Του Toni Skoric*
Ενόψει της σοβαρής πολιτικής κρίσης στη Λευκορωσία, η Λιθουανία παρουσιάζεται ως ένας ισχυρός υποστηρικτής των πανευρωπαϊκών κυρώσεων εναντίον μελών του καθεστώτος Λουκασένκο, το οποίο ευθύνεται για εκλογική νοθεία και αστυνομική βία. Τα δυτικά κράτη-μέλη της ΕΕ από την άλλη πλευρά έχουν συνήθως επιφυλακτική στάση για να μη προκαλέσουν ρωσική επέμβαση.
Ο Βλαδίμηρος Πούτιν διαβεβαίωσε τον Αλέξανδρο Λουκασένκο ότι, αν χρειαστεί, θα συστήσει μια έφεδρη αστυνομική δύναμη για να αναπτυχθεί στη Λευκορωσία. Τι ρόλο παίζει η Λιθουανία στην ανατολική πολιτική της ΕΕ; Πώς πρέπει η ΕΕ να αντιμετωπίσει τη Ρωσία και την καταπάτηση της δημοκρατίας στη Λευκορωσία; Ακολουθεί μια συνέντευξη με τον Petras Auštrevičius, Λιθουανό ευρωβουλευτή, μέλος της ευρωπαϊκής ομάδας “Renew Europe” και μόνιμο εισηγητή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη Λευκορωσία.
Μια σχέση πολλών αιώνων
Η Λιθουανία και η Λευκορωσία διατηρούν οικονομικές και πολιτιστικές σχέσεις που μετρούν αιώνες. Οι δύο χώρες συναποτελούσαν κάποτε το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας. Μετά την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος, η Λιθουανία πήρε τον δρόμο της ενσωμάτωσης με τη Δύση και έγινε μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ το 2004.
Η χώρα αυτή, με πληθυσμό περίπου 2,8 εκατομμυρίων, είναι ένας από τους τέσσερις μεγαλύτερους επενδυτές στη Λευκορωσία. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην έλλειψη ανταγωνισμού στην αγορά και τα χαμηλά κόστη εργασίας για τους Λιθουανούς επιχειρηματίες. Ακόμη, η Λευκορωσία είναι μια σημαντική χώρα διέλευσης για τα λιθουανικά και τα πολωνικά αγαθά, αλλά και ένα μεγάλο μέρος των λευκορωσικών εξαγωγών διέρχονται από τον λιθουανικό λιμένα της Klaipėda.
Η Λιθουανία υποστηρίζει την κοινωνία των πολιτών της Λευκορωσίας εδώ και πολύ καιρό. Η λιθουανική πρωτεύουσα Βίλνιους απέχει 170 χιλιόμετρα από το Μινσκ και λειτουργεί ως κέντρο της εξόριστης Λευκορωσικής αντιπολίτευσης. Ακόμη, το Βίλνιους είναι η έδρα του “Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Σπουδών” που έκλεισε από τον Λουκασένκο το 2004. Διάφορες λευκορωσικές μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν ομοίως μετεγκατασταθεί εκεί.
Ένα ζήτημα που κυριαρχεί στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών τους τελευταίους μήνες είναι η σχεδιαζόμενη έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας στο Άστραβετς, 50 χιλιόμετρα μακριά από το Βίλνιους. Η Λιθουανία είναι ο πιο ενεργός επικριτής του πυρηνικού εργοστασίου, που αποτελεί εγχείρημα προσωπικού κύρους για τον Αλέξανδρο Λουκασέκνο. Η Λιθουανία έχει επανειλημμένως ασκήσει κριτική έναντι των παραβιάσεων ασφαλείας και περιβαλλοντικών προτύπων στο εγχείρημα αυτό.
Η αντίδραση της Λιθουανίας στην κρίση της Λευκορωσίας
Η Λιθουανία εξέδωσε αμέσως μια σαφή απάντηση στη βία με την οποία οι λευκορωσικές αρχές κατέστειλαν τις ειρηνικές διαμαρτυρίες που ακολούθησαν την αμφιλεγόμενη επανεκλογή του Λουκασένκο. Χωρίς δισταγμό, οι Λιθουανοί συμπαραστάθηκαν στην λευκορωσική αντιπολίτευση. Η λιθουανική κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει το καθεστώς του Λουκασένκο ως εκλεγμένη κυβέρνηση και ζητά νέες εκλογές.
Επίσης, η Λιθουανία προσέφερε άσυλο στη Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια, την προεδρική υποψήφια εκ μέρους της λευκορωσικής αντιπολίτευσης. Ως αντίδραση στην καταστολή των διαμαρτυριών, η λιθουανική κυβέρνηση διευκόλυνε την είσοδο προσφύγων από τη Λευκορωσία.
Οι εκφράσεις αλληλεγγύης στους δρόμους του Βίλνιους και η ανθρώπινη αλυσίδα που οδηγούσε στα σύνορα με τη Λευκορωσία καταδεικνύουν για μια ακόμη φορά την ισχυρή δέσμευση των Λιθουανών στη δημοκρατία και τη νομοκρατία στη γειτονική χώρα.
Τη Δευτέρα, η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία επέβαλαν ταξιδιωτική απαγόρευση στον ηγέτη της Λευκορωσίας Αλέξανδρο Λουκασένκο και σε 29 άλλους αξιωματούχους εκφράζοντας την έλλειψη υπομονής των βαλτικών χωρών έναντι της επιφυλακτικής προσέγγισης της ΕΕ. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Λευκορωσίας Βλαδίμηρος Μακέι δήλωσε την Τετάρτη ότι η Λευκορωσία θα επιβάλλει αντίποινα εναντίον πολιτών της Λιθουανίας, της Λετονίας και της Εσθονίας.
Ο Λιθουανός Ευρωβουλευτής και Μόνιμος Εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη Λευκορωσία, Petras Auštrevičius (Renew Europe) εμποδίστηκε πρόσφατα από το να επισκεφθεί τη Λευκορωσία, ενώ ο Πολωνός του ομόλογος και επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις σχέσεις με τη Λευκορωσία Robert Biedron (S&D) απελάθηκε από το Μινσκ.
Μήπως η ΕΕ πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της Λιθουανίας;
Το μήνυμα της Λιθουανίας είναι σαφές: Η ΕΕ πρέπει να δράσει γρηγορότερα. “Είπαμε ότι χρειαζόμαστε ειρηνικό διάλογο και συμφωνία ανάμεσα στο καθεστώς και την κοινωνία, αλλά βλέπουμε ότι το καθεστώς δεν είναι έτοιμο” δήλωσε ο Λιθουανός Πρόεδρος Gitanas Nauseda. “Βλέπουμε ότι χρειάζεται να κάνουμε βήματα μπροστά και να θέσουμε ένα παράδειγμα για άλλες χώρες”.
Σε μια εποχή όπου οι ανησυχίες για την αυξανόμενη επιθετική ρητορική στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης εντείνονται, η Λιθουανία αποδίδει μεγάλη σημασία τόσο στον εποικοδομητικό διάλογο, όσο και στην υπεράσπιση των θεμελιωδών αρχών της δημοκρατίας.
Η Λιθουανία βλέπει ένα μέρος της λύσης στις προσωποποιημένες κυρώσεις, οι οποίες κατευθύνονται εναντίον του Αλεξάνδρου Λουκασένκο και όσων εμπλέκονται στην εκλογική απάτη και την χρήση βίας και όχι εναντίον του λαού της Λευκορωσίας. Ο κίνδυνος ενός αδιεξόδου αυξάνεται: η μπάλα βρίσκεται στο γήπεδο της ΕΕ.
Συνέντευξη με τον Ευρωβουλευτή Petras Auštrevičius, (Renew Europe)
- Κύριε Auštrevičius , πώς εκτιμάτε τον ρόλο της Λιθουανίας στην ανατολική πολιτική της ΕΕ;
Η Λιθουανία υποστηρίζει ενεργά την μετασχηματιστική ισχύ της ΕΕ, την οποία βιώσαμε με το δικό μας παράδειγμα. Τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά μας επιτεύγματα, ενόσω προετοιμαζόμασταν για την εισδοχή μας στην ΕΕ και κατά τη διάρκεια της ιδιότητας μας ως κράτους-μέλους, είναι τεράστια και παρέχουν μια αναντίρρητη απόδειξη της θετικής επιρροής της ΕΕ. Πιστεύουμε στην επανάληψη της επιτυχίας αυτής με τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης και δεν βλέπουμε τις μεταρρυθμίσεις που υποστηρίζει η ΕΕ ούτε ως παρέμβαση στις εσωτερικές τους υποθέσεις, ούτε ως σφετερισμό του δυναμικού τους. Αντιθέτως, συναισθανόμαστε τους λαούς των χωρών αυτών και θέλουμε να πραγματώσουν τα ευρωπαϊκά τους όνειρα, ιδίως σε ό,τι αφορά την ποιότητα της ζωής.
- Κάποιες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Λιθουανία, πιέζουν για μια πιο ενεργή αντίδραση από τις Βρυξέλλες έναντι της κρίσης της Λευκορωσίας ενώ άλλα κράτη-μέλη, όπως η Γερμανία, είναι πιο επιφυλακτικά. Πώς μπορεί η ΕΕ να βρει μια κοινή φωνή προκειμένου να υπερασπιστεί τις θεμελιώδεις της αξίες και να αποφύγει τον κίνδυνο ενός αδιεξόδου;
Το 26ετές καθεστώς Λουκασένκο έχει προκαλέσει τεράστια ζημιά στη Λευκορωσία. Λόγω του αποκλεισμού της, η Λευκορωσία δεν υπήρξε ενεργή στον πολιτικό χάρτη της χώρας. Η παθητικότητα και η λησμοσύνη της ΕΕ έναντι της Λευκορωσίας κατέστη συνήθης στάση που δεν βοηθά όταν απαιτείται μια επείγουσα αντίδραση στα γεγονότα στη Λευκορωσία. Αυτό δημιουργεί μια εσφαλμένη εικόνα, ως εάν η ΕΕ απεστράφη από τη Λευκορωσία και τον λαό της και κατέστη αδιάφορη έναντι της τραγωδίας που αντιμετωπίζουν.
Και η λιθουανική προσέγγιση έναντι της Λευκορωσίας διήλθε από πολλά στάδια, αλλά ποτέ δεν απωλέσαμε την εστίασή μας. Μας συνδέει μια κοινή ιστορία και κοινά σύνορα, που συμβολίζουν ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων, οικονομική συνεργασία και απειλές ασφαλείας. Διαθέτουμε έμπειρη γνώση στα ζητήματα της Λευκορωσίας και θα ήταν αμοιβαίως χρήσιμο αν η ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, άκουγε τη συμβουλή μας και υποστήριζε τις πρωτοβουλίες μας αναδεικνύοντάς τες πανευρωπαϊκές.
Με την καθυστερημένη και επιφυλακτική της αντίδραση έναντι της Λευκορωσίας, η ΕΕ χάνει την αξιοπιστία της ως υπερασπίστρια των θεμελιωδών ελευθεριών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οι Λευκορώσοι εταίροι μας παρακολουθούν στενά τις δηλώσεις μας και είναι κομβικό να αποφεύγουμε δηλώσεις οι οποίες, για παράδειγμα αμφισβητούν την ευρωπαϊκή ταυτότητα της Λευκορωσίας, ιδίως όταν αυτές γίνονται από υψηλόβαθμους αξιωματούχους. Οφείλουμε να προσφέρουμε στήριξη και περαιτέρω ώθηση στον αγώνα των Λευκορώσων για το μέλλον τους.
- Η Ρωσία είναι ένας κομβικός παίκτης σε ό,τι αφορά την γεωπολιτικη πτυχή της κρίσης στη Λευκορωσία. Τι θα συνιστούσατε ως προς μια βιώσιμη Δυτική (από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ) προσέγγιση στη Ρωσία;
Η Ρωσία είναι αυτή που μετατρέπει την κατάσταση στη Λευκορωσία σε ένα γεωπολιτικό ζήτημα. Βλέπει τη Λευκορωσία ως έδαφός της όπου μπορεί να δρα όπως επιθυμεί, και δεν έχει καμία πρόθεση να μειώσει αυτή την κυρίαρχη επιρροή. Η Ρωσία του Πούτιν με τις επεκτατικές της πολιτικές δεν ενδιαφέρεται για δημοκρατικές αλλαγές στη Λευκορωσία. Συνεπώς, η ΕΕ οφείλει να υπερασπιστεί τις δημοκρατικές αξίες και την ενίσχυσή τους στη Λευκορωσία.
Δεν μπορούμε να ανεχόμαστε τα εγκλήματα και τις παραβιάσεις των δημοκρατικών αρχών της Ρωσίας. Οι λέξεις που χρησιμοποιεί η Δύση για να καταδικάσει τέτοια εγκλήματα πρέπει να αποκτήσουν μια διάσταση δράσης. Είναι επιτακτικό η ΕΕ να ολοκληρώσει τον μηχανισμό κυρώσεων για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων τύπου Μαγκνίτσκι και να τον εφαρμόσει εναντίον των Ρώσων αξιωματούχων που έχουν ενεργό ρόλο στην εκλογική απάτη, τις πολιτικές διώξεις και την παραβίαση των θεμελιωδών ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας του λόγου.
*Ο Toni Skoric είναι υπεύθυνος προγραμμάτων για την Κεντρική Ευρώπη και τις χώρες της Βαλτικής στα γραφεία του Ιδρύματος Friedrich Naumann στην Πράγα.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Σεπτεμβρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
