Της Madeline Grant
Η Σκανδιναβία έχει ξεχωριστή θέση στις ψυχές των σοσιαλιστών σε ολόκληρο τον κόσμο. Η δημοσιογράφος της Guardian, Polly Toynbee περιέγραψε κάποτε τη Σουηδία ως “την επιτυχέστερη κοινωνία που έχει γνωρίσει ποτέ ο κόσμος”.
Πίσω στην Αμερική, άνθρωποι κάθε είδους, από υποψήφιοι Πρόεδροι μέχρι και νομπελίστες οικονομολόγοι, έχουν υποστηρίξει ότι οι αρμόδιοι για τη χάραξη της πολιτικής πρέπει να δουν τη Σκανδιναβία ως ένα υπόδειγμα μείωσης της ανισότητας και προαγωγής μιας πιο ισορροπημένης ανάπτυξης.
Είναι όμως η σοσιαλιστική αυτή Βαλχάλα αυτό που υποστηρίζεται πως είναι;
Μιλώντας πέρσι στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο Δανός πρωθυπουργός Lars Lokke Rasmussen προσπάθησε να βάλει τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση. “Ξέρω ότι κάποιοι συσχετίζουν το σκανδιναβικό μοντέλο με κάποιου είδους σοσιαλισμό”, είπε. “Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω κάτι. Η Δανία απέχει πολύ από το να είναι μια σοσιαλιστική σχεδιασμένη οικονομία. Η Δανία είναι μια οικονομία της αγοράς”.
Πράγματι, με το να θεωρούνται οι σκανδιναβικές χώρες σοσιαλιστικές - ή έστω αριστερές - παραβλέπεται μια ουσιώδης αλήθεια για τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομίες τους είναι οργανωμένες. Ενώ αυτές οι χώρες όντως έχουν ψηλούς φόρους και γενναιόδωρα συστήματα πρόνοιας, σε πολλές πτυχές τους οι αγορές τους είναι ασυνήθιστα ελεύθερες, υιοθετώντας ακριβώς το είδος των πολιτικών που η βρετανική Αριστερά, με την άκαμπτη προσήλωσή της στον κεντρικό σχεδιασμό και τον παρεμβατισμό, σπαταλά το χρόνο της να αντιμάχεται.
Η σκανδιναβική κυβέρνηση εναντίον της βρετανικής
Την περασμένη εβδομάδα, το βρετανικό Εργατικό Κόμμα υποσχέθηκε κατώτατο μισθό 10 λιρών που θα ισχύει για όλους τους εργαζόμενους, συμπεριλαμβανομένων και όσων βρίσκονται μεταξύ των ετών 16-18. Αν εφαρμοστεί αυτή η πολιτική, θα επιφέρει εντονότατες αρνητικές παρενέργειες - με τους νέους και ανειδίκευτους εργαζόμενους να μην μπορούν να βρουν εργασία.
Αντιθέτως, η ίδια η ιδέα μια κεντρικής κυβέρνησης που θα καθορίζει μια μονολιθική πολιτική που θα σκεπάζει όλες τις θέσεις εργασίας και τους παραγωγικούς τομείς είναι τελείως ξένη προς τις σκανδιναβικές οικονομίες. Ούτε η Σουηδία, ούτε η Νορβηγία ή η Δανία έχουν κατώτατο μισθό. Αντί γι' αυτό, οι μισθοί αποφασίζονται μέσω αμοιβαίας συμφωνίας μεταξύ των συνδικάτων και των εργοδοτών, η οποία συνήθως ποικίλει ανάλογα με τον εκάστοτε τομέα ή την απασχόληση. Ως προς αυτό, οι σκανδιναβικές αγορές εργασίας είναι πολύ πιο ευέλικτες και αποκεντρωμένες από τις αντίστοιχες βρετανικές.
Οι εταιρικοί φόροι στη Σκανδιναβία μπορούν να συγκριθούν ευνοϊκά με τους αντίστοιχους σε ξεκάθαρα καπιταλιστικές χώρες. Αυτού του είδους οι φορολογικοί συντελεστές στη Σουηδία και τη Δανία είναι ανάμεσα στους χαμηλότερους μεταξύ των EU-15, ενώ οι συντελεστές της Φινλανδίας, στο 20%, είναι στο ίδιο επίπεδο με τους βρετανικούς. Η Νορβηγία έχει τους υψηλότερους συντελεστές από τις πέντε χώρες, όμως στο 27% βρίσκεται σημαντικά χαμηλότερα από ότι τους αντίστοιχους αμερικανικούς (σχεδόν 40%).
Ενώ ο βρετανικός σεβασμός για το NHS (το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μ. Βρετανίας) έχει φτάσει τα επίπεδα μιας σχεδόν θρησκευτικού τύπου ζέσης - και έχει καταστήσει τη συζήτηση για εξωτερική ανάθεση ή την υιοθέτηση της όποιας μορφής ιδιωτικής παροχής υπηρεσιών υγείας πολιτικά τοξική - οι Σουηδοί δεν έχουν τέτοιες προκαταλήψεις.
Σε μια πρόσφατη καταμέτρηση, περίπου το 20% της δημόσιας νοσοκομιακής φροντίδας και περίπου το 30% της δημόσιας πρωτοβάθμιας φροντίδας παρασχέθηκαν από ιδιωτικές εταιρίες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στη Βρετανία είναι μόλις περίπου 6%.
Την ίδια ώρα, το εκπαιδευτικό σύστημα της Σουηδίας - που έχει ως πηγή έμπνευσης τις ιδέες του πασίγνωστου εκείνου σοσιαλιστική στοχαστή που άκουγε στο όνομα Milton Friedman - επιτρέπει στους γονείς να συμπληρώνουν το κόστος της ιδιωτικής εκπαίδευσης επί των κουπονιών που χρηματοδοτούνται από το κράτος, και έχει οδηγήσει σε μια αύξηση των επιλογών και του ανταγωνισμού μεταξύ των σχολείων.
Και η Νορβηγία;
Η Νορβηγία, μια ακόμη χώρα που συχνά προβάλλεται ως υπόδειγμα ενός “καλύτερου δρόμου” από τη βρετανική Αριστερά, είναι κι αυτή ένα κάπως παραπλανητικό παράδειγμα.
Δύσκολα μπορεί να υπερβάλει κανείς ως προς τη σημασία που έχουν τα τεράστια πετρελαϊκά αποθέματα της Νορβηγίας στην οικονομική της επιτυχία. Τα αποθέματα αυτά επέτρεψαν στη χώρα να οικοδομήσει το μεγαλύτερο κρατικό επενδυτικό ταμείο στον κόσμο (που προβλέπεται να φτάσει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια μέχρι το 2020). Αυτό το γιγαντιαίο ταμείο κατέχει περίπου το 1% των μετοχών του πλανήτη καθώς και περισσότερο από το 2% του συνόλου των εισηγμένων εταιριών στην Ευρώπη μαζί με ένα τεράστιο χαρτοφυλάκιο ακινήτων.
Έτσι, κατά τρόπο ειρωνικό, ο νορβηγικός “σοσιαλισμός” χρηματοδοτείται από επενδύσεις σε καπιταλιστικά σχέδια σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι ιστορικά υγιείς επενδύσεις που έχουν γίνει από το ταμείο είναι σε μεγάλο βαθμό ο λόγος που η Νορβηγία έχει αποδειχθεί τόσο ανθεκτική στη διακύμανση των τιμών του πετρελαίου τα τελευταία χρόνια. Πέρσι, για πρώτη χρονιά, η κυβέρνηση της Νορβηγίας πήρε περισσότερα χρήματα από το ταμείο απ' όσα αποκομίζει το ίδιο το ταμείο από τα πετρελαϊκά έσοδα, εξαιτίας της παγκόσμιας πτώσης στην τιμή του αγαθού. Πρόκειται για ένα κομβικό μέσο προφύλαξης που επιτρέπει στη χώρα αυτή να διατηρεί το υψηλό επίπεδο δαπανών και τα γενναιόδωρα προγράμματα πρόνοιας της.
Αντιστρόφως, η ευημερία της Σκανδιναβίας απειλήθηκε ιστορικά μόνο όταν οι χώρες της περιοχές υιοθέτησαν γνήσια σοσιαλιστικές πολιτικές.
Πώς έφτασε η Σουηδία εδώ;
Στη δεκαετία του 1970, το μέγεθος του σουηδικού κράτους άρχισε να επεκτείνεται σημαντικά υπό διαδοχικές σοσιαλιστικές κυβερνήσεις. Η τιμωρητική φορολόγηση, που περιλάμβανε πραγματικούς οριακούς συντελεστές που ξεπερνούσαν σε κάποιες περιπτώσεις το 100% προκάλεσε μια μαζική μετανάστευση πλούσιων πολιτών και επιχειρηματιών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο διάσημος σκηνοθέτης Ingmar Bergman καθώς και ο ιδρυτής της ΙΚΕΑ Ingvar Kamprad.
Μέχρι το 1993, όταν οι δημόσιες δαπάνες έφτασαν το 67% του ΑΕΠ, η Σουηδία είχε πέσει από την 4η θέση των πλουσιότερων κρατών στον κόσμο τη δεκαετία του 1970 στην 14η. Έκτοτε, τόσο οι Σουηδοί όσο και οι Δανοί πολίτες άρχισαν να απορρίπτουν στις κάλπες τη λογική “φορολόγησε και ξόδεψε”, και τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η υποστήριξη σε κεντροδεξιά κόμματα που υπόσχονται δημοσιολογική συγκράτηση.
Είναι εύκολο να δει κανείς το γιατί η Σκανδιναβία συχνά παίρνει μυθικές διαστάσεις μεταξύ των υποστηρικτών του σοσιαλισμού. Οι πολίτες των χωρών αυτών απολαμβάνουν υπηρεσίες υγείας και παιδείας που συγκαταλέγονται μεταξύ των καλύτερων στον κόσμο - υπηρεσίες που λαμβάνουν υψηλά επίπεδα κρατικής χρηματοδότησης και παραμένουν (σε μεγάλο βαθμό) δωρεάν στο σημείο της χρήσης τους.
Μην σας ξεγελούν όμως οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές. Η επιτυχία του σκανδιναβικού μοντέλου οφείλεται στην υιοθέτηση του καπιταλισμού των ελεύθερων αγορών, του ανταγωνισμού, και της υπεράσπισης της ιδιωτικής ιδιοκτησίας - αρχές που απέχουν πολύ από το συγκεντρωτικό σύστημα σχεδιασμού που υποστηρίζει η σοσιαλιστική Αριστερά.
Αναδημοσίευση από το CapX.
--
Η Madeline Grant είναι digital officer στο Institute of Economic Affairs
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Ιουνίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
