Του Daniel Kowalski*
Όταν ο Μπέρνι Σάντερς εισήλθε στην εθνική πολιτική σκηνή των ΗΠΑ το 2016, οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν είχαν ακούσει ποτέ για δημοκρατικό σοσιαλισμό (την ιδέα ότι το κράτος ελέγχει τα μέσα παραγωγής, αλλά όλοι μας θα συνεχίζουμε να ψηφίζουμε). Τα τέσσερα χρόνια όμως που ακολούθησαν την ήττα του από τη Χίλαρι Κλίντον, ο δημοκρατικός σοσιαλισμός έγινε δημοφιλές θέμα στην αμερικανική πολιτική. Το κόμμα των Δημοκρατών Σοσιαλιστών της Αμερικής (Democratic Socialists of America - DSA) είδε τον αριθμό των μελών του να εκτοξεύεται, και ανοιχτά σοσιαλιστές πολιτικοί όπως ο Μπέρνι Σάντερς και η Αλεξάντρια Οκάζιο Κόρτες κατέχουν κάποιες από τις υψηλότερες θέσεις στο κράτος μας.
Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός που προτείνουν αυτοί οι πολιτικοί αφορά ριζοσπαστικές για τα παραδοσιακά αμερικανικά πρότυπα ιδέες, οι οποίες όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι καινοφανείς. Πρόκειται για θεωρίες που τέθηκαν σε εφαρμογή έναν αιώνα πριν στην άλλη άκρη του κόσμου στην σήμερα διαλυμένη Σοβιετική Ένωση.
Η εξουσία των σοβιέτ
Στα ρωσικά, σοβιέτ σημαίνει συμβούλιο. Θεωρητικά, αυτό το σύστημα επρόκειτο να δώσει φωνή σε κάθε μέλος του προλεταριάτου (της εργατικής τάξης) στη διαμόρφωση της μοίρας του μέσω ψηφοφορίας και εκλογής των αντιπροσώπων τους από τις περιοχές τους ώστε οι επιλογές τους να αναγνωρίζονται από την ευρύτερη κυβέρνηση.
Τα εργοστάσια και τα μικρά χωριά αποτελούσαν σοβιέτ στο χαμηλότερο και πιο τοπικό επίπεδο. Επέλεγαν και εξέλεγαν αντιπροσώπους που συμμετείχαν στα μεγαλύτερα σοβιέτ των πόλεων. Τα σοβιέτ των πόλεων εξέλεγαν αντιπροσώπους από την ομάδα τους που συμμετείχαν στα περιφερειακά σοβιέτ, τα οποία εξέλεγαν μέλη του επαρχιακού σοβιέτ. Από εκεί, εκλέγονταν μέλη του Σοβιέτ της Συνιστώσας Δημοκρατίας, το οποίο είχε την ευθύνη της εκάστοτε χώρας εντός της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό με τη σειρά του έστελνε αντιπροσώπους στο Ανώτατο Σοβιέτ της ΕΣΣΔ.
Κατά τη δεκαετία του 1940 εκτιμάται πώς ένα εκατομμύριο πολίτες της ΕΣΣΔ συμμετείχαν στο σύστημα των σοβιέτ. Θεωρητικά, καθένας μπορούσε να αναρριχηθεί μέσω του συστήματος των σοβιέτ ώστε να εκλεγεί κάποια μέρα στο Ανώτατο Σοβιέτ. Στα χαρτιά, επρόκειτο για το απόλυτο σύστημα αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης που υπηρετεί τους πολίτες του. Τα μικρά τοπικά σοβιέτ έκαναν έναν κατάλογο των αιτημάτων τους από τη ευρύτερη κυβέρνηση και αυτός ο κατάλογος περνούσε από το ένα επίπεδο στο άλλο. Και αν τα σοβιέτ θεωρούσαν ότι ο αντιπρόσωπός τους δεν κάνει καλή δουλειά, είχαν την εξουσία να τον ανακαλέσουν και να στείλουν κάποιον άλλον.
Τα σοβιέτ είχαν πλήρη αυτονομία στα πεδία αρμοδιότητάς τους - θεωρητικά. Μπορούσαν να αξιοποιήσουν κάθε πόρο από το ευρύτερο κράτος κατά τη βούλησή τους. Μπορούσαν ακόμη να αυτοδιοικούνται στο τοπικό επίπεδο. Η μόνη προϋπόθεση ήταν ότι οι επιλογές τους δεν μπορούσαν να έρχονται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα του έθνους.
Θεωρία και πρακτική
Ενώ αυτό το σύστημα διακυβέρνησης ακούγεται πολύ ωραίο, η αλήθεια είναι ότι το Ανώτατο Σοβιέτ σπανίως συνεδρίασε, και όταν δεν ήταν σε ολομέλεια εκχωρούσε την εξουσία του στο Προεδρείο της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό το σώμα έμοιαζε με μια σύμφυρση όλων των τριών κλάδων της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα κράτος με μόνο ένα νόμιμο πολιτικό κόμμα, τους κομμουνιστές.
Επικεφαλής του κόμματος αυτού, από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 μέχρι και τη δεκαετία του 1950 ήταν ο Ιωσήφ Στάλιν (1878-1953). Κατά τα πρώτα χρόνια της θητείας του εμπέδωσε την εξουσία του, ακύρωσε τους ανταγωνιστές του και έγινε στο τέλος ίσως ο πιο καταπιεστικός δικτάτορας του 20ου αιώνα. Καθώς ήταν επικεφαλής του κόμματος, τα συμφέροντά του ήταν τα συμφέροντα του έθνους. Έτσι, όποιος του αντιτασσόταν, υπό μία έννοια αντιτασσόταν στο εθνικό συμφέρον - πράγμα που σήμαινε ότι μπορούσε να περιμένει να υποστεί ο ίδιος, και πιθανόν και η οικογένειά του, βασανιστήρια και εκτέλεση.
Την ευθύνη της επιβολής του εθνικού συμφέροντος είχε η NKVD, γνωστή και ως μυστική αστυνομία. Επρόκειτο για κατασκόπους που είχαν τοποθετηθεί στην κοινωνία ώστε να παρακολουθούν οποιονδήποτε μπορούσε να αποτελέσει έστω και μικρή απειλή στη βούληση του ηγέτη του κόμματος. Ας πούμε, κάποιον με συγγενείς που ζουν στο εξωτερικό ή που μπορεί να μιλήσει περισσότερες από μία γλώσσες. Και να επιβάλλεται η υπακοή ακόμη αποτελεσματικότερα, γίνονταν υποχρεωτικές εκκαθαρίσεις σε όλα τα επίπεδα του κράτους και της κοινωνίας με ποσοστώσεις. Πολίτες εκτελούνταν, τιμωρούνταν και εξορίζονταν ότι επειδή διέπραξαν εγκλήματα αλλά γιατί η ανώτερη ηγεσία ήθελε να τιμωρηθούν 20.000 “αντεπαναστάτες” σε κάποια τυχαία πόλη, και οι περιφερειακοί ηγέτες για να ευχαριστήσουν τους εθνικούς ηγέτες τους έδιναν 25.000.
Η ζωή υπό τον Στάλιν στη μεγάλη Δημοκρατική Κομμουνιστική ΕΣΣΔ ήταν ένας καθαρός τρόμος. Όταν κοιτάμε πίσω στον 20ο αιώνα συνήθως βλέπουμε τον Αδόλφο Χίτλερ ως τον πλέον διαβολικό άνθρωπο της εποχής του. Εκτιμάται ότι 14 εκατομμύρια άνθρωποι θανατώθηκαν από τις άμεσες δράσεις του. Ο Στάλιν τον ξεπερνά με 20 εκατομμύρια εκτιμώμενους θανάτους.
Σοσιαλισμός και κομμουνισμός: Οι ομοιότητες
Αν κάποια μέλη του Κόμματος των Δημοκρατών Σοσιαλιστών της Αμερικής διαβάσουν αυτό το άρθρο, πιθανότατα θα το απορρίψουν αμέσως ως μια ύπουλη επίθεση στον ευγενή τους σκοπό. Θα διαμαρτυρηθούν ότι ο κομμουνισμός δεν είναι το ίδιο με τον σοσιαλισμό. Ενώ αυτό τεχνικώς ισχύει, οι διαφορές ανάμεσα τους δεν είναι διαφορές ανάμεσα σε μήλα και πορτοκάλια, αλλά σε είδη μήλων.
Ο σοσιαλισμός είναι όταν η κοινότητα ελέγχει τα μέσα παραγωγής. Ο κομμουνισμός είναι όταν η κοινότητα ελέγχει τα μέσα παραγωγής και την κατανάλωση. Όμως ο έλεγχος των μέσων παραγωγής δεν μπορεί να συνυπάρχει με τον έλεγχο της αγοράς της κατανάλωσης χωρίς να προκληθούν κατ’ αυτόν τον τρόπο ελλείψεις. Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα, όπως φάνηκε και σε πολλές άλλες χώρες όπου δοκιμάστηκε αυτό το σύστημα, θα είναι ότι “η κοινότητα” θα αναλάβει τον έλεγχο της κατανάλωσης.
Και δυστυχώς, κανένα άτομο και καμία ομάδα δεν έχει επαρκή ευφυΐα, σοφία ή ικανότητα να διαχειριστεί κάθε λεπτομέρεια μιας κοινωνίας. Μερικές θεωρίες είναι ωραίες στα λόγια, αλλά όταν τίθενται σε εφαρμογή αποδεικνύονται λανθασμένες. Με τόσα πολλά ιστορικά παραδείγματα που τεκμηριώνουν τις αποτυχίες του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού είναι απορίας άξιο το γεγονός ότι τόσοι πολλοί Αμερικανοί θέλουν να τους δώσουν άλλη μια ευκαιρία.
Στη σύγχρονη εποχή της πληροφορίας μας είναι πολύ εύκολο - και πολύ σημαντικό - να εξετάσουμε τα λάθη που έκαναν άλλοι στο παρελθόν ώστε να μην τα επαναλάβουμε.
* Ο Daniel Kowalski είναι επιχειρηματίας που δραστηριοποιείται στις ΗΠΑ και τις αναπτυσσόμενες αγορές της Αφρικής.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 12 Απριλίου 2020 και δημοσιεύεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
