Η συμμαχία της Τζώρτζια Μελόνι κέρδισε τις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στην Ιταλία. Κάποιοι τη χαρακτηρίζουν «αντιφιλελεύθερη δημοκράτρια» της δεξιάς παρόμοια του Βίκτορ Όρμπαν και άλλοι σημερινών αυταρχικών ηγετών.
*Γράφει ο Pierre Lemieux
Ο καθηγητής Alberto Mingardi, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Bruno Leoni, αμφισβητεί αυτήν την ιδέα. Κατά τη γνώμη μου, το απόσπασμα που παραθέτει ο John O. McGinnis από μια ομιλία της Μελόνι υποδηλώνει έντονα την αντιφιλελεύθερη δημοκρατία (βλ. «New Avatars for the Right», 13 Οκτωβρίου 2022):
“Γιατί η οικογένεια είναι εχθρός; Γιατί η οικογένεια τρομάζει τόσο πολύ; Υπάρχει μια ενιαία απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Γιατί μας καθορίζει. Γιατί είναι η ταυτότητά μας. Γιατί όλα όσα μας καθορίζουν είναι πλέον εχθρός για όσους θα ήθελαν να μην έχουμε πλέον ταυτότητα και να είμαστε απλώς τέλειοι σκλάβοι καταναλωτές. Και έτσι επιτίθενται στην εθνική ταυτότητα, επιτίθενται στη θρησκευτική ταυτότητα, επιτίθενται στην ταυτότητα φύλου, στην οικογενειακή ταυτότητα. … Γιατί… όταν δεν έχω πλέον ταυτότητα ή ρίζες, τότε θα είμαι ο τέλειος σκλάβος στο έλεος των οικονομικών κερδοσκόπων. Ο τέλειος καταναλωτής… Θα υπερασπιστούμε την αξία του ανθρώπου. … Θα υπερασπιστούμε τον Θεό, τη χώρα και την οικογένεια”.
Αν υποθέσουμε ότι η μετάφραση είναι πιστή, η Μελόνι όντως μοιάζει με λαϊκίστρια της δεξιάς και επίδοξη αυταρχική ηγέτιδα. (Δείτε την κριτική μου για το βιβλίο The Age of the Strongman του Gideon Rachman στο τρέχον τεύχος του Regulation.)
Δεν είναι δύσκολο να δει κανείς ότι η ταυτότητα που εξυμνεί η Μελόνι είναι ένας μονόκερος. Αν η οικογένεια μας καθορίζει, αν «είναι η ταυτότητά μας», όπως λέει, τότε δεν μπορεί να μας καθορίζουν πραγματικά το έθνος μας ή η θρησκεία μας ή το «φύλο» μας. Η κ. Μελόνι πιθανότατα θα απαντούσε ότι ένας Ιταλός καθορίζεται από όλα αυτά («Θεός, χώρα και οικογένεια») σε ένα είδος σύνθετης ταυτότητας. Αλλά αυτό δεν λειτουργεί. Οι κατακερματισμένες ταυτότητες δεν δημιουργούν μια ενιαία ταυτότητα. Όχι μόνο υπάρχουν Ιταλοί διαφορετικών φύλων (ή φύλου), αλλά και κάποιοι που είναι άθεοι ή μη Καθολικοί. Μόνο με δύο χαρακτηριστικά, καθολικούς ή μη, άνδρες ή γυναίκες, έχουμε ήδη τέσσερα είδη Ιταλών. Προσθέστε τους εθνικιστές εναντίον των μη εθνικιστών και έχουμε οκτώ είδη. Αυτές οι ταυτότητες μπορούν εύκολα να γίνουν συγκρουσιακές. Τι θα συμβεί αν η «χώρα» —«η πατρίδα» όπως αποδίδουν οι Financial Times το μέρος αυτό του τριαδικού συνθήματος της Μελόνι— απαιτεί από κάποιον να θυσιάσει την οικογένειά του σε στρατολόγηση στην υπηρεσία του ιταλικού κράτους, της ενσάρκωσης της πατρίδας;
Αυτό μου θυμίζει τι έγραψε η Rose Wilder Lane μετά τα ταξίδια της στην Ιταλία (και σε άλλες χώρες συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας) τη δεκαετία του 1920 («Give Me Liberty», Saturday Evening Post, 7 Μαρτίου 1936):
“Τελικά αναγκάστηκα να παραδεχτώ στους Ιταλούς φίλους μου ότι είχα δει το πνεύμα της Ιταλίας να αναβιώνει υπό τον Μουσολίνι. Και μου φάνηκε ότι αυτή η αναβίωση βασίστηκε σε έναν διαχωρισμό της ατομικής ελευθερίας από τη βιομηχανική επανάσταση της οποίας η αιτία και η πηγή είναι η ατομική ελευθερία. Είπα ότι στην Ιταλία, όπως και στη Ρωσία, μια ουσιαστικά μεσαιωνική, σχεδιασμένη και ελεγχόμενη οικονομική τάξη έπαιρνε τους καρπούς της βιομηχανικής επανάστασης, ενώ κατέστρεφε τη ρίζα της, την ελευθερία του ατόμου.
«Γιατί θέλετε να μιλάτε για τα δικαιώματα των ατόμων!» Αναφώνησαν οι Ιταλοί, επιτέλους ανυπόμονοι. «Ένα άτομο δεν είναι τίποτα. Ως άτομα δεν έχουμε καμία σημασία. Θα πεθάνω, θα πεθάνεις, εκατομμύρια θα ζήσουν και θα πεθάνουν, αλλά η Ιταλία δεν πεθαίνει. Η Ιταλία είναι σημαντική. Τίποτα δεν έχει σημασία εκτός από την Ιταλία».
Το παραπάνω απόσπασμα από τη Μελόνι αξίζει να επαναληφθεί urbi et orbi, γιατί δείχνει πώς η πολιτική ταυτότητας της δεξιάς είναι παρόμοια με την πολιτική ταυτότητας της αριστεράς, τουλάχιστον στα πιο ακραία μέρη του συνήθους πολιτικού φάσματος. Διαφέρουν μόνο τα χαρακτηριστικά ταυτότητας και οι ευνοημένες ομάδες. Και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται κρατικός αυταρχισμός που θα προσπαθήσει να επιβάλει τη σωστή ταυτότητα σε όλους. Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, ότι τόσο η δεξιά όσο και η αριστερά αντιτίθενται στις ελεύθερες αγορές, οι οποίες επιτρέπουν σε κάθε άτομο να κάνει τις δικές του επιλογές και να ορίζει τη δική του ταυτότητα, ακόμη και αν (στις περισσότερες περιπτώσεις) η πλειοψηφία ή ο «λαός» δεν συμφωνεί μ’ αυτές.
Εκτός από την περίπτωση που ένα άτομο ζει ως μέλος μιας μικρής πρωτόγονης φυλής, θα έχει πολλές «ταυτότητες» σε πολλές διαστάσεις και δεν θα μπορούσε κανείς εύκολα να βρει δύο άτομα με την ίδια σύνθετη ταυτότητα. Η εύρεση ενός κοινού παρονομαστή —μια κοινή αξία ή κοινή προτίμηση— μεταξύ των Ιταλών ή στο πλαίσιο της οποιασδήποτε μεγάλης ομάδας σύγχρονων ατόμων θα καταδείκνυε μόνο ένα κοινό συμφέρον για την ύπαρξη μιας αφηρημένης κοινωνικής τάξης που επιτρέπει σε κάθε άτομο να είναι ο εαυτός του, δηλαδή να είναι διαφορετικός. Ένα κοινό συμφέρον δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να δικαιολογήσει την επιβολή της ίδιας ταυτότητας σε όλους. Στον πυρήνα του κλασικού φιλελευθερισμού και του ελευθερισμού βρίσκεται η θέση ότι κάθε άτομο πρέπει να είναι ελεύθερο να επιλέξει τη δική του ταυτότητα —χωρίς, φυσικά, να αναγκάσει άλλους ανθρώπους να την υιοθετήσουν.
Η ανάγνωση του Friedrich Hayek ή του James Buchanan (ή του Buchanan με τον Gordon Tullock) θα βοηθούσε την κυρία Meloni, όπως και τους περισσότερους κυβερνώντες μας, να συνειδητοποιήσουν ότι η συλλογική ταυτότητα είναι ένας επικίνδυνος αντικατοπτρισμός. Η ανάγνωση του Anthony de Jasay θα ήταν λειτουργούσε ως θεραπευτικό σοκ ενός άλλου μεγέθους. Αλλά ο αναγνώστης αυτών των συγγραφέων πρέπει να είναι αρκετά τυχερός ώστε να έχει μάθει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να κατανοήσει, ή να είναι σε θέση να μάθει κάτι ριζικά νέο.
--
*Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Οκτωβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
