Του Jorge C. Carrasco
Η άκριτη αποδοχή φαντασιακών εννοιών χωρίς περιεχόμενο όπως το “κοινό καλό” και άλλες ανάλογες εκφράσεις, σε αντίθεση με το συγκεκριμένο ή ατομικό καλό, είναι ο λόγος που η κοινωνία σήμερα έχει στραφεί στον κολλεκτιβισμό με την πεποίθηση ότι υπάρχει μια “αγεφύρωτη σύγκρουση” μεταξύ του ατομικού και του “συλλογικού συμφέροντος” χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι η αντικειμενική υπόσταση πραγμάτων όπως τα συλλογικά συμφέροντα είναι αδύνατη εκτός ως το απλό άθροισμα των αντίστοιχων ατομικών, και συνεπώς η υποτιθέμενη σύγκρουση δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια καθαρή εφεύρεση όσων εκμεταλλεύονται τέτοιες πεποιθήσεις για το δικό τους προσωπικό όφελος. Για παράδειγμα, οι λόγοι των πολιτικών ξεχειλίζουν από εκκλήσεις στο κοινό καλό, το γενικό συμφέρον της χώρας ή τους ανθρώπους του κοινού καλού.
Θυσιάζοντας το άτομο
Ο κοινωνικός ψυχολόγος και ψυχολόγος της προσωπικότητας Donelson R. Forsyth (2006) ορίζει τον κολλεκτιβισμό ως “μια παράδοση, ιδεολογία, ή έναν προσωπικό προσανατολισμό που δίνει έμφαση στην προτεραιότητα της ομάδας ή της κοινότητας έναντι του κάθε ατόμου ξεχωριστά” (σ. 77). Εκεί, υπαινίσσεται πως η ομάδα, το έθνος, η κοινότητα, η φυλή κλπ είναι το πρωταρχικό κύτταρο της πραγματικότητας και το τελικό κριτήριο αξίας.
Η μεγάλη δικαιολόγηση του οποιουδήποτε κολλεκτιβισμού είναι η ισότητα, η οποία στην πραγματικότητα είναι μόνο μια ψευδαίσθηση αυτού του τόσο απαιτητικού ιδανικού. Η μεγάλη παγίδα του κολλεκτιβισμού συνίσταται το να ξεχνούν τα άτομα πως είναι αδύνατο να πετύχουν κάτι χρησιμοποιώντας αντιφατικά μέσα - και ο κολλεκτιβισμός πιστεύει, λιγότερο αφελώς απ' ό,τι φαίνεται, ότι η βία μπορεί να τερματίσει την καταπίεση της οποιασδήποτε διαφοράς. Ένα τέτοιο παράδοξο είναι εφικτό καθώς στο πλαίσιο του κολλεκτιβισμού το πρώτο θύμα είναι η λογική.
Η Άυν Ραντ, στο ορισμό που έδωσε σ' αυτή την ιδεαλιστική σκέψη, έγραψε: “Ο κολλεκτιβισμός σημαίνει την υποταγή του ατόμου σε μια ομάδα - δεν έχει σημασία αν θα είναι μια φυλή, μια κοινωνική τάξη ή ένα κράτος. Σύμφωνα με τον κολλεκτιβισμό, ο άνθρωπος πρέπει να αλυσοδεθεί στη συλλογική δράση και τη συλλογική σκέψη προς όφελος του λεγόμενου 'κοινού καλού'”.
Η λογική εξαφανίζεται την ίδια στιγμή που αρχίζει να επικρατεί η αρχή της ομοφωνίας. Κι αυτό ενισχύει τη συλλογικότητα καθώς συμβάλει στον αποκλεισμό εκείνων που δεν ανήκουν σ' αυτήν - του προδότη και του ενόχου. Είναι ένας κανόνας που δεν δέχεται εξαιρέσεις. Η κάθε διαφωνία είναι επικίνδυνη, εγκληματική και τιμωρείται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Η απόρριψη της ευθύνης
Ως αποτέλεσμα της απόρριψης της κριτικής σκέψης, ο κολλεκτιβισμός χρησιμοποιείται και ως εργαλείο για την αποφυγή της ευθύνης καθώς, εξ ορισμού, είναι ένας μηχανισμός για την εξωτερίκευση της ενοχής και την κολακεία των υποτιθέμενων καταπιεσμένων, την απελευθέρωσή τους από το οποιοδήποτε προσωπικό καθήκον και την οποιαδήποτε προσωπική δέσμευση που είναι ξένη προς τη συλλογικότητα: η οποιαδήποτε ευθύνη ελαχιστοποιείται στο να υπακούει κανείς στις εντολές του οποιουδήποτε βρίσκεται σε θέση να διατάζει.
Για να γίνει αυτό καλύτερα αντιληπτό, ας ρίξουμε μια ματιά στον αμερικανό οικονομολόγο Mancur Olson (1932-1998) και το βιβλίο του Η λογική της συλλογικής δράσης (The Logic of Collective Action, 1965). Ο Όλσον εντοπίζει τα δύο βασικά και εγγενή προβλήματα του κολλεκτιβισμού. Το πρώτο είναι το πρόβλημα του τζαμπατζή (free-riding), η ιδέα ότι οι άνθρωποι μπορούν να ωφελούνται από την ομαδική προσπάθεια ακόμη και αν δεν συμμετέχουν σ' αυτή. Ο Όλσον αναφέρεται ακόμη στο παράδειγμα του συνδικαλισμού: όταν ένα εργατικό συνδικάτο σ' έναν κλάδο διαμαρτύρεται εναντίον ενός νόμου, είτε χάνει και όλοι χάνουν, είτε κερδίζει και όλοι κερδίζουν, ακόμη και οι εργάτες εκτός του συνδικάτου.
Ακόμη, το πρόβλημα του τζαμπατζή γίνεται μεγαλύτερο όσο μεγαλύτερες γίνονται και οι ομάδες. Και το δεύτερο πρόβλημα είναι η αδράνεια, όπου για τον ίδιο λόγο, ο κολλεκτιβισμός μπορεί να οδηγήσει σε μια αδρανή ομάδα στην οποία όλοι περιμένουν από κάποιον άλλο να δράση πρώτος.
--
Ο Jorge C. Carrasco είναι Κουβανός ανεξάρτητος δημοσιογράφος και συντονιστής των Students For Liberty.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
