Του Alexander C.R. Hammond
Με την αυγή της νέας δεκαετίας, γράφτηκε ένα κύμα αισιόδοξων άρθρων για την απίστευτη πρόοδο που σημείωσε η ανθρωπότητα από την αρχή της νέας δεκαετίας και τα αναμενόμενα ορόσημα της ανθρώπινης προόδου που θα επιτύχει το είδος μας πιθανότατα μέχρι το 2030. Όπως διάφοροι συγγραφείς έχουν επισημάνει, η ακραία φτώχεια, η βρεφική θνησιμότητα και ο αναλφαβητισμός έχουν υποχωρήσει σε ιστορικά χαμηλά, και το ανθρώπινο είδος είναι πιο ειρηνικό, εξυπνότερο και τεχνολογικά προηγμένο από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν.
Κοιτάζοντας όμως τις συνολικές τάσεις στην παγκόσμια ευημερία, θα είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε πώς είναι η πραγματική ζωή και τι φέρνει το μέλλον για τους φτωχότερους ανθρώπους στον κόσμο μας. Ευτυχώς, η πρόβλεψη για την πιο φτωχή περιοχή του πλανήτη, την υποσαχάρια Αφρική, είναι αισιόδοξη.
Το 2000 ο Economist χαρακτήρισε την Αφρική ως την “ήπειρο χωρίς ελπίδα”, προσθέτοντας ότι “η νέα χιλιετία έφερε περισσότερο καταστροφή παρά ελπίδα στην Αφρική”. Ευτυχώς, στα 20 χρόνια που πέρασαν από τη ζοφερή διάγνωση του Economist πολλά έχουν αλλάξει.
Τα τελευταία μάλιστα είκοσι χρόνια, το ΑΕΠ της υποσαχάριας Αφρικής έχει τριπλασιαστεί, τα πραγματικά μέσα εισοδήματα έχουν υπερδιπλασιαστεί. Τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας έχουν σχεδόν υποδιπλασιαστεί και τα ποσοστά εγγραμματισμού έχουν αυξηθεί κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται εντυπωσιακό, αλλά σημαίνει ότι 136 περισσότεροι Αφρικανοί μπορούν να διαβάζουν και να γράφουν σε σύγκριση με το έτος 2000.
Κατά την ίδια χρονική περίοδο, το προσδόκιμο ζωής στην περιοχή έχει αυξηθεί κατά περισσότερα από 10 χρόνια - πράγμα που σημαίνει ότι κάθε μέρα το προσδόκιμο ζωής αυξανόταν κατά 12 ώρες. Για πολλούς ανθρώπους αυτή η αύξηση έκρινε το αν θα ζήσουν για να δουν τα εγγόνια τους ή θα πεθάνουν πριν τη γέννησή τους.
Είναι σημαντικό να αναλογιστούμε ότι μεγάλο μέρος της προόδου της Αφρικής συντελέστηκε μόλις την περίοδο μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1990, και σε μεγάλο βαθμό συνέπεσε με τις νέες, πιο απελευθερωμένες οικονομίες της Αφρικής. Όπως επισημαίνει ο υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.com, Marian Tupy “για μεγάλο μέρος της μετα-αποικιακής τους ιστορίας, οι αφρικανικές κυβερνήσεις επέβαλλαν κεντρικό έλεγχο στις οικονομίες τους”. Μέτρα όπως η απαλλοτρίωση ιδιωτικής γης, οι έλεγχοι στις τιμές και τους μισθούς, οι κρατικές επιχειρήσεις που εμπόδιζαν τον ανταγωνισμοί και ούτω καθεξής ήταν υπερβολικά συχνά.
Σύμφωνα όμως με τον Tupy “αυτό άρχισε να αλλάζει μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ο σοσιαλισμός έχασε μεγάλο μέρος της έλξης του και η Σοβιετική Ένωση που χρηματοδοτούσε και προστάτευε πολλές αφρικανικές δικτατορίες, κατέρρευσε”. Κατά το διάστημα 1996-2016, η οικονομική ελευθερία στην περιοχή, όπως μετριέται από τον Δείκτη του Fraser Institute, αυξήθηκε από 5,1 στα 10 στο 6,15.
Είναι δύσκολο βεβαίως να προβλέψει κανείς το μέλλον μιας περιοχής με 46 χώρες και έναν πληθυσμό που υπερβαίνει το 1 δις ανθρώπους, αλλά μια καλή αρχή είναι να κοιτάξουμε τις τάσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών. Όπως επεσήμανε πρόσφατα ο Γενικός Διευθυντής του Institute of Economic Affairs, Mark Littlewood, “φυσικά οι καταστροφολόγοι θα πουν ότι οι επιδόσεις του παρελθόντος δεν εγγυώνται αντίστοιχες μελλοντικές. Τεχνικώς έχουν δίκιο, όμως το παρελθόν σίγουρα είναι ένας λογικός οδηγός για το μέλλον”.
Ακόμα και χωρίς περαιτέρω οικονομική απελευθέρωση, η υποσαχάρια Αφρική πιθανότατα θα συνεχίσει να αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς κατά την επόμενη δεκαετία.
Σήμερα, το μέσο εισόδημα στην περιοχή ισούται με το αντίστοιχο του μέσου δυτικοευρωπαϊκού επιπέδου ζωής το έτος 1900 - περίπου 4.000 δολάρια ετησίως. Μέχρι το 2030, βάσει των σημερινών αναπτυξιακών τάσεων, μπορεί κανείς ευλόγως να περιμένει ότι τα εισοδήματα στην υποσαχάρια Αφρική θα ισούνται με τα αντίστοιχα των δυτικοευρωπαίων το 1934 (δηλαδή περίπου 5.000 δολάρια ετησίως). Το ποσό αυτό δεν είναι κάτι το σπουδαίο, αλλά το γεγονός ότι η υποσαχάρια Αφρική πιθανότατα θα πετύχει μέσα σε δέκα χρόνια μία αύξηση εισοδημάτων για την οποία χρειάστηκαν 34 χρόνια στη Δυτική Ευρώπη, είναι εντυπωσιακό.
Αν αυτές οι τάσεις συνεχιστούν, το προσδόκιμο ζωής στην περιοχή αυτή θα αυξηθεί ακόμη πέντε χρόνια μέχρι το 2030, και το ΑΕΠ της περιοχής πιθανότατα θα υπερβεί τα 2,2 τρισεκατομμύρια δολάρια, φτάνοντας την όγδοη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου σήμερα.
Κανείς δεν εγγυάται βεβαίως ότι μέσα σ’ αυτή τη δεκαετία κάποιες αφρικανικές κυβερνήσεις δεν θα επιβάλλουν εμπόδια στο εμπόριο, δεν θα κλείσουν τα σύνορα, δεν θα καταργήσουν ιδιοκτησιακά δικαιώματα ή δεν θα παρέμβουν εντονότερα στις οικονομίες τους - κινήσεις που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα αναστρέψουν τη σημερινή πρόοδο. Τα καλά νέα όμως είναι ότι λόγω της σύναψης μιας συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου για ολόκληρη την ήπειρο, φαίνεται ότι οι πολιτικές οικονομικής φιλελευθεροποίησης που τροφοδότησαν μεγάλο μέρος της ανάπτυξης της Αφρικής τα τελευταία 20 χρόνια πιθανότατα θα επιταχυνθούν αυτή τη δεκαετία.
Την 1η Ιουλίου, θα τεθεί σε εφαρμογή η Περιοχή Ελεύθερων Συναλλαγών της Αφρικανικής Ηπείρου (African Continental Free Trade Area - AfCFTA). Η AfCFTA που υιοθετήθηκε αρχικά από την Αφρικανική Ένωση (AU) τον Μάρτιο του 2018, έχει υπογραφεί από όλα τα 55 κράτη μέλη της Ένωσης εκτός από ένα, και 29 κράτη έχουν κυρώσει τη συμφωνία στα κοινοβούλιά τους.
Με την εισαγωγή της, η νέα αυτή περιοχή ελεύθερων συναλλαγών θα καταργήσει αμέσως το 90% των δασμών επί των αγαθών που συναλλάσσονται τα κράτη μέλη και μέχρι το τέλος του 2030, θα καταργηθεί ένα περαιτέρω 7% των δασμών που παραμένουν επί “ευαίσθητων προϊόντων”. Πρόκειται για μια εξαιρετική κίνηση, δεδομένου του ότι τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι η AfCFTA μπορεί να αυξήσει το διαφρικανικό εμπόριο μέχρι και 50% μέσα σε λίγα μόλις χρόνια. Μετά την κατάργηση και των τελευταίων δασμών αυτό το ποσοστό πιθανότατα θα διπλασιαστεί - αναμφίβολα προσθέτοντας δισεκατομμύρια στην οικονομία της περιοχής.
Κατά τη δεκαετία του 2020, η υποσαχάρια Αφρική πιθανότατα θα παραμείνει μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες περιοχές του κόσμου. Τα μέσα εισοδήματα θα αυξηθούν, το προσδόκιμο ζωής θα αυξηθεί, και τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας θα συνεχίσουν να καταβυθίζονται. Με την εισαγωγή της AfCFTA εντός του έτους, η ταχύτητα της προόδου μπορεί μάλιστα να αυξηθεί κι άλλο.
Η Αφρική έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει για να φτάσει τη Δύση, αλλά θα πρέπει να είμαστε ευτυχείς που η κάποτε “χωρίς ελπίδα” ήπειρος, πλέον έχει βρει την ελπίδα της.
--
Ο Alexander Hammond είναι σύμβουλος πολιτικής στον γενικό διευθυντή του Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Ιανουαρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης
AP Photo/Denis Farrell
