Της Victoria Hewson
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της Οδηγίας για τα πνευματικά δικαιώματα στην ενιαία ψηφιακή αγορά, ένα από τα τελευταία στάδια πριν αυτή γίνει νόμος. Είχαν υπάρξει διαμαρτυρίες εναντίον της Οδηγίας σε ολόκληρη την Ευρώπη και οι διαδηλωτές είχαν εκφράσει την αισιοδοξία τους ότι αυτές μπορεί να έχουν αποτέλεσμα ενόψει των επικείμενων εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - κάτι που δεν συνέβη.
Η οδηγία έχει ως στόχο τον εκσυγχρονισμό και την εναρμόνιση κάποιων πτυχών του νόμου περί πνευματικών δικαιωμάτων προκειμένου να οικοδομηθεί η ενιαία ψηφιακή αγορά. Στην πραγματικότητα, οι δύο βασικές της προβλέψεις, τα Άρθρα 11 και 13, αναμένεται να πλήξουν την καινοτομία, να οριοθετήσουν αυστηρά και να κατατμήσουν τη διαθεσιμότητα το περιεχομένου του διαδικτύου. Περιέγραψα τα προβλήματα των δύο αυτών Άρθρων σε δύο ενημερωτικές εκθέσεις του Epicenter με τίτλο The EU Battles the Internet και Battle Resumes – the Copyright Directive is Back.
Το Άρθρο 11 εισάγει μια νέα κατηγορία κατόχων δικαιωμάτων - την “έκδοση τύπου”, που χονδρικά είναι το παραδοσιακό δημοσιογραφικό περιεχόμενο που δημοσιεύεται υπό τον εκδοτικό έλεγχο ενός παρόχου υπηρεσίας. Οι εκδότες τύπου θα έχουν το δικαίωμα να αποζημιώνονται από ιστοσελίδες που χρησιμοποιούν συνδέσμους στο περιεχόμενό τους. Αυτή η πρόβλεψη έχει ονομαστεί “φόρος συνδέσμων”. Έχει δεχθεί έντονη κριτική ως ένα στρεβλωτικό μέτρο που έχει ως στόχο την στήριξη ενός κλάδου που παρακμάζει. Ενώ είναι μάλλον απίθανο να σταματήσει την παρακμή του παραδοσιακού τύπου, είναι βέβαιο πως θα μειώσει το ειδησεογραφικό περιεχόμενο που κυκλοφορεί, καθώς οι πλατφόρμες μπορεί απλώς να σταματήσουν να διαθέτουν ειδησεογραφικούς συνδέσμους, όπως συνέβη σε περιοχές όπου δοκιμάστηκε ένας τέτοιος φόρος συνδέσμων. Η αναγνώριση της νέας πραγματικότητας του πώς καταναλώνονται οι ειδήσεις και η προσαρμογή σ' αυτή είναι βέβαιο ότι θα οδηγούσε σε καλύτερα αποτελέσματα τόσο για τους εκδότες, όσο και για τους καταναλωτές.
Το Άρθρο 13 υποχρεώνει τις πλατφόρμες που καθιστούν διαθέσιμο στο κοινό περιεχόμενο που ανεβάζουν οι χρήστες να συνάψουν συμφωνίες αδειοδότησης με τους κατόχους δικαιωμάτων του οποιουδήποτε περιεχομένου που μπορεί ποτέ να ανέβει στις ιστοσελίδες τους και να χρησιμοποιούν τεχνολογία που εντοπίζει εκ των προτέρων περιεχόμενο που παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα. Η παράλειψη αυτών των δύο βημάτων θα οδηγεί σε αστικές ευθύνες των πλατφορμών για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων. Νομικοί εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει έντονες κριτικές εναντίον αυτής της προσέγγισης, καθώς αυτή αφαιρεί την προηγούμενη προστασία που απολάμβαναν οι πλατφόρμες αν αφαιρούσαν εγκαίρως παραβατικό περιεχόμενο για το οποίο λάμβαναν σχετική ενημέρωση, και αντιβαίνει σε θεμελιώδη δικαιώματα όπως η ελεύθερη έκφραση και η ελευθερία από επιτήρηση. Επίσης, ουσιαστικά αναθεωρεί ριζικά τον ήδη ισχύοντα ευρωπαϊκό νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Καθώς η Οδηγία διήλθε τα διάφορα νομοπαρασκευαστικά στάδια, προστέθηκαν εγγυήσεις όπως η πρόβλεψη ότι τα κράτη-μέλη θα διασφαλίζουν ότι οι χρήστες θα μπορούν βασίζονται στις εξαιρέσεις που αφορούν την παράθεση, την κριτική, την επισκόπηση, την καρικατούρα, την παρωδία και το κολλάζ. Επίσης, ορίζεται ότι δεν συνεπάγεται κάποια υποχρέωση γενικής επιτήρησης. Τέτοιες εγγυήσεις θα είναι δύσκολο να εφαρμοστούν στην πράξη.
Πλατφόρμες όπως το YouTube ελέγχουν συστηματικά το περιεχόμενο για παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων και άλλου είδους, αλλά το να υποχρεώνονται από τον νόμο να το κάνουν, με σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις αν κριθεί ότι δεν τηρούν τις νέες νομικές απαιτήσεις, θα οδηγήσει στον αποκλεισμό περισσότερου περιεχομένου από αυτές. Αυτό αναπόφευκτα θα περιλαμβάνει και αθώο περιεχόμενο, καθώς τα αυτόματα εργαλεία δεν θα μπορούν να καθορίζουν με ακρίβεια το αν κάτι εμπίμπτει σε μια επιτρεπτή εξαίρεση. Αυτό θα αποθαρρύνει τους χρήστες από το να ανεβάσουν περιεχόμενο που παραθέτει, παρωδεί ή χρησιμοποιεί σε κολλάζ προστατευμένο περιεχόμενο. Ακομη και το πλήρως ανήκον σε χρήστες περιεχόμενο θα κινδυνεύει. Όπως σημείωσε η ευρωβουλευτής Julia Reda, που εκστράτευσε εναντίον της Οδηγίας, οι χρήστες των πλατφορμών μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι με το μήνυμα “Παρακαλούμε, περιμένετε ενώ συγκρίνουμε τις φωτογραφίες από τις διακοπές σας με όλες τις εμπορικές φωτογραφίες που δημιουργήθηκαν ποτέ”. Οι μηχανισμοί παραπόνων και αποκατάστασης δεν αποτελούν αποτελεσματικές εγγυήσεις έναντι αυτής της προοπτικής. Ο τεράστιος όγκος και η μικρή διάρκεια ζωής του περιεχομένου που ανεβάζεται καθιστά τον έλεγχό του από ανθρώπους ανέφικτο. Οι μηχανισμοί σπάνια αμφισβητούνται από τους χρήστες και δεν αποτελούν ρεαλιστικό τρόπο για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων ή του δυναμισμού των πλατφορμών.
Οι υπεύθυνοι μη ευρωπαϊκών πλατφορμών πιθανότατα θα αναλάβουν ενέργειες προκειμένου να αποφύγουν να βρεθούν στη σφαίρα της επαχθούς ρύθμισης της ΕΕ, μπλοκάροντας το περιεχόμενό τους από τους χρήστες εντός ΕΕ. Ενώ οι μεγαλύτερες πλατφόρμες όπως το Facebook και το YouTube μπορεί να μπορέσουν να επενδύσουν σε τεχνολογία ελέγχου του περιεχομένου και των νομικών απαιτήσεων, οι μικρότερες μπορεί απλώς να αποφύγουν την αγορά της ΕΕ, εξέλιξη που θα αποτελέσει αντικίνητρο καινοτομίας και ανταγωνισμού μεταξύ των πλατφορμών στην ΕΕ.
Πλέον η Οδηγία εισέρχεται προς τελική έγκριση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με ψηφοφορία ενισχυμένης πλειοψηφίας. Ενώ το Συμβούλιο συμφώνησε στο κείμενό της κατά τις τριμερείς διαπραγματεύσεις με εκπροσώπους του Κοινοβουλίου και της Επιτροπής, πιστεύεται πως είναι πιθανό η Γερμανία να μην υποστηρίξει τώρα την Οδηγία, καθώς ισχυροί υπουργοί της γερμανικής κυβέρνησης είναι γνωστό πως δεν την υποστηρίζουν. Αυτό θα καθιστούσε δύσκολη την επίτευξη πλειοψηφίας στο Συμβούλιο, αλλά σ' αυτό το στάδιο φαίνεται ως μια αμυδρή ελπίδα. Αν το Συμβούλιο συμφωνήσει, τότε τα κράτη-μέλη θα έχουν δύο χρόνια από την ημερομηνία δημοσίευσης του τελικού κειμένου να εφαρμόσουν την Οδηγία στο εσωτερικό τους δίκαιο. Αυτό περιλαμβάνει πολλές ευρείες και αμφιλεγόμενες έννοιες που μετακινούνται σημαντικά από το υφιστάμενο δίκαιο πνευματικών δικαιωμάτων, που θα πρέπει να προσδιοριστούν κατά περίπτωση, πράγμα που ενισχύει τον κίνδυνο της αβεβαιότητας και της ασταθούς εφαρμογής της Οδηγίας στα κράτη μέλη.
Είναι πιθανό (μολονότι δεν είναι καθόλου σίγουρο) πως το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα είναι πια μέλος της ΕΕ και δεν θα έχει κάποια άλλη υποχρέωση να εφαρμόσει την Οδηγία στο πλαίσιο των μεταβατικών διακανονισμών όταν αυτή θα πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή. Το αν η κυβέρνηση επιλέξει να την εφαρμόσει ούτως η άλλως θα αποτελέσει μια δοκιμασία του αν το ΗΒ όντως εννοεί να επιδιώξει ρυθμιστική ανεξαρτησία και να πολιτικές που ενισχύουν την καινοτομία και τον ανταγωνισμό στην ψηφιακή οικονομία. Δυστυχώς, η βρετανική κυβέρνηση φαίνεται πως έχει υποστηρίξει τις αμφιλεγόμενες προβλέψεις στο Συμβούλιο, και οι ισχύουσες πολιτικές, από τον ψηφιακό φόρο μέχρι τον νέο ρυθμιστικό φορέα του διαδικτύου δείχνουν ότι η κυβέρνηση με τη σημερινή της σύνθεση θα υιοθετήσει με ενθουσιασμό την Οδηγία.
-
Η Victoria Hewson είναι νομικός και σύμβουλος επί θεμάτων διεθνούς εμπορίου, ρυθμιστικού πλαισίου και ανταγωνισμού στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 27 Μαρτίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
