Συχνά όταν οι ενήλικες αντιμετωπίζουν προβλήματα της πραγματικής ζωής, αρχίζουν να θυμούνται με κάποια πικρία τα σχολικά τους χρόνια. Μερικές φορές κατηγορούν τους δασκάλους που δεν τους δίδαξαν σωστά, και σε άλλες περιπτώσεις κατηγορούν τους εαυτούς τους που δεν πρόσεχαν αρκετά στο μάθημα. Οι δεξιότητες που τις περισσότερες φορές λείπουν, είναι αυτές που σχετίζονται με τον οικονομικό και τον χρηματοπιστωτικό αλφαβητισμό.
Οι ειδήσεις είναι γεμάτες από ρεπορτάζ για την κάμψη της οικονομίας και την αύξηση της ανεργίας, ενώ την ίδια ώρα προγραμματίζουμε οικογενειακούς προϋπολογισμούς, θέλουμε να στήσουμε μια επιχείρηση, ή σκεφτόμαστε αν θα πληρώνουμε δάνειο ή αν θα βάλουμε μια υποθήκη.
Πολλά έχουν γραφεί για την κακή κατάσταση του εκπαιδευτικού συστήματος στη Σλοβακία. Δεν είναι λοιπόν πρόθεσή μας να εστιάσουμε στις συναισθηματικές ελλείψεις της γνώσης των μαθητών σ’ αυτό το άρθρο. Ας δούμε καλύτερα τα δεδομένα - τα αποτελέσματα της φετινής Οικονομικής Ολυμπιάδας που διοργανώθηκε από το INESS με τη συμμετοχή 6.500 μαθητών λυκείου.
Έτσι, θα παρουσιάσουμε 10 βασικά πορίσματα που αφορούν τις οικονομικές δεξιότητες των νέων στη Σλοβακία.
Μερικές φορές μας απατά η κλίση μας προς την απαισιοδοξία καθώς και ένα ξαφνικό κύμα αρνητικών πληροφοριών. Αναμφίβολα, πρέπει να δίνουμε προσοχή στα οικονομικά προβλήματα, αλλά δεν θα πρέπει να παρασυρόμαστε και να πιστεύουμε εσφαλμένες υποθέσεις. Στην Οικονομική Ολυμπιάδα, μόνο το 10% των μαθητών λυκείου απάντησε σωστά ότι η Σλοβακία ανήκει στο ⅕ των πλουσιότερων χωρών του κόσμου.
Οι μαθητές λυκείου ξέρουν να χρησιμοποιούν τα λεγόμενα “σκληρά” δεδομένα. Θυμούνται χρονιές, αριθμούς, ονόματα. Δυστυχώς, μερικές φορές τα θυμούνται λάθος, ή η γνώση τους είναι παρωχημένη. Η πιο πετυχημένη κατηγορία της Ολυμπιάδα ήταν η “Μεθοδολογία των Οικονομικών και Βασικές Έννοιες”. Αυτό επιβεβαίωσαν επίσης πολλοι ειδικοί στην εκπαίδευση που αναφέρουν αυτό το στοιχείο ως μια αποτυχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος - η απομνημόνευση δεδομένων παραμένει μια αγαπημένη πρακτική στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών μεθόδων. Το μέσο ποσοστό επιτυχίας σε αυτή την κατηγορία ήταν 88%.
Λιγότερο από το 50% των μαθητών λυκείου δεν μπορεί να προσδιορίσει το χαμηλότερο επιτόκιο ενός δανείου. Στην κατηγορία της “Χρηματοπιστωτικής εγγραμματοσύνης”, οι μαθητές έπρεπε να προσδιορίσουν την κατάσταση του μοντέλου που θα πληρώσουν τα λιγότερα χρήματα για ένα δάνειο. Το ποσοστό επιτυχίας σε αυτή την κατηγορία κυμάνθηκε από 12 έως 48%.
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα εξηγούν γιατί είναι επωφελές να αφιερώσουμε χρόνο ακόμη και σε αυτές τις δραστηριότητες όπου πετυχαίνουμε “μόνο” σχετικά τα καλύτερα αποτελέσματα. Κάποιοι δρομείς σίγουρα θα μπορούσαν να γίνουν καλοί ποδοσφαιριστές, αλλά έχουν επιλέξει να εστιάσουν σε αυτό που είναι καλύτεροι. Η αρχή αυτή είναι πολύ παλιά και ανήκει στα θεμέλια των οικονομικών. Η λειτουργία της είναι κατανοητή μόλις από το 18% των μαθητών. Από την άλλη πλευρά, η αρχή του απόλυτου πλεονεκτήματος είναι κατανοητή από πολλούς μαθητές - το 84% απάντησε σωστά ότι οι χώρες πρέπει να εξειδικεύονται στην παραγωγή των αγαθών στα οποία είναι καλύτερες.
Η εφαρμογή της γνώσης στην πραγματική ζωή αποδείχθηκε προβληματική για αρκετούς μαθητές. Γνωρίζουν ποιες χώρες χρησιμοποιούν το ευρώ, αλλά δεν γνωρίζουν ποια κριτήρια πρέπει να πληρούν οι χώρες που θέλουν να χρησιμοποιούν το ευρώ, ούτε τον λόγο που τα κριτήρια αυτά είναι σημαντικά. Μόλις το 28% των μαθητών γνωρίζει αυτούς τους κανόνες.
Πολλοί νέοι ενήλικες θέλουν μια άδεια οδήγησης. Όμως δεν γνωρίζουν όλοι τα καθήκοντα που αφορούν τη συντήρηση ενός αυτοκινήτου. Για παράδειγμα, το απαλλασσόμενο ποσό είναι μέρος της υποχρεωτικής ασφάλισης αυτοκινήτου στη Σλοβακία. Μόνο το 14% των μαθητών λυκείου κατανοεί την αρχή του.
Ο πληθωρισμός και ο αποπληθωρισμός είναι φαινόμενα που πολλοί μπορούν να περιγράψουν στη θεωρία, αλλά μόνο λίγοι κατανοούν το πώς επηρεάζουν τη ζωή μας. Καθώς μεταβάλλονται οι τιμές, μεταβάλλονται και οι πραγματικοί μισθοί και τα επιτόκια στις τράπεζες. Μόνο το 27% των μαθητών λυκείου απάντησε σωστά ότι αν έχεις αποταμιεύσει χρήματα με ένα τρέχον επιτόκιο 2% ετησίως και οι τιμές πέσουν κατά 1% κατα την ίδια περίοδο, τότε το πραγματικό επιτόκιο είναι 3%. Εφαρμόζοντας την αντίστροφη λογική (αύξηση των τιμών και πτώση του πραγματικού επιτοκίου), το ποσοστό επιτυχίας μεταξύ των μαθητών ήταν πολύ μεγαλύτερο, φτάνοντας το 74%.
Μόνο το 13% των μαθητών κατανοεί ότι μια ποσόστωση στις εισαγωγές ωφελεί μόνο την εταιρία που μπορεί να την αποκτήσει και να φτάσει στην αγορά της χώρας πρώτη. Αντιστρόφως, το 62% των μαθητών κατανοεί ότι ο περιορισμός στις εισαγωγές λαχανικών (ή άλλων αγαθών) συνεπάγεται χαμηλότερη προσφορά και υψηλότερες τιμές.
Η ικανότητα επένδυσης και αύξησης της αξίας των αποταμιεύσεων είναι μια αδυναμία των ενηλίκων, αλλά και των μαθητών λυκείου της Σλοβακίας. Πολλοί πιστεύουν λανθασμένα ότι αν το εισόδημα από ένα αμοιβαίο κεφάλαιο αυξάνεται για τρία συνεχόμενα χρόνια, τότε θα συνεχίσει να αυξάνεται και το τέταρτο έτος. Λιγότερο από το 14% των μαθητών λυκείου απάντησε σωστά ότι η ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια μπορεί να μη συνεχιστεί για πάντα.
Οι άνθρωποι έκαναν στο παρελθόν ουρές για ενυπόθηκα δάνεια σαν να επρόκειτο για φρέσκο ψωμί. Αν αποφασίσει κανείς όντως να πάρει ένα ενυπόθηκο δάνειο, πρέπει να κατανοεί πώς αυτό λειτουργεί. Όταν μειώνεται η περίοδος αποπληρωμής, αυξάνεται η μηνιαία δόση. Απαντώντας σωστά, το 75% των μαθητών κατανοούν αυτή τη σχέση.
Οι επενδύσεις, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και η κατανόηση δεδομένων είναι αδυναμίες που αφορούν την οικονομική εγγραμματοσύνη που ευτυχώς δεν είναι μη αναστρέψιμες. Μολονότι η υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση στη Σλοβακία είναι δεκαετής και η πλειονότητα συνήθως περνά ακόμη περισσότερα χρόνια στο σχολείο, οι βασικές οικονομικές δεξιότητες συνήθως παραβλέπονται στη σχολική διαδικασία.
Είναι κατανοητό πως όλοι ενδιαφέρονται για κάτι διαφορετικό, αλλά όπως ακριβώς έχουμε μάθει πώς να μετράμε και να διαβάζουμε, δεν θα πρέπει να κλείνουμε τα μάτια μας στη σημασία των κανόνων της σύνταξης ενός προϋπολογισμού. Όχι μόνο θα ωφεληθούμε εμείς από αυτό, αλλά και ολόκληρη η κοινωνία.
Άλλωστε, συχνά οι επιχειρηματικές καινοτομίες γεννιούνται χάρη στις οικονομικές δεξιότητες των φορέων τους.
Η Monika Budzak είναι διευθύντρια της Οικονομικής Ολυμπιάδας του σλοβακικού Ινστιτούτου Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών (INESS).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Ιουλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
