Του John Tuttle
Καθ’ όλη την ιστορία της λογοτεχνίας, ανεξάρτητα από την εκάστοτε εποχή ή το λογοτεχνικό είδος, είναι πολλοί οι συγγραφείς που συνδέθηκαν με δεσμούς μακράς φιλίας με ομοτέχνους τους. Οι Tolkien και Lewis, Emerson και Louisa May Alcott, Twain και Ulysses S. Grant είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα φίλων μεταξύ τους συγγραφέων.
Μια τέτοια σχέση όμως μεταξύ δύο γιγάντων της λογοτεχνίας συχνά μένει στο παρασκήνιο. Αφορά δύο Βρετανούς συγγραφείς που είχαν εξίσου επιβλητικές προσωπικότητες, μολονότι διαφορετικές οπτικές για τον κόσμο.
Ο ένας ήταν άθεος και σοσιαλιστής. Ο άλλος πιστός και συντηρητικός. Ο πρώτος ήταν συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας και ιστορικός. Ο άλλος αρθρογράφος, ποιητής και μυθιστορηματογράφος μυστηρίου.
Μια μοναδική φιλία
Οι δύο αυτοί άνδρες είχαν μια σχέση αλληλοσεβασμού παρά τις συγκρουόμενες απόψεις τους και μπορούσαν να επικοινωνούν μεταξύ τους με ευγένεια, κάτι από το οποίο θα μπορούσαν να διδαχθούν οι σημερινοί συζητητές. Πρόκειται για τους σεβάσμιους H.G. Wells και G.K. Chesterton.
Η προσωπική τους χάρη και η μετρημένη επιμονή τους, τους επέτρεπε να κάνουν ενδιαφέρουσες και πνευματικώς διεγερτικές συζητήσεις. Ή τουλάχιστον αυτό νόμιζαν.
Ο Τσέστερτον ήταν γνωστός για την ανοιχτή του φιλία με άτομα τις απόψεις των οποίων κατέκρινε έντονα. Ο Γουέλς ήταν εξίσου σταθερός στα ιδανικά του. Δήλωνε ανοιχτά ότι ήταν ανήθικος, αναφερόμενος στις σεξουαλικές του τάσεις, μολονότι η λογική πίσω από αυτή τη δήλωσή του δεν είναι ξεκάθαρη.
Σε μια περίσταση όμως ο Γουέλς είπε επίσης “Αν πάω ποτέ στον παράδεισο, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει παράδεισος, αυτό θα γίνει με τη μεσολάβηση του Γκίλμπερτ Τσέστερτον”.
Ομοίως, ο Τσέστερτον εκτιμούσε ιδιαίτερα τον φίλο του για την προθυμία του να εξερευνά διάφορα πεδία της φιλοσοφίας. Κάποτε μάλιστα ως αρθρογράφος εξύμνησε τον Γουέλς γράφοντας πως είναι “ο μόνος από πολλούς λαμπρούς συγχρόνους μας που δεν σταμάτησε να αναπτύσσεται”.
Ο Γουέλς επέμενε στη θεωρία της ευγονικής, μια ιδέα που πιθανόν επηρέασε την απεικόνιση ενός εκφυλισμένου μέλλοντος της ανθρωπότητας στο The Time Machine (1895). Ασχολούνταν έντονα με τη θεωρία της ευγενικής, μολονότι αυτή η ιδέα θα έδειχνε εντέλει σημάδια ζημιάς για την κοινωνία. Ο Τσέστερτον αμφισβήτησε αυτή τη νοοτροπία του Γουέλς (και άλλων) στο έργο του Eugenics and Other Evils (Η ευγονική και άλλα δεινά, 1922), με απαντήσεις όπως η εξής:
“Η αισιοδοξία της ευγονικής φαίνεται ότι μοιάζει γενικώς μ’ εκείνη την συγχυσμένη αυτοπεποίθηση, τόσο κοινή στις ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, ότι στο τέλος της βραδιάς όλα θα πάνε καλά.”
Παρ’ όλα αυτά, τις επόμενες δεκαετίες, η ευγονική αποδείχθηκε βασικός μοχλός πίσω από την ιδεολογία της κυρίαρχης φυλής του ναζισμού και το συνεπακόλουθο Ολοκαύτωμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατά το οποίο θανατώθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι.
Σε πολλά από τα μυθιστορήματά του, ο Γουέλς εξερευνούσε μια κτηνώδη διάσταση της ανθρωπότητας, ενώ ο Τσέστερτον έβλεπε το ανθρώπινο πρόσωπο ως πλασμένο κατ’ εικόνα του Θεού. Δεν εκπλήσσει συνεπώς το γεγονός ότι ο Γουελς προήγε τον δαρβινισμό ενώ ο Τσέστερτον δεν ενθουσιαζόταν από την ιδέα της μακροεξέλιξης.
Οι δύο άνδρες δεν θα μπορούσαν να διαφέρουν περισσότερο μεταξύ τους. Η σχέση τους όμως καταδεικνύει μια ισορροπία σε ό,τι αφορά την ικανότητα να ακούει ο ένας τον άλλο με αμοιβαίο σεβασμό. Το αποτέλεσμα ήταν μια αμοιβαία κατανόηση. Η αύρα αυτής της φιλίας είναι κάτι που θα έπρεπε να ζηλεύει η σημερινή εποχή, ιδίως υπό το τρέχον πολιτικό κλίμα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ένα πολωμένο πολιτικό κλίμα
Η σημερινή πολιτική κατάσταση στην Αμερική χαρακτηρίζεται από κομματισμό και πόλωση που ενισχύονται εδώ και χρόνια. Καθώς οι αντιμαχόμενες πλευρές απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο, δεν αντιλαμβάνονται τα κοινά τους στοιχεία. Οι αρμόδιοι για την πολιτική και οι πολίτες συνεχίζουν να γίνονται ολένα και πιο εχθρικοί έναντι των ιδανικών των αντιπάλων τους.
Ακόμη, αρχίζουν να τους αντιμετωπίζουν με απέχθεια, συσχετίζοντας ύβρεις με τους ανθρώπους που έχουν διαφορετικές πολιτικές ατζέντες με τους ίδιους. Αυτές οι απομονωμένες μεταξύ τους ομάδες αναπτύσσουν τις δικές τους “πολιτικές φούσκες” όπως συχνά αναφέρεται.
Η συζήτηση αυτού του φαινομένου μπορεί να είναι άβολη, όμως συμβαίνει. Οι αναλυτές και οι κριτικοί από διάφορες θέσεις έχουν εκφράσει ανησυχίες γι’ αυτή την ολοένα και μεγαλύτερη διασπορά των αντιμαχόμενων πλευρών καθώς και προειδοποιήσεις για τις καταστροφικές της συνέπειες.
Σύμφωνα με την Pew Research, η πόλωση αποτελεί “ένα βασικό χαρακτηριστικό της αμερικανικής πολιτικής σκηνής σήμερα”.
Μία μελέτη από το Breakthrough Institute το 2013 αποκαλύπτει την έντονη πόλωση εντός του Κογκρέσου και σε διάφορες πολιτείες εκείνη την εποχή, υποστηρίζοντας ότι αυτή υπονομεύει τη λειτουργικότητα του φιλελευθερισμού.
Ακόμη, και τα δύο εθνικά πολιτικά κόμματα αντιμετωπίζουν εσωκομματικές δυσκολίες, γεγονός που καθίσταται ιδιαίτερα εμφανές στις εκλογικές αναμετρήσεις. Αυτό όχι μόνο εμποδίζει τους ατομικούς ιδεολογικούς στόχους, αλλά και καθιστά πολύ δύσκολη την επίτευξη συμφωνίας επί δύσκολων ζητημάτων.
Σήμερα, σε ό,τι αφορά τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, η πόλωση μεταξύ των κομμάτων κάνει δυσκολότερη την εξέταση προληπτικών μέτρων και δράσεων για τον κορονοϊό. Είναι μια περίπτωση όπου η δημόσια ασφάλεια τίθεται σε κίνδυνο μέσω της ακύρωσης που προκαλεί η πόλωση.
Μια ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνση
Μια παρόμοια νοοτροπία παρατηρείται στους ψηφοφόρους, όπως επισημαίνει η μελέτη του Breakthrough. Οι πολιτικές διαφορές προκαλούν απ’ ό,τι φαίνεται εχθρότητα μεταξύ γειτόνων.
Οι φιλίες διαλύονται και τα επιχειρήματα εκφυλίζονται σε προσωπικές επιθέσεις εμποτισμένες σε ρητορική μίσους. Και υπάρχουν πολλά τουίτ που το καταδεικνύουν αυτό.
Όπως το βιώνουν οι Αμερικανοί, οι διαφορετικές απόψεις - τόσο σήμερα όσο και ιστορικά - επιφέρουν κοινωνικές διαμάχες που οδηγούν σε πολεμοχαρείς κραυγές, φυσικές αντιπαραθέσεις ή και άλλες χειρότερες εκφάνσεις.
Αν κοιτάξουμε τριγύρω μας, φαίνεται πως κανείς δεν μπορεί να συζητήσει διαφωνώντας μεταξύ φίλων. Εγώ αντιθέτως πιστεύω ότι ο υγιής διάλογος θα πρέπει να ενθαρρύνεται μεταξύ φίλων όπως συνέβη και στη σχέση μεταξύ του Γουέλς και του Τσέστερτον.
Πολλοί ψυχολόγοι βλέπουν αρνητικά την πόλωση. Έρευνες τα τελευταία έτη από ψυχολόγους σε πανεπιστήμια όπως το Στάνφορντ και το Πρίνστον, συμπεραίνουν ότι οι πολιτικές προτιμήσεις έχουν καταστεί βαθιά ριζωμένες κοινωνικές ταυτότητες. Αυτά τα τεστ επίσης υποστηρίζουν το επιχειρήματα ότι η πολιτική πόλωση είναι πιο έντονη από την αντίστοιχη φυλετική.
Είναι ξεκάθαρο ότι η πόλωση βλάπτει τις σχέσεις, πλήττει την κοινωνία και εμποδίζει την ανάληψη αναγκαίας δράσης. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι όμως ότι αποκόπτει τις δυνατότητες επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων. Η φίλια όμως μεταξύ του Γουέλς και του Τσέστερτον προσφέρει στους διπλωμάτες και τους συζητητές κάτι απίστευτα ανώτερο από την πόλωση: τη συζήτηση.
Το προσφέρουν οι Γουέλς και Τσέστερτον
Ο Γουέλς και το Τσέστερτον είχαν έναν δεσμό φιλίας που σπάνια αναπαρήχθη τόσο στον 20ο όσο και στον 21ο αιώνα.
Το εντυπωσιακό είναι ότι στις συναντήσεις τους δεν ήταν φανατικοί εχθροί. Βεβαίως, καθένας από τους δύο απέρριπτε πολλές από τις θέσεις του άλλου. Οι εσωτερικές ζωές τους έμοιαζαν μεταξύ τους όσο μοιάζει μια γλασαρισμένη τούρτα με ένα μπρόκολο.
Δεν άφησαν όμως τις απλές διαφορές τους να τους οδηγήσουν σε άμεση και ανελέητη τραχύτητα, που χαρακτηρίζει τόσο συχνά τις συζητήσεις μεταξύ των ανθρώπων σήμερα. Ήταν πραγματικά οι εαυτοί τους και ανοιχτοί ο ένας προς τον άλλο.
Ακόμη και στην αλληλογραφία τους, το αντίστοιχο των τουίτ για τον 20ο αιώνα, ήταν ιδιαίτερα διπλωματικοί. Αντιλαμβάνονταν ότι μια πολεμοχαρής διαμάχη δεν ευνοεί την έκφραση των επιχειρημάτων τους. Και καθένας από τους δύο ήξερε ότι ο τερματισμός της φιλικής τους σχέσης δεν θα ωφελούσε κανέναν.
Ίσως είχαν ακόμη ένα κοινό στοιχείο. Ως οπαδός του δαρβινισμού, ο Γουέλς δύσκολα θα αρνούταν ότι η απουσία συνεργασίας μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή. Η συνεργασία είναι βασική προϋπόθεση της επιβίωσης. Ομοίως, ο Τσέστερτον τιμώντας τις χριστιανικές του πεποιθήσεις, αναγνώριζε τη διχόνοια ως διαλυτικό στοιχείο μιας κοινότητας.
Ίσως αυτό ήταν κάτι που κανείς από τους δύο δεν μπορούσε να εγκαταλείψει. Γι’ αυτό το υιοθέτησαν πρόθυμα.
Ο Γουέλς και ο Τσέστερτον όχι μόνο αναγνώρισαν την προσωπική τιμή του συνομιλητή τους, αλλά και τον άκουγαν προσεκτικά. Καθένας από τους δύο εσωτερίκευε την οπτική του άλλου. Αυτό το είδος της σχέσης είναι κάτι που οι άνθρωποι θα πρέπει να προσπαθήσουν να μιμηθούν.
Τόσο στην πολιτική, όσο και στην κοινωνική ζωή της Αμερικής, χρειαζόμαστε περισσότερες ανοιχτές και ευγενικές φιλίες όπως αυτές ανάμεσα στον H.G. Wells και τον G.K. Chesterton.
--
Ο John Tuttle είναι δημοσιογράφος και άρθρα του έχουν δημοσιευθεί στα The Hill, University Bookman και Tablet Magazine.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 3 Σεπτεμβρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
