Του Juan Carlos Hidalgo*
Το μεγάλο ερώτημα πριν από την φετινή προεδρική εκλογή στη Χιλή ήταν αν οι Χιλιανοί όντως είχαν κουραστεί με το μοντέλο της ελεύθερης αγοράς της πατρίδας τους ή αν, αντιθέτως, ήταν ικανοποιημένοι μ' αυτό αλλά απλώς αδιαφορούσαν για την ιδεολογική διαμάχη που το περιέβαλε. Μέχρι και τις χθεσινές επαναληπτικές εκλογές, τα μηνύματα ήταν ανάμεικτα. Η αποφασιστική όμως νίκη του κεντροδεξιού Sebastian Pinera επί του σοσιαλιστή Alejandro Guillier μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη στο επιτυχημένο οικονομικό μοντέλο της Χιλής.
Για σχεδόν 20 χρόνια μετά την επιστροφή της δημοκρατίας το 1990, η Χιλή απολάμβανε μια πολιτική συναίνεση ως προς το φιλελεύθερο οικονομικό της σύστημα. Διαδοχικές κεντροδεξιές κυβερνήσεις εμβάθυναν τις πολιτικές της ελεύθερης αγοράς που υιοθέτησαν από την στρατιωτική δικτατορία με εμφανή επιτυχία: H Χιλή έγινε η πιο ευημερούσα χώρα της λατινικής Αμερικής. Παρ' όλα αυτά, η συναίνεση ως προς τις ελεύθερες αγορές άρχισε να φθίνει προς το τέλος της προηγούμενης δεκαετίας. Με αιχμή τις μαζικές φοιτητικές διαμαρτυρίες που απαιτούσαν περισσότερη κρατική παρέμβαση στην εκπαίδευση - μεταξύ των οποίων και δωρεάν φοίτηση στην ανώτερη εκπαίδευση - κάποιες ομάδες της μέχρι πρότινος μετριοπαθούς κεντροαριστερής συμμαχίας άρχισαν να αμφισβητούν ανοιχτά το μοντέλο της ελεύθερης αγοράς. Η πρώτη αντιπολιτευτική θητεία της κεντροαριστερής συμμαχίας μετά την επιστροφή στη δημοκρατία το 2010-2014 (και η πρώτη προεδρική θητεία του Pinera) σφράγισε αυτή τη μεταμόρφωση.
Όταν η Michelle Bachelet επανεξελέγη πρόεδρος το 2014, η νέα αριστερή της συμμαχία περιελάμβανε για πρώτη φορά το Κομμουνιστικό Κόμμα που σήμερα έχει μεγάλη επιρροή στην κυβέρνησή της. Ενώ η προεκλογική πλατφόρμα της Bachelet υποσχόταν απλώς την εξομάλυνση μερικών σημείων του μοντέλου της ελεύθερης αγοράς, κάποια κορυφαία μέλη της συμμαχίας της δήλωσαν ανοιχτά ότι ο τελικός σκοπός είναι η αποδόμησή του. Η ηχηρή νίκη της Bachelet το 2013 (με 62,2% των ψήφων στις επαναληπτικές εκλογές και με πλειοψηφίες και στα δύο νομοθετικά σώματα) ερμηνεύτηκε ως η υιοθέτηση από τους Χιλιανούς μιας πολύ πιο έντονης κρατικής παρέμβασης στην οικονομία. Στην κατεύθυνση αυτή, η Bachelet κατά τη δεύτερη θητεία της προώθησε νομοθεσία που αύξανε έντονα τους φόρους στις εταιρίες, ενίσχυε τα συνδικάτα, εισήγαγε νέα κοινωνικά ωφελήματα και αποδυνάμωνε το κυρίως ιδιωτικό εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Ακόμη, το κίνημα “No mas AFP” που απαιτούσε τον τερματισμό του συστήματος ιδιωτικής συνταξιοδοτικής ασφάλισης της Χιλής απέκτησε κρίσιμη μάζα συγκεντρώνοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους σε όλη τη χώρα σε διαμαρτυρίες που καλύφθηκαν έντονα από τα μέσα ενημέρωσης. Οι Χιλιανοί φαινόταν να απορρίπτουν το μοντέλο της ελεύθερης αγοράς…
Όντως όμως συνέβαινε αυτό; Παρά τη μεγάλη εκλογική νίκη της Bachelet το 2013, η συμμετοχή στις επαναληπτικές εκλογές ήταν μόλις 43%. Ήταν οι πρώτες προεδρικές εκλογές όπου η ψήφος ήταν προαιρετική - και η Bachelet μάλιστα έλαβε λιγότερες ψήφους απ' ό,τι στην πρώτη εκλογή της το 2009. Κάποιοι Χιλιανοί επιστήμονες, όπως ο Luis Larrain της κορυφαίας δεξαμενής σκέψης Libertad y Desarrollo, επισήμαναν πως οι έρευνες έδειχναν την πλειοψηφία των Χιλιανών να είναι ικανοποιημένοι με το πώς είχαν τα πράγματα στις ζωές τους. Επίσης, εξέφραζαν προτίμηση σε πολιτικές που έδιναν έμφαση στην ιδιωτική ευθύνη έναντι της κρατικής βοήθειας. Και ενώ η Bachelet κατάφερε να περάσει τις μεταρρυθμίσεις της από το Κογκρέσο, η δημοτικότητα της κυβέρνησής της βυθίστηκε - εν μέρει λόγω ενός σκανδάλου διαφθοράς στο οποίο ενεπλάκη ο γιος της.
Βυθίστηκε επίσης και η οικονομική ανάπτυξη. Ενώ κατά την περίοδο 2010-2013 η οικονομία αυξανόταν σε ετήσιο μέσο όρο κατά 5.3%, από το 2014 η ανάπτυξη έφτανε μόλις το 1,9% ετησίως. Η ιδιωτική απασχόληση κατέρρευσε και η παράτυπη εργασία αυξήθηκε σημαντικά. “Οι επιχειρηματίες στην άλλη πλευρά των Άνδεων περιμένουν τις εκλογές” μου είπε ένας οδηγός της Uber τον Οκτώβριο, αναφερόμενος στην έλλειψη επενδυτικής εμπιστοσύνης στις πολιτικής της υφιστάμενης κυβέρνησης.
Παρά το γεγονός όμως ότι οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι ο Sebastian Pinera είναι το αδιαμφισβήτητο φαβορί για να ανακτήσει την προεδρεία, τα αποτελέσμάτα του κατά τον πρώτο γύρο των εκλογών τον Νοέμβριο δεν ήταν όσο υψηλά αναμενόταν, καθώς έλαβε μόλις το 36%. Ακόμη πιο ανησυχητικό ήταν το γεγονός ότι σχεδόν οι μισοί ψηφοφόροι ψήφισαν υποψηφίους είτε της Αριστεράς, είτε της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Ξανά αναδύθηκε η εικόνα ότι οι Χιλιανοί όντως γυρίζουν τις πλάτες τους στο μοντέλο της ελεύθερης αγοράς…
Μετά το χθεσινό αποτέλεσμα, έχουμε καλούς λόγους να πιστεύουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Ο Guiller έκανε απότομη αριστερή στροφή στην εκστρατεία του πριν τις επαναληπτικές. Για πρώτη φορά ο επικεφαλής υποψήφιος της αριστερής συμμαχίας χρησιμοποίηση μια τόσο ακραία ρητορική εναντίον του μοντέλου της ελεύθερης αγοράς. (Προκάλεσε μάλιστα αντιδράσεις όταν έκλεισε μια μεγάλη ομιλία του με την διαβόητη ατάκα του Τσε Γκεβάρα “Πάντα προς τη νίκη”). Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως η συμμετοχή στις χθεσινές επαναληπτικές εκλογές ήταν ψηλότερη απ' ό,τι στον πρώτο γύρο του Νοεμβρίου. Είναι μάλιστα η υψηλότερη από την εισαγωγή της προαιρετικής ψήφου. Αυτό καταδεικνύει ότι πολλοί Χιλιανοί πίστευαν ότι υπάρχουν πολλά που διακυβεύονται σ' αυτές τις εκλογές. Είναι εύλογο να πιστέψει κανείς ότι πολλοί Χιλιανοί που προηγουμένως αδιαφορούσαν για τις προεδρικές εκλογές αποφάσισαν να ψηφίσουν στον δεύτερο γύρο όταν αντιλήφθηκαν ότι ο Guiller ήθελε να συνεχίσει ακόμη εντονότερα τις αποτυχημένες οικονομικές πολιτικές της Bachelet.
Παρ' όλα αυτά, ο Pinera δεν είναι κάποιος ένθερμος υποστηρικτής των πολιτικών της ελεύθερης αγοράς. Κατά την πρώτη προεδρική του θητεία αύξησε τους εταιρικούς φόρους και εισήγαγε μια σειρά επιδοτήσεις και μεταβιβάσεις. Η προσπάθειά του να αποσπάσει την αριστερή πλευρά της κεντροαριστερής συμμαχίας ως προς τις κοινωνικές πολιτικές τον έσπρωξε βαθύτερα στην Αριστερά. Ήδη ανακοίνωσε ότι δεν σκοπεύει να ανακαλέσει τις μεταρρυθμίσεις της Bachelet.
Οι Χιλιανοί μπορεί να γλίτωσαν από τον Guiller, αλλά η επιβλαβής οικονομική παρακαταθήκη της Bachelet θα παραμείνει.
--
Ο Juan Carlos Hidalgo είναι πολιτικός αναλυτής για την λατινική Αμερική στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 18 Δεκεμβρίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Cato Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
Photo by Esteban Felix/AP
