Του Robert Chovanculiak
Η δημοκρατία λειτουργεί καλύτερα όταν συνδυάζεται με την κοινωνία των πολιτών. Η κοινωνία των πολιτών όμως οικοδομείται με την επίλυση τοπικών ζητημάτων χωρίς την εμπλοκή των απομακρυσμένων πολιτικών και της δημοκρατίας. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, όμως στην πραγματικότητα η επέκταση της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών δεν προϋποθέτει ούτε πολιτικούς, ούτε περισσότερες εκλογές, ούτε λεπτομερέστερα προεκλογικά προγράμματα.
Η ζωή στην κοινωνία των πολιτών
Όταν ο Γάλλος φιλόσοφος Tocqueville ταξίδεψε στην Αμερική τον 19ο αιώνα, εντυπωσιάστηκε από την εκεί κοινωνία των πολιτών σε σύγκριση με την αντίστοιχη της Γαλλίας. Αυτό που τον εξέπληξε περισσότερο δεν ήταν οι ψηφοφόροι να ξεφυλλίζουν τα προεκλογικά προγράμματα των πολιτικών κομμάτων και των πολιτικών, ούτε οι δημόσιες συζητήσεις για τις ομοσπονδιακές δαπάνες.
Αντίθετα, ήταν η ικανότητα των Αμερικανών να διαμορφώνουν ενώσεις, κλαμπ και εταιρίες για να επιλύσουν το οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετώπιζαν. Θαύμασε τους ανθρώπους που δεν περίμεναν τη βοήθεια των πολιτικών, αλλά ένωναν τις δυνάμεις τους και αντιμετώπιζαν το εκάστοτε πρόβλημα χρησιμοποιώντας την τοπική γνώση του συγκεκριμένου τόπου και χρόνου.
Στην αρχή του 20ου αιώνα ουσιαστικά κάθε Αμερικανός ήταν μέλος διάφορων ενώσεων που ασχολούνταν με θέματα που περιλάμβαναν την ψυχαγωγία, τις εξαρτήσεις, την παροχή ασφάλισης, την φιλανθρωπία, τη συνταξιοδότηση ή τις τοπικές υποδομές.
Όταν το Άγαλμα της Ελευθερίας έφτασε στη Νέα Υόρκη από τη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα, έπρεπε να κατασκευαστεί ένα βάθρο γι' αυτό. Τότε, ο κυβερνήτης Theodore Roosevelt (που δεν πρέπει να συγχέεται με τον Franklin D. Roosevelt) αρνήθηκε να το χρηματοδοτήσει από δημόσιους πόρους. Έτσι, οι κάτοικοι των ΗΠΑ συγκέντρωσαν οι ίδιοι τα χρήματα για να κατασκευαστεί αυτή η φάση. Αυτό φαίνεται σήμερα ασύλληπτο.
Οι κοινωνικοί επιστήμονες θρηνούν για την απώλεια αυτού του είδους της κοινωνίας στις ΗΠΑ ακόμη και σήμερα. Ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν στην παρακμή της ήταν η εισβολή και η αντικατάσταση της κοινωνίας των πολιτών από δημόσιες υπηρεσίες που παρέχονται από το κράτος μέσω δημοκρατικών μηχανισμών - ένας ρητορικός ανταγωνισμός με έπαθλο τα αυτιά και τις καρδιές των ψηφοφόρων. Οι πολιτικοί σήμερα θα ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για να χρηματοδοτήσουν το βάθρο ή το άγαλμα συνολικά - βεβαίως από δημόσιους πόρους.
Είναι μάλλον απίθανο να περιμένουμε πως μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία των πολιτών χρησιμοποιώντας τους ίδιους αυτούς μηχανισμούς που σταδιακά συνέβαλαν στην παρακμή της. Η οικοδόμηση της κοινωνίας των πολιτών από πάνω δεν αποδίδει.
Η κοινωνία των πολιτών είναι σημαντική για πολλούς λόγους, ένας από τους οποίους είναι η δημιουργία και η επέκταση της εμπιστοσύνης σε μια μεγάλη ανοιχτή κοινωνία, γεμάτη από ανθρώπους που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους προσωπικά. Η εμπιστοσύνη είναι αναγκαία για τη ζωή σε μια κοινωνία όπου κυριαρχούν η ειρηνική συνεργασία και ο παραγωγικός καταμερισμός της εργασίας. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, μπορεί κανείς να αφήνει το ποδήλατό του ξεκλείδωτο στην πολυκατοικία του και να πηγαίνει στο παντοπωλείο που είναι ανοιχτό στις 10 το βράδυ της Κυριακής. Διάφορες οικονομικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η εμπιστοσύνη είναι ένας από τους κομβικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη της ευημερίας στην κοινωνία.
Ένα ψηφιακό χωριό
Πώς λοιπόν μπορούμε να οικοδομήσουμε εκ νέου μια κοινωνία των πολιτών και να αυξήσουμε την εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων σε έναν μεγάλο πληθυσμό; Μια πιθανή απάντηση μπορεί να είναι το διαδίκτυο και οι σχετικές μ' αυτό νέες “κοινωνικές τεχνολογίες” όπως η συμμετοχική οικονομία και η χρηματοδότηση από το πλήθος.
Η συμμετοχική οικονομία βασίζει το επιχειρηματικό της μοντέλο στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης μεταξύ ξένων που δεν φοβούνται να περάσουν τη νύχτα στο σπίτι ενός ξένου, ή αντιστρόφως, να αφήσουν κάποιον που ποτέ πριν δεν συνάντησαν να μείνει στο σπίτι τους. Ή, που δεν φοβούνται να μπουν σε ένα αυτοκίνητο και να ταξιδέψουν εκατοντάδες χιλιόμετρα, γνωρίζοντας ότι θα φτάσουν στον προορισμό τους.
Η συμμετοχική οικονομία δημιουργεί ειδικά “εικονικά κλαμπ” που επιτρέπουν τη διάδοση των πλεονεκτημάτων των μικρών κοινοτήτων στη μεγάλη, ανοιχτή κοινωνία.
Η χρηματοδότηση από το πλήθος επιτρέπει τη σύνδεση των ανθρώπων για την επίλυση των τοπικών τους προβλημάτων. Αν το τοπικό σας πάρκο βρίσκεται σε κατάσταση αποσύνθεσης, αν η γειτονιά σας είναι εκτεθειμένη σε ολοένα και μεγαλύτερη παραβατικότητα, ή ο φωτισμός δεν λειτουργεί λόγω οικονομικών προβλημάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης, μπορείτε με μια πλατφόρμα χρηματοδότησης από το πλήθος να συγκεντρώσετε τους απαιτούμενους πόρους για να επιλύσετε τα προβλήματα αυτά μέσω της δικής σας πρωτοβουλίας ως πολίτες, χωρίς να χρειάζεται να συμμετάσχετε σε συνεδριάσεις για την αναθεώρηση του προϋπολογισμού.
Οι άνθρωποι δεν ενθουσιάζονται ιδιαίτερα από απόμακρες και αφηρημένες ιδέες όπως η συμμετοχή στη δημοκρατική διαδικασία ή σε “δημόσιες συζητήσεις”. Είναι πολύ ευκολότερο να πεισθούν να συμμετάσχουν σε δράσεις που συμβαίνουν κοντά τους και να εμπιστευθούν τους ανθρώπους όταν βλέπουν μια άμεση βελτίωση της κατάστασής τους. Το διαδίκτυο φέρνει μαζί του αυτές τις δυνατότητες και τις νέες “κοινωνικές τεχνολογίες” όπως τη συμμετοχική οικονομία και τη χρηματοδότηση από το πλήθος. Αυτός μπορεί να είναι ένας από τους τρόπους να αποκαταστήσουμε - ή να δημιουργήσουμε - την κοινωνία των πολιτών.
--
Ο Robert Chocanculiak είναι αναλυτής στο Institute of Economic and Social Studies.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Ιουλίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
