Του Jeffrey A. Tucker*
Η Lin Farley, ο άνθρωπος που επινόησε τη φράση “σεξουαλική παρενόχληση” (sexual harassment) το 1975, αισθάνεται σήμερα βαθιά θλίψη για το κίνημα που ξεκίνησε. Πιστεύει ότι απέτυχε.
“Στην αρχή”, γράφει, “φαινόταν ότι ο όρος αυτός είχε τη δύναμη να αλλάξει τα πάντα. Οι εργαζόμενες γυναίκες άρχισαν αμέσως να τον χρησιμοποιούν περιγράφοντας τον σεξουαλικό καταναγκασμό που βίωναν σε καθημερινή βάση”.
Όπως γράφει, είναι αλήθεια ότι δίνοντας σ' αυτή την πρακτική ένα όνομα οι κανόνες της επιχειρηματικής ζωής και του κράτους άρχισαν να αλλάζουν. Τα προγράμματα εκπαίδευσης εναντίον της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι κοινά. Γυναίκες και κάποιο βαθμό επαγγελματικής επιτυχίας, με πόρους και άλλες επιλογές έχουν πλέον νέους τρόπους να αναζητούν επανόρθωση. Ο νόμος άλλαξε. Και μεγάλοι κερδισμένοι υπήρξαν οι δικηγόροι.
Λιγότερο πεπεισμένη είναι ως προς το ότι έχουν αλλάξει πολλά στην πράξη για τη μέση εργαζόμενη γυναίκα. Η επινόηση της φράσης “συνέβαλε πολύ λιγότερο στην ενθάρρυνση των συζητήσεων που είχα οραματιστεί το 1975 και πίστευα ότι θα συνέβαλλαν στην αλλαγή της κουλτούρας μας [...] Ακόμη χειρότερα επιτρέπει σε όσους υποστηρίζουν ότι η κουλτούρα και η δυναμική της ισχύος έχουν αλλάξει, να επικαλούνται ως απόδειξη τους νέους αυτούς κανόνες”.
Οι νόμοι δεν αποδίδουν
Δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιοι νέοι νόμοι δεν κατάφεραν να πετύχουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Η λύση που προτείνει η Farley; Πέρα από το να προτείνει περισσότερο διάλογο, περισσότερη έκθεση, περισσότερα hashtags με θέμα #metoo, δεν φαίνεται να έχει κατά νου κάποια λύση, πέραν τον να γράφει οργισμένα άρθρα γνώμης για τους New York Times.
Η περισσότερη κρατική εμπλοκή απλώς θα σημαίνει την αντιμετώπιση του εξαναγκασμού με περισσότερο εξαναγκασμό - ένα όχι και τόσο υποσχόμενο μονοπάτι.
Η δική μου εναλλακτική πρόταση: η καλύτερη δυνατή άμυνα εναντίον κάθε μορφής εκμετάλλευσης στον χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένης και αυτής που παίρνει τη μορφή εκμετάλλευσης φύλου ή σεξουαλικής φύσεως, είναι η ελεύθερη εργασιακή αγορά. Οι νόμοι, τα διατάγματα και οι ρυθμίσεις που εγκλωβίζουν τους ανθρώπους σε συγκεκριμένες δουλειές, κλάδους και μονοπάτια καριέρας, καθιστούν τους εργαζόμενους πιο ευάλωτους σε κακοποίηση από τα αφεντικά τους. Ο καλύτερος τρόπος για την εξίσωση της ισχύος μεταξύ των ιδιοκτητών/στελεχών και των υπαλλήλων είναι μια ανταγωνιστική αγορά εργασίας.
Όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από την ελεύθερη αγορά, τόσο οξύτερο γίνεται το πρόβλημα της εκμετάλλευσης της εργασίας.
Να διευκρινήσω εδώ ότι ποτέ δεν θα οικοδομήσουμε τον παράδεισο επί γης. Ο κόσμος μας ποτέ δεν θα γίνει ένας τόπος οικουμενικής και άγιας ευπρέπειας. Τα τρολ, τα καθίκια και τα αφεντικά που εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους τους πάντα θα υπάρχουν. Το πραγματικό ερώτημα είναι: πώς μπορεί να μειωθεί η ισχύς που έχουν κακοί άνθρωποι έναντι των καλών με τρόπο που θα έχει ως αποτέλεσμα τη μικρότερη δυνατή βλάβη στους ανθρώπους και την κοινωνία; Κατ' ελάχιστον, τα θύματα και τα δυνάμει θύματα χρειάζονται έναν δρόμο διαφυγής προφανή, με χαμηλό κόστος και όχι επιβλαβή.
Αυτό υπερβαίνει το δικαίωμα που έχει κάποιος να παραιτηθεί και να βρει μια νέα δουλειά. Αφορά την εγκαθίδρυση μιας έντονα ανταγωνιστικής αγοράς εργασίας, στην οποία οι εργοδότες θα πρέπει να είναι αξιοπρεπείς άνθρωποι προκειμένου να βρουν εργαζομένους και να τους κρατήσουν στις δουλειές τους. Θα πρέπει να συμπεριφέρονται σωστά ειδάλλως θα οι ταλαντούχοι εργαζόμενοί τους θα πάνε στους ανταγωνιστές τους. Το χρήμα εκπαιδεύει τους ανθρώπους να γίνουν καλύτεροι. Αφορά μια οικονομία στην οποία κανείς δεν θα παγιδεύεται και δεν θα υποχρεώνεται να υφίσταται την προσβολή της προσωπικότητάς τους επειδή δεν διαθέτει άλλες επιλογές.
Ο δρόμος του καπιταλισμού
Ο στόχος της παροχής μιας τέτοιας διεξόδου είχε κεντρική θέση στη φιλελεύθερη επανάσταση του 18ου αιώνα που απέρριπτε την υποτέλεια και τη δουλεία. Το αποτέλεσμα αυτής της επανάστασης ήταν ο καπιταλισμός, το μόνο οικονομικό σύστημα που κατάφερε να εξαλείψει το ρόλο της εκμετάλλευσης στις εργασιακές και κεφαλαιακές σχέσεις (ο Μαρξ είχε ως προς αυτό τελείως λάθος).
Δείτε τι έγραφε ο Ludwig von Mises το 1927 ως προς την ισχύ της εργασίας και την ισχύ του κεφαλαίου σε μια ελεύθερη αγορά:
“Σε μια ιδιωτική επιχείρηση, η πρόσληψη εργασίας δεν αποτελεί χάρη, αλλά μια επιχειρηματική συναλλαγή από την οποία και τα δύο μέρη, ο εργοδότης και ο εργαζόμενος, ωφελούνται. Ο εργοδότης πρέπει να προσπαθήσει να πληρώσει μισθούς που αντιστοιχούν στην αξία της εργασίας. Αν δεν το κάνει αυτό, διατρέχει τον κίνδυνο να δει τον εργαζόμενό του να φεύγει για κάποιον ανταγωνιστή που πληρώνει καλύτερο μισθό. Ο εργαζόμενος, για να μη χάσει τη δουλειά του, πρέπει με τη σειρά του να προσπαθήσει να εκπληρώσει τα καθήκοντα της θέσης του τόσο καλά ώστε να αξίζει τον μισθό του. Καθώς η απασχόληση δεν αποτελεί χάρη, αλλά επιχειρηματική συναλλαγή, ο εργαζόμενος δεν χρειάζεται να φοβάται ότι μπορεί να απολυθεί αν πέσει σε προσωπική δυσμένεια. Κι αυτό γιατί ο επιχειρηματίας που απολύει για λόγους προσωπικής προκατάληψης κάποιον χρήσιμο εργαζόμενο που αξίζει τον μισθό του βλάπτει μόνο τον ίδιο και όχι τον εργαζόμενο που μπορεί να βρει μια παρόμοια θέση εργασίας αλλού”.
Δεν ακούγεται αυτό ωραίο; Ακριβώς. Το ιδεώδες εδώ φαίνεται φανταστικό, αρκεί να αποφασίσουμε να το υλοιποιήσουμε. Ο Μίζες στρέφεται αμέσως στο πρόβλημα της παρέμβασης στην ελεύθερη αγορά. Όλες οι παρεμβάσεις δημιουργούν γραφειοκρατικές μορφές διοίκησης για την αντικατάσταση των δυνάμεων της αγοράς. Αυτό μειώνει τα πραγματικά εργασιακά δικαιώματα - ακόμη κι όταν συμβαίνει στο όνομά τους.
Ποιες είναι οι παρεμβάσεις που έχουν μειώσει τα εργασιακά δικαιώματα και έχουν δώσει στους εργοδότες την αίσθηση ότι δεν κάνουν επιχειρηματικές συμφωνίες, αλλά περισσότερο “χάρες” στους εργαζόμενους σε μια ανταποδοτική βάση; Ο κατάλογος είναι μακρύς, αλλά περιλαμβάνει τις υποχρεώσεις υγειονομικής περίθαλψης, την υποχρεωτική άδεια αναψυχής, τα κόστη της φορολογίας των εισοδημάτων από εργασία, την υποχρέωση έκδοσης επαγγελματικής άδειας, τους κατώτατους μισθούς και τον μακρύ κατάλογο των λεγόμενων “εργασιακών δικαιωμάτων” που καταλήγουν μόνο στο να παγιδεύουν τους εργαζόμενους σε δουλειές από τις οποίες δεν μπορούν να αποχωρήσουν.
Όλα αυτά τα προγράμματα καταπνίγουν τον ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας. Κάνουν τους εργαζόμενους λιγότερο απασχολήσιμους και τους ανθρώπους να μένουν προσκολλημένοι στις δουλειές που έχουν. Και να πούμε κι αυτό: Το Obamacare συνέβαλε μέγιστα στην εκδήλωση περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης.
Εγκλωβισμός στη δουλειά
Σκεφτείτε τη δική σας περίπτωση. Αν αποχωρούσατε σήμερα από τη δουλειά σας, πόσο χρόνο πιστεύετε ότι θα σας έπαιρνε για να βρείτε μια νέα; Πόσο καιρό υπολογίζετε ότι θα μένατε χωρίς εισόδημα; Σε κάποιους κλάδους υπηρεσιών, όπως τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία και μπαρ, συνήθως χρειάζεται κάποιες εβδομάδες. Αν όμως μπείτε σε πιο εξειδικευμένες θέσεις, τα πράγματα γίνονται σκοτεινά. Μπορεί να χρειαστείτε από έξι εβδομάδες μέχρι δύο μήνες για να βρείτε νέα δουλειά.
Η αποζημίωση για απόλυση, σύμφωνα με την παλιά παράδοση, παρέχει εισόδημα μόλις δύο εβδομάδων. Μετά, θα έχετε να αντιεμτωπίσετε το τεράστιο πρόβλημα της φροντίδας υγείας. Το ρολόι ξεκινά αμέσως. Θα πρέπει να πάτε στην κακώς ονομαζόμενη “αγορά” που κυριαρχείται από το Obamacare, ή να πληρώστε πρόστιμο στο κράτος. Μετά, θα χρειαστεί να μετακομίσετε, κι αυτό κοστίζει. Στο μεταξύ, θα προσπαθείτε να κλείσετε συνεντεύξεις για θέσεις εργασίας και να κάνετε καλή εντύπωση - ενώ στο μεταξύ είστε πανικοβλημένοι όσο ποτέ άλλοτε για τη ζωή σας, τη θέση σας στην κοινωνία και τα οικονομικά σας.
Τα βλέπετε όλα αυτά και σκέφτεστε:
“Λοιπόν, νομίζω ότι θα κρατήσω τη δουλειά μου. Είναι αλήθεια πως το αφεντικό μου είναι καθίκι. Με αηδιάζει. Έχει ένα σωρό άλυτα ζητήματα. Ο μάνατζέρ μου αφήνει αόριστα υπονοούμενα που με φέρνουν σε δύσκολη θέση. Έχει εκρήξεις απλώς και μόνο για να δείξει την εξουσία του. Ο επιβλέπων μου τρολάρει τους λογαριασμούς μου στα κοινωνικά δίκτυα και μου κάνει προσωπικές ερωτήσεις που δεν τον αφορούν. Τι όμως μπορώ να κάνω; Κανείς δεν θέλει να αντιμετωπίσει την ανεργία”.
Ο εγκλωβισμός στη θέση εργασίας είναι ένας από τους βασικούς λόγους της ασυμμετρίας της ισχύος που έχουν τα αφεντικά επί των εργαζόμενών τους. Είναι ένας βασικός παράγοντας που επιτρέπει και διαιωνίζει την εκμετάλλευση. Όσο περισσότερες επιλογές υπάρχουν στην αγορά εργασίας, τόσο περισσότερο οι εργαζόμενοι είναι σε θέση να απαιτούν ευπρέπεια και σεβασμό από την διοίκηση.
Γύρνα σε παρακαλώ
Πριν από κάποια χρόνια, όταν η οικονομία ανεπτυσσόταν γρήγορα και οι εταιρίες έψαχναν απεγνωσμένα για εργαζόμενους, βρέθηκα ενώπιον μια σκηνής σε ένα παντοπωλείο την οποία δεν θα ξεχάσω ποτέ. Μια νεαρή εργαζόμενη έφτασε στη δουλειά της με κάποια λεπτά καθυστέρηση. Το αφεντικό της ήταν εξοργισμένο και άρχισε να της φωνάζει μπροστά στους πελάτες. Το πρόσωπό του είχε γίνει κόκκινο.
Εκείνη καθόταν και άκουγε. Όταν αυτός τελείωσε, έβγαλε ήρεμα το ταμπελάκι της και το άφησε πάνω στο ταμείο. Είπε “αντίο” και έφυγε από την μπροστινή πόρτα.
Τι πιστεύετε ότι συνέβη στη συνέχεια; Το αφεντικό αμέσως κατάλαβε πόσο άσχημα είχε συμπεριφερθεί. Έτρεξε έξω από το κατάστημα για να την σταματήσει. Την παρακάλεσε να επιστρέψει. Δεν μπορούσα να ακούσω τη συζήτηση, αλλά φάνηκε να την μεταπείθει. Δεν ξέρω πώς τα κατάφερε - με συγγνώμη, αυξήσεις, καλύτερες ώρες εργασίας, υποσχέσεις να μην συμπεριφερθεί έτσι στο μέλλον. Ό,τι κι αν είπε όμως την έπεισε να επιστρέψει και να ξεκινήσει δουλειά.
Παρακολούθησα αυτή την σκηνή συγκλονισμένος. Ορίστε, μια εικόνα ενός ιδεώδους! Η σύμβαση εργασίας είναι μια συναλλαγή από την οποία επωφελούνται και τα δύο μέρη. Αν κάποιος από τους δύο θέλει να αποχωρήσει, η συμφωνία έληξε. Κανείς δεν βλάπτεται. Κανείς δεν ταπεινώνεται. Κανείς δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσει το πρόβλημα να παράσχει ανταποδοτικές υπηρεσίες του οποιουδήποτε είδους που δεν αναγράφονται στη σύμβαση. Η δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια και οι ανθρώπινες αξίες κερδίζουν.
Ελεύθερη αγορά σημαίνει πρόοδος στην κατεύθυνση του τερματισμού όλων των μορφών της εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής παρενόχλησης, της αναξιοπρέπειας, των απρεπών αγγιγμάτων, των “ανταλλαγμάτων” για την πρόσληψη, των γευμάτων που κρατάνε υπερβολικά πολύ και γίνονται υπερβολικά προσωπικά, των μηνυμάτων στο κινητό με υπονοούμενα, την προσωπική επικοινωνία αργά το βράδυ, τις αδιάκριτες ερωτήσεις για προσωπικά ζητήματα, τον λεπτό ή μη λεπτό εκφοβισμό ή την οποιαδήποτε άλλη μορφή επιβολής. Ο δρόμος προς την ειρήνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι κι εδώ ο ίδιος όπως παντού αλλού: να κάνουμε τα πάντα εθελούσια.
Απαντάτε ότι αυτό δεν θα εξαλείψει πλήρως το πρόβλημα; Δεν θα το κάνει. Μας δίνει όμως τον καλύτερο δυνατό τρόπο να βελτιώσουμε τις ζωές μας και να ελαχιστοποιήσουμε τον ανθρώπινο πόνο. Κι αυτό είναι περισσότερο απ' ό,τι μπορούμε να πετύχουμε με τους οποιουσδήποτε νόμους, τα άρθρα γνώμης, τα ξεμπροστιάσματα, ή τις υψιπετείς ελπίδες η ανθρωπότητα να βελτιωθεί από μόνη της.
--
Ο Jeffrey Tucker είναι Διευθυντής Περιεχομένου στο Foundation for Economic Education (FEE). Ακόμη, είναι Επικεφαλής Βιβλιοθήκης και ιδρυτής του Liberty.me, Διακεκριμένο Επίτιμο Μέλος του Mises Brazil, ερευνητής στο Acton Institute, σύμβουλος πολιτικής στο Heartland Institute, ιδρυτής του CryptoCurrency Conference, μέλος του εκδοτικού συμβουλίου της Molinari Review, σύμβουλος στην κατασκευάστρια εταιρία εφαρμογών blockchain Factom, και συγγραφέας πέντε βιβλίων. Έχει γράψει 150 εισαγωγές σε βιβλία και πολλές χιλιάδες άρθρα που εμφανίστηκαν σε ακαδημαϊκές και μη εκδόσεις.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Νοεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
