Του Gary M. Galles
Καθώς επιταχύνεται η δυσάρεστη προεκλογική εκστρατεία του 2019 (Θεέ μου, απομένει ακόμη πάνω από ένας χρόνος!), πολλοί Αμερικανοί αντιμετωπίζουν ακόμη μια, ενίοτε δυσάρεστη, εμπειρία: τα ψώνια για τη νέα σχολική χρονιά. Αυτό όμως που φαίνεται πως παραβλέπεται σ' αυτή τη διαδικασία είναι το γεγονός πως οι συχνές διαφωνίες γονέων και παιδιών για τα ψώνια αυτά καταδεικνύουν την αιτία που η πολιτική επιτείνει τη διχόνοια μεταξύ των Αμερικανών.
Γονείς και παιδιά έχουν διαφορετικές αξίες
Γονείς και παιδιά αποτιμούν διαφορετικά τα σχολικά ψώνια. Και η διαφορά αυτή είναι συχνά μεγάλη, καθώς οι πιο πρακτικές ανησυχίες των γονέων μπορεί να απέχουν πολύ από τις αντίστοιχες των παιδιών που νοιάζονται για το πού το εκάστοτε αντικείμενο θα τα κατατάξει στην κοινωνική ιεραρχία του σχολείου. Και όταν αυτές οι αποτιμήσεις διαφέρουν σημαντικά, η ανάγκη να καταλήξουν σε κοινές αποφάσεις μπορεί να προκαλέσει σοβαρές διαφωνίες.
Συχνά επίσης υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ως προς το σχετικό κόστος που αντιμετωπίζουν γονείς και παιδιά. Ένας γονιός που έχει να πληρώσει τον λογαριασμό για τα σχολικά ψώνια σταθμίζει την αξία του εκάστοτε αντικειμένου, όπως την αντιλαμβάνεται, έναντι της τιμής του. Τα παιδιά όμως δεν πληρώνουν τον λογαριασμό. Δεδομένου ότι όσοι αποφασίζουν θα θέλουν περισσότερα πράγματα όταν το κόστος γι' αυτούς είναι μικρότερο και λιγότερα όταν το κόστος είναι μεγαλύτερο (ένα φαινόμενο που οι οικονομολόγοι ονομάζουν “νόμο της ζήτησης”), κι αυτό με τη σειρά του προκαλεί νέες διαφωνίες.
Με λίγα λόγια, τα ψώνια για το σχολείο συνεπάγονται συχνά έντονες αντιπαραθέσεις λόγω του μεγάλου χάσματος ανάμεσα στις αξίες που γονείς και παιδιά αποδίδουν στα εκάστοτε αντικείμενα και στα πολύ διαφορετικά κόστη που έχουν να επωμιστούν για να τα αποκτήσουν, λόγω του ότι οι αποφάσεις αυτές πρέπει να ληφθούν από κοινού.
Αυτός είναι και ο λόγος που η σύγχρονη πολιτική διαδικασία επιτείνει τη διχόνοια μεταξύ των Αμερικανών. Οι προτιμήσεις των Αμερικανών για το τι θέλουν να κάνει το κράτος ποικίλουν κατά πολύ και οι διάφορες ομάδες συνεχώς ασκούν πιέσεις για να χρησιμοποιήσουν το κράτος προκειμένου να επεκτείνουν τις λίστες με τα ψώνια τους εις βάρος της τσέπης άλλων. Πολλές εξάλλου επιθυμίες είναι ασύμβατες μεταξύ τους (αν για παράδειγμα εγώ θέλω το Α και εσύ το μη Α, δεν μπορούμε και οι δύο να αποκτήσουμε αυτό που θέλουμε) σε τομείς που ποικίλουν από τη φορολογία και το ρυθμιστικό πλαίσιο, μέχρι την υγεία, την εκπαίδευση και το περιβάλλον.
Ακόμη, διαφορετικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν διαφορετικές φορολογικές και ρυθμιστικές συνέπειες από τις αποφάσεις του κράτους, όπως για παράδειγμα όταν συγκεκριμένοι ιδιοκτήτες γης υποχρεώνονται να επωμιστούν ουσιαστικά όλο το κόστος της διατήρησης ενός ενδιαιτήματος κάποιου απειλούμενου είδους, καθιστώντας έτσι τη διατήρηση αυτή δωρεάν για άλλους, ή όταν κάποιοι καταβάλλουν δυσανάλογο μέρος της φορολογικής επιβάρυνσης (συμπεριλαμβανομένων και των μελλοντικών φόρων, όταν χρησιμοποιείται η χρηματοδότηση μέσω ελλειμμάτων ή δημιουργούνται άλλα μη χρηματοδοτημένα βάρη από σημερινά προγράμματα) για τις δαπάνες του κράτους.
Διαμάχη στις εκλογές
Η εκλογική διαμάχη μάλιστα μοιάζει με τη διαμάχη για τα σχολικά ψώνια, μόνο που οι διαφωνίες επιτείνονται όταν αφορούν το τι πρόκειται να κάνει το κράτος. Το κράτος αποφασίζει ποιοι θα αντιμετωπιστούν ως “παιδιά”, αντιμετώπιση που περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων και το τι και πόσο θα τους δοθεί, και ποιοι θα υποχρεωθούν να επωμιστούν τον λογαριασμό του “γονιού”. Κάθε επιπρόσθετη κρατική παροχή διευρύνει την αμερικανική διχόνοια. Συνεπώς, κάθε πολιτική πρόταση που υπόσχεται περισσότερες παροχές ωφελεί τους πολιτικούς επεκτείνοντας την εξουσία τους να διανέμουν κόστη και οφέλη, αλλά αυτό δημιουργεί ακόμη περισσότερη διχόνοια μεταξύ των πολιτών.
Ένας από τους συχνούς τρόπους να μειώνονται οι διαφωνίες στα σχολικά ψώνια καταδεικνύει και ένα από τα προβλήματα του σημερινού αναδιανεμητικού μας κράτους: το να δίνεται στα παιδιά ένα προϋπολογισμένο ποσό για τα σχολικά ρούχα και να αφήνονται να επιλέξουν αυτά τι θα αγοράσουν. Αυτό τα υποχρεώνει να συγκρίνουν την αξία που βλέπουν να αντιπροσωπεύεται από το κάθε δολάριο που ξοδεύουν για κάθε αντικείμενο με την αξία που προσφέρουν εναλλακτικές τις οποίες μπορούν να επιλέξουν. Ένα επωφελές παραπροϊόν αυτής της πρακτικής είναι η δραματική μείωση της διαμάχης.
Μια τέτοια προσέγγιση σχολικών αγορών στο κράτος θα αυξήσει την ελευθερία του κάθε Αμερικανού να παίρνει τις δικές του αποφάσεις με τους δικούς του πόρους μειώνοντας τον κρατικό εξαναγκασμό σε τομείς όπου οι προτιμήσεις και οι περιστάσεις μας ποικίλλουν σημαντικά (δηλαδή σχεδόν παντού). Η διχόνοιά μας (που κατά ειρωνικό τρόπο φαίνεται να είναι αντιστρόφως ανάλογη των ισχυρισμών των υποψήφιων Προέδρων ότι θα μας ενώσουν) θα μειωθεί. Δυστυχώς η αμερικανική πολιτική τείνει (και όχι μόνο στο Twitter) να κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, με μια ολοένα και μεγαλύτερη αναδιανομή που υποστηρίζεται από αυτό που ονομάζουμε κλοπή όταν δεν το κάνει το κράτος. Αυτός είναι ένας σημαντικότατος λόγος που σήμερα είμαστε τόσο διχασμένοι και που τόσες πολλές εκλογικές υποσχέσεις το μόνο που καταφέρουν είναι να μας διχάσουν ακόμη περισσότερο.
*Ο Garry M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Αυγούστου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμη»
