε στη Βαρσοβία. Χάρη στο δώρο του Αιματηρού Βαρώνου, ο Ossendowski θα προξενούσε κρίσεις στους κομμουνιστές για τις επόμενες δύο δεκαετίες.
Τα πρώτα χρόνια
Ας γυρίσουμε όμως το χρόνο λίγα χρόνια πίσω.
Ο Ossendowski γεννήθηκε το 1878 στη Λούτζα (της σημερινής Λετονίας) και έλαβε καλή εκπαίδευση σε ένα διάσημο πρωτοβάθμιο σχολείο, όπου επέδειξε στοιχεία μιας σπάνιας φαντασίας. Όταν του ζητήθηκε από έναν δάσκαλό του να περιγράψει το οικογενειακό του σπίτι, αυτός περιέγραψε με λεπτομέρειες ένα από τα ανάκτορα της Κωνσταντινούπολης. Ο διευθυντής τότε δήλωσε ότι το αγόρι εκείνο επρόκειτο να γίνει ένας σπουδαίος λογοτέχνης.
Πριν τελειώσει το σχολείο, ο Ossendowski μαζί με την οικογένειά του μετακόμισε στην Αγία Πετρούπολη. Ως βοηθός του διάσημου φυσιοδίφη Szczepan Zalewski στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούλης, είχε την ευκαιρία να αναπτύξει τα ενδιαφέροντά του στις φυσικές επιστήμες, καθώς και το πάθος του για τα ταξίδια. Ως μέλος επιστημονικών αποστολών, επισκέφθηκε πολλά, αποκλεισμένα ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα, μέρη: Τα αλταϊκά όρη, τον Καύκασο, τον ποταμό Γενισέι και την περιοχή της Βαϊκάλης.
Κατά τους θερινούς μήνες, συχνά εργαζόταν ως γραμματέας σε πλοία της γραμμής Οδησσού-Βλαδιβοστόκ. Η αμοιβή του ήταν σχετικά καλή: 40 ρούβλια το μήνα. Αυτό όμως που πραγματικά ήθελε ο Ossendowski ήταν να έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει πιο εξωτικές χώρες. Επισκέφθηκε την Ινδία, την Ιαπωνία, την Κίνα και το αρχιπέλαγος της Μαλαισίας. Οι λίγες εβδομάδες που πέρασε στην Ινδία του ενέπνευσαν το πρώτο σημαντικό του μυθιστόρημα Ένα σύννεφο πάνω από τον Γάγγη, που έλαβε το διαπρεπές βραβείο της Λογοτεχνικής Ένωσης Αγίας Πετρούπολης.
Η πολιτικοποίηση
Η καριέρα του νεαρού αυτού Πολωνού στα γράμματα διεκόπη απότομα το 1889, όταν μετά τη συμμετοχή του στις φοιτητικές εξεγέρσεις εναντίον της τσαρικής κυβέρνησης, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Ρωσία. Σπούδασε στο Παρίσι μέχρι να μπορέσει να επιστρέψει στη Ρωσία τρία χρόνια αργότερα και να ξαναρχίσει την υποσχόμενη καριέρα του ως πανεπιστημιακός δάσκαλος.
Μέχρι το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η Πολωνία δεν υπήρχε σε κανέναν χάρτη. Διαμελισμένη μεταξύ της Πρωσίας, της Αυστρουγγαρίας και της αυτοκρατορικής Ρωσίας κατά τη δεκαετία του 1790, είχε εξαλειφθεί για 123 χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών της ελέγχονταν από τη Ρωσία που εφάρμοζε σκληρά μέτρα εθνοκάθαρσης για τον εκρωσισμό του πολωνικού πληθυσμού.
Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του 1905 εναντίον του Τσάρου, στην οποία συμμετείχε ο ίδιος, ο Ossendowski συνέβαλε σημαντικά στη διαφύλαξη των πολωνικών παραδόσεων και της γλώσσας μεταξύ της πολωνικής κοινότητας της Αγίας Πετρούπολης. Εξέδωσε και παρήγαγε διάφορες εφημερίδες σε συνεργασία με πολλά άτομα που στη συνέχεια θα βοηθούσαν στην επανασύσταση της ανεξάρτητης Πολωνίας το 1918.
Ο Ossendowski οργάνωσε διαμαρτυρίες ενάντια στη βίαια τσαρική καταπίεση στην ρωσοκρατούμενη Πολωνία. Για τη δράση του αυτή, καταδικάστηκε σε θάνατο. Απέφυγε όμως την εκτέλεση (για να σταλθεί τελικά στη φυλακή) πείθοντας τους δικαστές και τους στρατηγούς με την ακόλουθη εξήγηση:
«Αν η επιτροπή μας δεν κατάφερνε να ελέγξει το ξέσπασμα των επαναστατικών παθών, τότε εσείς, αγαπητοί κύριοι, αναμφίβολα θα θανατωνόσασταν από σφαίρες των ίδιων των στρατιωτών σας, ή θα σας απαγχόνιζαν λυσσασμένοι αναρχικοί».
Βγήκε από τη φυλακή σημαδεμένος ως πολιτικός κρατούμενος, πράγμα που τον εμπόδισε να βρει δουλειά. Καθώς τον κυνηγούσε η τσαρική μυστική αστυνομία, συχνά άλλαζε τόπο κατοικίας για να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά απ' αυτήν. Σ' αυτή την περίοδο έγραψε ένα από τα πολλά αντιαυταρχικά του βιβλία με τίτλο W ludskoj pyli (Στην ανθρώπινη σκόνη) το οποίο περιέγραφε λεπτομερειακά τις απάνθρωπες συνθήκες των τσαρικών φυλακών. Αυτό το βιβλίο τον έκανε διάσημο, καθώς μέχρι και ο Λέων Τολστόι το χαρακτήρισε ως ένα από τα αγαπημένα του.
Ένας άνθρωπος με αποστολή
Ο εμφύλιος πόλεμος του 1917-1922 μεταξύ των Μπολσεβίκων του Lenin και των αντικομμουνιστών «Λευκών Ρώσων» έπεισε τον Ossendowski για δύο πράγματα: να αντιταχθεί δυναμικά στον Lenin, και να κάνει νέα πατρίδα του τη χώρα καταγωγής του, την Πολωνία. Πίστευε ότι ο κομμουνισμός πρέπει να σταματηθεί με κάθε κόστος. Η αποφασιστικότητά του αυτή τον έφερε στην Μογγολία και στη συνάντηση με τον Ungern το 1921, αφού πρώτα ξέφυγε από τον εφιάλτη των πρώτων ημερών του κομμουνισμού στην Αγία Πετρούπολη και επεβίωσε δύο δύσκολους χειμερινούς μήνες στην ερημιά της Σιβηρίας.
Δεινός παρατηρητής και άνθρωπος με δύναμη συνείδησης, έφριξε από την τρομοκρατία του καθεστώτος του Lenin και συνέβαλε στην αποκάλυψη των δεσμών του Lenin με τις γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών. Έγραψε εκτεταμένα για την πραγματική φύση του κομμουνισμού και τη δυσάρεστη αλήθεια των ηγετών του. Παρέμεινε αφοσιωμένος αντίπαλος του κομμουνισμού για όλη την υπόλοιπη ζωή του.
Ο Ossendowski τόλμησε να αμφισβητήσει τον μύθο της ηρωικής, θετικής προσωπικότητας που διέδιδαν για τον Lenin οι φίλοι του τόσο στη Ρωσία όσο και στη Δύση, αντί του διψασμένου για εξουσία τυράννου και του αμετανόητου εγκληματία πολέμου που ήταν στην πραγματικότητα. Το αριστούργημά του Lenin: Ο Θεός των Αθέων του 1931 διέλυσε οριστικά αυτόν τον μύθο. Η περιγραφή του της Ρωσίας υπό τη δικτατορία του Lenin «όπου η δικαιοσύνη ήταν εμπαιγμός» σύμφωνα με τα λόγια του, ακόμη προκαλεί ρίγη στους αναγνώστες σήμερα:
«Δεν υπήρχε νόμος, αλλά η αναρχία της τρομοκρατίας. Όλη τη νύχτα ακούγονταν οι πυροβολισμοί των όπλων. Κάθε τόσο το μαύρο φορτηγό έφευγε από την Μπόλσαγια Λιουμπιάνκα (ένα κέντρο βασανιστηρίων και εκτελέσεων) για να ξεφορτώσει πτώματα έξω από την πόλη. Όλη τη μέρα οι λιμουζίνες που κάποτε ανήκαν στα μέλη της αυλής, διέσχιζαν την πόλη μεταφέροντας Κομισάριους με δερμάτινα παλτά, των οποίων οι δερμάτινοι χαρτοφύλακες συμβόλιζαν τώρα την εξουσία ζωής και θανάτου.
Όταν έπεφτε πάλι η νύχτα οι περιπολίες, όπως οι λύκοι, ορμούσαν στα δωμάτια των σπιτιών των ανθρώπων, τα διέλυαν για να τα ψάξουν και έφευγαν παίρνοντας μαζί τους γυναίκες και παιδιά στην ντροπή και τον θάνατο Στο μεταξύ οι καμπάνες των εκκλησιών σιωπούσαν και οι στρατιωτικές μπάντες παιάνιζαν τη Διεθνή στη Γέφυρα Κουζνέτσκι.
Το Lenin: Ο Θεός των Αθέων υπήρξε αναμφίβολα το σημαντικότερο βιβλίο του Ossendowski. Προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Οι επικριτές του προσπάθησαν χωρίς επιτυχία να διαψεύσουν τις πηγές του. Οι σοβιετικές κυβερνήσεις προσπαθούσαν να πείσουν διάφορες κυβερνήσεις να το απαγορεύσουν, αλλά το μήνυμά του διαδόθηκε. Μέρη του βιβλίου αναδημοσιεύθηκαν από μεγάλες εφημερίδες, και διάσημοι ηθοποιοί διάβασαν στο ραδιόφωνο περιγραφές της βαναυσότητας του Lenin. Ο Πάπας Pius ΙΑ' απάντησε στο προσωπικό αντίτυπο που του απεστάλη με τις ευλογίες και την ευγνωμοσύνη του.
Η μετέπειτα ζωή του
Κατά τον Μεσοπόλεμο, ο Ossendowski απέκτησε τη φήμη του ταξιδευτή και του εξαιρετικού συγγραφέα, συγκρινόμενος μάλιστα με τον Τζόζεφ Κόνραντ, τον Ρούντγιαρντ Κίπλινγκ και τον Καρλ Μέη. Ως επιφανής σοβιετολόγος δημοσίευσε άρθρα και μυστικές εκθέσεις με θέμα την Επαναστατική Ρωσία.
Έγραψε αρκετά δημοφιλή μυθιστορήματα και οργάνωσε δύο αποστολές στην Αφρική. Αναφερόταν ως ένας από τους πέντε πιο ευρέως διαβασμένους συγγραφείς στον κόσμο. Με δεκάδες δημοσιευμένα βιβλία, κάποια από αυτά παγκόσμια ευπώλητα, θα ήταν εύκολο για εκείνον να ζήσει μια άνετη κοινωνική ζωή χωρίς έγνοιες. Όμως η πολιτική και οι διεθνείς σχέσεις τον κατέστησαν έναν από τους διαπρεπέστερους και δυναμικότερους επικριτές του κομμουνισμού.
Η γερμανική εισβολή της Πολωνίας ξεκίνησε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τον Σεπτέμβριο του 1939. Ο Ossendowski παρέμεινε στη Βαρσοβία ή τα περίχωρά της κατά τη γερμανική κατοχή, συμβάλλοντας στην επικίνδυνη υπόθεση της παράνομης εκπαίδευσης εν καιρώ πολέμου. Ακόμη και ασθενής, συνεργάστηκε με την πολωνική αντίσταση για τη δημιουργία των μεταπολεμικών σχολικών προγραμμάτων που είχαν ως σκοπό την ανοικοδόμηση του κατεστραμμένου εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας σε μια ελεύθερη πλέον μεταπολεμική Πολωνία.
Πέθανε τον Ιανουάριο του 1945 στην ηλικία των 68 ετών, μόλις τέσσερις μήνες μετά τη λήξη του πολέμου. Δύο εβδομάδες μετά, όταν ο Κόκκινος Στρατός κατέλαβε την πόλη του Milanowek, όπου είχε ταφεί, οι Σοβιετικοί διέταξαν την εκταφή του για να επιβεβαιώσουν ότι «ο προσωπικός εχθρός του Lenin» ήταν όντως νεκρός.
Η μεταπολεμική, επιβληθείσα από τους Σοβιετικούς κομμουνιστική κυβέρνηση της Πολωνίας απαγόρευσε τα βιβλία του και διέταξε την κατάσχεση και καύση των υφιστάμενων αντιτύπων - αποδεικνύοντας έτσι ότι για μια δικτατορία, η αλήθεια με τη απλή μορφή των λέξεων είναι ο μεγαλύτερος εχθρός.
Μετά από περισσότερα από εβδομήντα χρόνια, οι Πολωνοί κατανοούμε και εκτιμούμε τι έκανε και τι υπερασπιζόταν ο Ossendowski. Το 1989 καταρρίψαμε τον κομμουνισμό που μας επιβλήθηκε από τη σοβιετική ισχύ το 1945. Απεχθανόμαστε τον Lenin και τιμούμε τους δικούς μας ήρωες της ελευθερίας. Ο Ferdynand Ossendowski έχει κορυφαία θέση ανάμεσα σ' αυτούς.
--
Ο Mikolaj Pisarski είναι πρόεδρος του Instytut Misesa στο Βρότσλαβ της Πολωνίας, μιας εκπαιδευτικής δεξαμενής σκέψης με έμφαση στην προαγωγή της έρευνας με θέμα τα αυστριακά οικονομικά και των ιδεών της στα πολωνικά πανεπιστήμια και σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Ιανουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
