Του Ilya Somin
Το The Last Jedi - η πρόσφατη συνέχιση του Star Wars είχε πρεμιέρα το προηγούμενο σαββατοκύριακο και προκάλεσε ανάμεικτες αντιδράσεις στους κριτικούς. Η ταινία έχει πολλές εντυπωσιακές σκηνές και δράση. Αλλά οι κριτικοί υποστηρίζουν ότι η πλοκή έχει διάφορα σφάλματα.
Ο τρόπος με τον οποίο η ταινία επεξεργάζεται διάφορα πολιτικά θέματα ομοίως αξίζει ανάμεικτες κριτικές. Σε αντίθεση με τις περισσότερες προηγούμενες ταινίες του Star Wars, αυτή εδώ τουλάχιστον υπονοεί ότι οι θεσμοί, και όχι μόνο ο ατομικός ηρωισμός, έχουν σημασία. Ταυτόχρονα όμως διαιωνίζει τη μακρόχρονη σύγχυση του Star Wars ως προς το τι είναι αυτό ακριβώς για το οποίο αγωνίζονται οι “καλοί”. Η σειρά μπορεί να εκτίμησε έστω και τώρα τους θεσμούς, αλλά δεν μας είπε ακόμη ποιοι θεσμοί έχουν αξία.
Καθώς ξεκινά το Star Wars, η μοχθηρή First Order έχει κατατροπώσει σχεδόν ολοκληρωτικά τη New Republic. Μόνο μια μικρή Αντίσταση με επικεφαλής την Πριγκίπισσα (πλέον Στρατηγό) Leia Organa συνεχίζει να την αντιμάχεται, και ακόμη κι αυτό το υπόλειμμα κινδυνεύει άμεσα με εξολόθρευση.
Η κατάσταση μοιάζει σε αρκετά σημεία με αυτή που επικρατούσε στο ξεκίνημα της αρχικής τριλογίας του Star Wars: μια μικρή ομάδα επαναστατών αντιμάχεται μια υπερβολικά ισχυρή αυτοκρατορία που έχει ως επικεφαλής χρήστες της Σκοτεινής Πλευράς - με τον Υπέρτατο Ηγέτη Snoke και τον Kylo Ren να αναλαμβάνουν απ' ό,τι φαίνεται τους ρόλους που είχαν προηγουμένως ο Αυτοκράτορας Palpatine και ο Darth Vader.
Αν μη τι άλλο, η Αντίσταση φαίνεται να βρίσκεται σε ακόμη χειρότερη θέση απ' αυτή στην οποία βρισκόταν η αρχική Επανάσταση στο ξεκίνημα του Επεισοδίου Δ'. Τότε, οι επαναστάτες διέθεταν έναν αξιόμαχο στόλο και ήλεγχαν έναν αριθμό σημαντικών ηλιακών συστημάτων και πλανητών. Στους Τελευταίους Jedi, η δύναμή τους είναι κατά πολύ μικρότερο και υφίστανται ακόμη περισσότερες απώλειες κατά τη διάρκεια της ταινίας.
Οι θεσμοί είναι σημαντικότεροι από τους ήρωες
Ο Aaron Ross Powell από το Cato Institute χαρακτηρίζει την ταινία “προδοσία” της αρχικής τριλογίας, καθώς ό,τι είχαν καταφέρει ο Luke, η Leia και ο Han Solo έχει ουσιαστικά ανατραπεί. Αλλά αυτό μπορεί να ιδωθεί ως ένα μάθημα για τη σημασία των θεσμών. Παρά το θάρρος και την ικανότητά τους να ανατρέψουν την Αυτοκρατορία, οι ήρωές μας απέτυχαν να θεσπίσουν αποτελεσματικούς πολιτικούς θεσμούς που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την ανάδυση μιας παρόμοιας απειλής στο μέλλον.
Η New Republic φαίνεται εξίσου δυσλειτουργική με την παλιά, και επιτρέπει στην First Order να συγκεντρώσει μια τεράστια δύναμη λειτουργώντας κάτω από τη μύτη της, όπως ακριβώς η Old Republic απέτυχε να αντιμετωπίσει την απειλή των Sith.
Παρά τον έλεγχο που ασκoύσε επί της Δύναμης, ο Luke Skywalker δεν κατάφερε να εγκαταστήσει μια νέα τάξη των Jedi που θα μπορούσε να εμποδίσει τους ισχυρούς χρήστες της Δύναμης όπως ο ανιψιός του Ben Sono από το να αποσκιρτίσουν στην Σκοτεινή Πλευρά. Οι προσπάθειές του να εκπαιδεύσει τον Ben από μόνος του αποτυγχάνουν τραγικά, με αποτέλεσμα ο Ben να αποσκιρτίσει στον Snoke και να γίνει ο Kylo Ren - μια εξέλιξη που έχει παραλληλισμούς με τη μετατροπή του Anakin Skywalker στον Darth Vader. Οι προσπάθειες του Luke να εκπαιδεύσει τη Rey - της ισχυρής νέας χρήστριας της Δύναμης που εισήχθη στο The Force Awakens - είναι λίγο μόνο επιτυχέστερες.
Όση ατομική ικανότητα και ηρωισμό κι αν διαθέτει κανείς, ο καλός θεσμικός σχεδιασμός παραμένει απαραίτητος. Αυτό το μήνυμα υπογραμμίζουν ακόμη περαιτέρω οι σκηνές καταδίωξης στις οποίες τα απομεινάρια του στόλου της Αντίστασης προσπαθούν να ξεφύγουν από την First Order.
Η Leia και η υπασπίστριά της Ναύαρχος Amilyn Holdo επανειλημμένα επικρίνουν τον άσο πιλότο Poe Dameron για τους ριψοκίνδυνους τρόπους του και την άρνησή του να σεβαστή την ιεραρχία. Η Holdo αντιθέτως δέχεται επαίνους γιατί την ενδιαφέρει περισσότερο “να προστατεύσει το φως απ' ό,τι να φανεί ηρωίδα”.
Όπως έχω εξηγήσει σε προηγούμενα κείμενά μου για το Star Wars, οι προηγούμενες ταινίες της σειράς συνήθως δεν περιελάμβαναν προβληματισμούς για τους θεσμούς και σιωπηρά έστελναν το μήνυμα ότι θα πρέπει να εμπιστευθούμε ηρωικές μορφές όπως τον Han, τον Luke και τη Leia, καθώς και ότι η συγκεντρωμένη εξουσία είναι επικίνδυνη μόνο όταν πέφτει στα λάθος χέρια. Το The Last Jedi τουλάχιστον διορθώνουν αυτή την τάση. Η ταινία υποδεικνύει ότι οι ήρωες δεν επαρκούν. Ο Γαλαξίας δεν θα γνωρίσει την ειρήνη, την ευτυχία ή την ελευθερία χωρίς μια λειτουργική δημοκρατία και ίσως, χωρίς επίσης μια καινούρια και καλύτερη Τάξη Jedi.
Ακόμη δεν ξέρουμε το γιατί αγωνίζεται η Αντίσταση
Μολονότι το Επεισόδιο Η' διορθώνει κάποια από τα λάθη των προηγούμενων ταινιών της σειράς, κάποια άλλα τα διαιωνίζει. Όπως οι επαναστάτες που αντιμάχονται την Αυτοκρατορία, η Αντίσταση δεν φαίνεται να γνωρίζει το γιατί μάχεται, πέραν του ότι αντιτίθεται στην First Order.
Ένας μαχητής της Αντίστασης λέει ότι το κίνημα θα κερδίσει “όχι με το να αντιμαχόμαστε αυτό που μισούμε, αλλά με το να σώσουμε αυτά που αγαπάμε”. Αλλά τι ακριβώς αγαπούν, πέρα από τους φίλους και τους συμπολεμιστές τους; Μετά από δύο μακροσκελείς ταινίες αυτής της νέας τριλογίας, ακόμη δεν το γνωρίζουμε.
Μήπως για την επανόρθωση της μάταιης New Republic που απέτυχε τόσο τραγικά; Μήπως για κάποιο νέο πολιτικό σύστημα; Δεν γνωρίζουμε. Πιθανόν ούτε τα μέλη της Αντίστασης να μην το ξέρουν.
Ομοίως, ο Luke Skywalker υπόσχεται στο τέλος ότι δεν θα είναι αυτός ο τελευταίος Jedi. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Μήπως η Rey, ή κάποιος άλλος συνεχιστής θα εγκαθιδρύσει μια νέα Τάξη Jedi; Αν συμβεί αυτό, πώς θα αποφευχθούν τα καταστροφικά λάθη των προκατόχων της;
Το γεγονός ότι η Αντίσταση - και οι συντελεστές της ταινίας - παραμέλησαν αυτού του είδους τα ζητήματα έχει παραλληλισμούς σε πάρα πολλούς επαναστάτες του πραγματικού κόσμου, που επιδιώκουν την ανατροπή καταπιεστικών καθεστώτων χωρίς να σκέφτονται όσο πρέπει το τι μπορεί να συμβεί στη συνέχεια - ή την πιθανότητα η κατάσταση αυτή να είναι ακόμη χειρότερη από τους σημερινούς τυράννους. Ακόμη και σε εμπεδωμένες φιλελεύθερες δημοκρατίες οι ψηφοφόροι πολύ συχνά αντιδρούν σε μια προβληματική υφιστάμενη κατάσταση αγκαλιάζοντας τους υποψηφίους της “αλλαγής”, χωρίς να σκέφτονται επαρκώς αν οι αλλαγές που αυτοί προτείνουν πρόκειται όντως να βελτιώσουν την κατάσταση αντί να τη χειροτερεύσουν.
Ακόμη, όπως και στο σύμπαν του Star Wars, έτσι και στον πραγματικό κόσμο, πολλά επαναστατικά κινήματα δεν μπαίνουν στον κόπο να εξετάσουν τη δική τους συμπεριφορά. Το The Last Jedi είναι ακόμη μια ταινία Star Wars που σε μεγάλο βαθμό αγνοεί την κατάφωρη υποκρισία του γεγονότος ότι οι επαναστάτες (και τώρα η Αντίσταση) είναι ταυτόχρονα μαχητές της ελευθερίας και ιδιοκτήτες δούλων. Επιδιώκουν την ελευθερία για τους ίδιους, αλλά αντιμετωπίζουν τα droids ως σκλάβους, παρά το γεγονός ότι αυτά είναι εξίσου ευφυή με τους ανθρώπους, και ξεκάθαρα μπορούν να αισθανθούν συναισθήματα όπως η ελπίδα, ο πόνος και ο φόβος.
Σε αντίθεση με τον George Washington και τον Thomas Jefferson που τουλάχιστον αναγνώριζαν πως το γεγονός ότι οι ίδιοι ήταν δουλοκτήτες ερχόταν σε αντίθεση με τις αρχές που διακήρυτταν, οι “καλοί” του Star Wars φαίνεται να μην ενοχλούνται από το ζήτημα, πράγμα που απ' ό,τι φαίνεται ισχύει και για τους συντελεστές και τους θεατές της σειράς.
Βρίσκω την έλλειψη συνοχής σου ενοχλητική
Πέρα από τη νέα αυτή προσοχή στα θεσμικά ζητήματα, το The Last Jedi έχει διάφορες άλλες ενδιαφέρουσες περιπέτειες στην πλοκή του. Οι χαρακτήρες της Rey και του Kylo Ren εξελίσσονται με τρόπο που προκαλεί την έκπληξη, αλλά λειτουργεί αποτελεσματικά στην πλοκή. Από την άλλη πλευρά, η εκτεταμένη πλοκή περιέχει μια σειρά από περιπέτειες που φαίνονται ανούσιες, αλλά κρατούν πολύ ώρα.
Ακόμη, υπάρχουν κάποια σημαντικά προβλήματα με το χτίσιμο του κόσμου και τη συνοχή. Οι πρώτες έξι ταινίες του Star Wars για παράδειγμα παρουσίασαν ως γεγονός ότι ακόμη και οι πολύ ταλαντούχοι χρήστες της Δύναμης χρειάζονται εκτεταμένη εκπαίδευση για να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητές τους αποτελεσματικά. Η Rey όμως επιδεικνύει μια αξιόλογη δεξιότητα με τη Δύναμη παρά το γεγονός ότι δεν έχει λάβει σχεδόν καθόλου εκπαίδευση. Ομοίως, η Rey, ο Kylo Ren, ο Luke Skywalker και ο Snoke χρησιμοποιούν τη Δύναμη για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους διαμέσου τεράστιων αστρικών αποστάσεων που υπερβαίνουν κατά πολύ το πώς λειτουργούν αυτές οι ικανότητες σε προηγούμενες ταινίες.
Υπάρχουν ακόμη ασυνέχειες στην στρατιωτική και την τεχνολογική εξέλιξη. Τα βομβαρδιστικά που χρησιμοποιεί η Αντίσταση στην εναρκτήρια μάχη δεν είναι μόνο πιο πρωτόγονα από τα σκάφη που είδαμε στην αρχική τριλογία (που διαδραματίζεται δεκαετίες πριν) αλλά φαίνονται επίσης αργότερα και λιγότερο εξελιγμένα από τα βομβαρδιστικά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Είτε αυτό είναι κάποιο λάθος των παραγωγών της ταινίας, είτε θέλουν να υπονοοήσουν ότι ο γαλαξίας πέρασε μια περίοδο σοβαρής τεχνολογικής οπισθοδρόμησης!
Επίσης, αν η Αντίσταση φαίνεται να μην έχει κάποια περιεκτική ατζέντα, το ίδιο συμβαίνει και με τη First Order. Παρά τον καθοριστικό του ρόλο στην πλοκή, δεν μαθαίνουμε σχεδόν τίποτε για τον Υπέρτατο Ηγέτη Snoke, τους σκοπούς του, ή το πώς και γιατί έφτασε να είναι ο επικεφαλής της First Order. Δεν μπορούμε καν να αποκλείσουμε τη δημοφιλή θεωρία των οπαδών της σειράς ότι στην πραγματικότητα είναι ο Jar Jar Binks μεταμφιεσμένος.
Τέτοια λάθη μπορεί να μην ενοχλούν τους περιστασιακούς θεατές, αλλά απασχολούν τους πιο απαιτητικούς φίλους της επιστημονικής φαντασίας. Μας υπενθυμίζουν ότι το Star Wars είναι λιγότερο προσεκτικό στο πώς χτίζει τον κόσμο του απ' ό,τι ανταγωνιστές του όπως το Star Trek και το Game of Thrones. Αυτό το πρόβλημα μπορεί να σχετίζεται και με την αποτυχία να σκεφτούν οι παραγωγοί προσεκτικά τι είναι αυτό για το οποίο πολεμούν οι επαναστάτες, και γιατί αυτό έχει σημασία.
Παρά τα σημαντικά αυτά λάθη, το The Last Jedi παραμένει μια διασκεδαστική και σε κάποιο βαθμό συναρπαστική ταινία. Και όπως και οι υπόλοιπες ταινίες της σειράς, μας διδάσκει κάποια χρήσιμα μαθήματα ως προς το τι να μην κάνουμε.
--
O Ilya Somin είναι καθηγητής στο George Mason University και συγγραφέας του βιβλίου Democracy and Political Ignorance: Why Smaller Government Is Smarter.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 20 Δεκεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του LearnLiberty.org και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
