Του David Boaz*
Έλεγα παλιότερα ότι ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ έπρεπε να λάβει το Βραβείο Μίλτον Φρίντμαν για την Προώθηση της Ελευθερίας επειδή είχε απελευθερώσει περισσότερους ανθρώπους από οποιονδήποτε άλλο πρόσωπο στην ιστορία. Ο τελευταίος διάδοχός του ως ηγέτης της Κίνας, ο Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος μόλις έγινε ο αδιαμφισβήτητος δικτάτορας της χώρας, φαίνεται αποφασισμένος να ανατρέψει αυτό το επίτευγμα.
(Φυσικά, ο Ντενγκ δεν θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είχε λάβει το βραβείο καθώς αφενός πέθανε πριν αυτό δημιουργηθεί, και αφετέρου οι σκληρές του μέθοδοι τόσο πριν όσο και αφού ανέλαβε την υπέρτατη εξουσία θα τον είχαν αποκλείσει.)
Η νίκη του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος το 1949 και η επακόλουθη διακυβέρνηση του Μάο Τσε Τουνγκ δημιούργησαν μια μονοκομματική τυραννία και απελπιστική φτώχεια στην Κίνα. Το «Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός» οδήγησε σε μαζική πείνα. Η Πολιτιστική Επανάσταση εξαπέλυσε «έναν εκτεταμένο παροξυσμό επαναστατικής παράνοιας» όπου «δεκάδες εκατομμύρια αθώα θύματα διώχθηκαν, καταστράφηκαν επαγγελματικά, διαταράχθηκαν ψυχικά, ακρωτηριάστηκαν σωματικά, ακόμη και δολοφονήθηκαν». Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των μη φυσικών θανάτων κατά τη διάρκεια της θητείας του Μάο κυμαίνονται από 15 έως 80 εκατομμύρια.
Και αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει. Το κόμμα ιδρύθηκε το 1921 με επίσημη ιδεολογία τον Μαρξισμό-Λενινισμό. Την 1η Ιουλίου 1949, καθώς ο κομμουνιστικός στρατός πλησίαζε στη νίκη, ο ηγέτης του κόμματος, Μάο Τσε Τουνγκ έκανε μια σημαντική ομιλία με τίτλο, «Σχετικά με τη Λαϊκή Δημοκρατική Δικτατορία». Αντί για τη ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας, ο Μάο μίλησε για «την εξαφάνιση των τάξεων, της κρατικής εξουσίας και των κομμάτων», για «μια σοσιαλιστική και κομμουνιστική κοινωνία», για την εθνικοποίηση της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας και την κοινωνικοποίηση της γεωργίας», για το «μεγάλο και λαμπρό σοσιαλιστικό κράτος» στη Ρωσία, και ιδιαίτερα για «έναν ισχυρό κρατικό μηχανισμό» στα χέρια μιας «λαϊκής δημοκρατικής δικτατορίας». Αυτό ήταν το ιδρυτικό όραμα του ΚΚΚ, το οποίο και πραγματοποίησε.
Μετά το θάνατο του Μάο, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, θύμα της Πολιτιστικής Επανάστασης, ανήλθε στην εξουσία. Είχε πάρει ένα μάθημα από τα 30 χρόνια της συμφοράς. Άρχισε να εφαρμόζει πολιτικές τις οποίες ονόμασε «σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά», οι οποίες έμοιαζαν πολύ με πιο ελεύθερες αγορές: αποκολεκτιβοποίηση και «σύστημα ευθύνης» στη γεωργία, ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων, διεθνές εμπόριο, απελευθέρωση της υποχρεωτικής διαμονής. Και η Κίνα άρχισε να βγαίνει από τη φτώχεια και την τυραννία.
Οι αλλαγές που έφερε ο Ντενγκ είναι η μεγαλύτερη ιστορία που συνέβη στον κόσμο—περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι μεταφέρθηκαν από τον ολοκληρωτισμό σε ένα σε μεγάλο βαθμό καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα. Σύμφωνα με την έκθεση Economic Freedom of the World, η οικονομία της Κίνας απελευθερώθηκε σημαντικά. Η Κίνα παραμένει μόλις 116η στον κόσμο σε οικονομική ελευθερία (από 165 χώρες), αλλά σε σύγκριση με τον κομμουνισμό αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα πάνω.
Χάρη στην απελευθέρωση της οικονομίας, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας (σε σταθερά δολάρια) αυξήθηκε από τα 326 δολάρια τη στιγμή του θανάτου του Μάο σε περισσότερα από 11.000 δολάρια. Όταν το Ινστιτούτο Cato πραγματοποίησε συνέδρια στη Σαγκάη το 1988 και το 1997, φαινόταν ότι η Κίνα γινόταν πιο ευημερούσα και ακόμη κάπως πιο ανοιχτή σε οικονομικές και πολιτικές συζητήσεις. Ο δημοσιογράφος των New York Times, Howard W. French, έγραφε το 2008, «Το παράδειγμα της Κίνας δείχνει τι είδους αξιοσημείωτα αποτελέσματα μπορούν να παραχθούν όταν οι κυβερνήσεις σταματήσουν να διαπράττουν κολοσσιαίες γκάφες και να δεσμεύουν χονδροειδώς ή να λεηλατούν τον λαό τους».
Και μετά ήρθε ο Σι, ο οποίος έγινε ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος και του κράτους το 2012. Από εκείνο το σημείο και μετά, άρχισε να καταστρέφει την ανεξάρτητη σκέψη, τις ανεξάρτητες επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες, καθώς και τους κρατικούς και κομματικούς αξιωματούχους που επέδειξαν την οποιαδήποτε ανεξαρτησία. Ο Σι έγινε αυταρχικότερος και έχει συγκεντρώσει περισσότερη εξουσία στο πρόσωπό του από οποιονδήποτε άλλο ηγεμόνα μετά τον Μάο. Κάποιοι λένε ότι η Κίνα μετατρέπεται στην «τέλεια δικτατορία». Όπως έγραψαν οι Jude Blanchette και Evan S. Medeiros, ο Σι Τζινπίνγκ επεδίωξε όχι μόνο να ενισχύει τον εαυτό του και το κόμμα αλλά και να κάνει το κόμμα πιο ιδεολογικό. Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές για την ένταξη στο κόμμα το 2014 «απαιτούν από όλα τα άτομα που εισέρχονται στο ΚΚΚ ‘να πιστεύουν στον μαρξισμό και στον σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά’ ως βασικό κριτήριο. Ομοίως, τα μέλη πρέπει να ‘ιεραρχούν τα πολιτικά πρότυπα πάνω από όλα’, κάτι που συνεπάγεται προτεραιότητα στις εντολές και την ιδεολογία του Κόμματος».
Το συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος που μόλις ολοκληρώθηκε επιβεβαίωσε την απόλυτη κυριαρχία του Σι, ο οποίος έχει γεμίσει τις ανώτερες βαθμίδες της ηγεσίας του κόμματος με δικούς του πιστούς. Η Κίνα είναι πλουσιότερη και πιο ισχυρή από ποτέ, και ο Σι κυβερνά πιο αυταρχικά από οποιονδήποτε άλλο Κινέζο ηγέτη μετά τον Μάο. Αλλά δεν μπορεί να είναι απόλυτα ευχαριστημένος με όσα βλέπει. Ο αναφερόμενος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας μειώθηκε δραματικά και μια νέα μελέτη καταδεικνύει ότι οι δικτατορίες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, ανέφεραν επίμονα υψηλότερους ρυθμούς από αυτούς που πέτυχαν στην πραγματικότητα. Ο Greg Ip γράφει στη Wall Street Journal:
“Υπό την καλόπιστη παραμέληση του κ. Jiang και του Hu Jintao, ηγέτη από το 2003 έως το 2013, άνθισε η επιχειρηματικότητα και η καινοτομία. Οι πιο εντυπωσιακές εταιρείες τεχνολογίας της Κίνας ιδρύθηκαν αυτήν την περίοδο…
Ο κ. Σι έχει χαλιναγωγήσει πολλές από αυτές τις εταιρίες, παρενοχλώντας και διώκοντας τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματικούς ηγέτες, γονατίζοντας τις επιχειρήσεις τους και επιμένοντας όλες οι ιδιωτικές εταιρείες να τηρούν τις προτεραιότητες του Κομμουνιστικού Κόμματος. Τα χρήματα συνεχίζουν να ρέουν προς κινεζικές νεοφυείς επιχειρήσεις, αλλά οι πιθανότητες μία από αυτές να εξελιχθεί στην επόμενη Alibaba έχουν μειωθεί.
Οι ηγέτες της τεχνολογίας δεν μπορούν να φύγουν από την Κίνα, αλλά ‘λένε στα ενήλικα παιδιά τους να επιδιώξουν καριέρα αλλού’, είπε ο Sebastian Mallaby, ο οποίος παρουσίασε το προφίλ της βιομηχανίας επιχειρηματικών κεφαλαίων της Κίνας στο βιβλίο του “The Power Law: Venture Capital and the Making of the Νέο Μέλλον».
Σε παγκόσμιο επίπεδο, περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν ξεφύγει από την ακραία φτώχεια τα τελευταία 30 χρόνια και η μερίδα του λέοντος αυτού του αριθμού αφορά την Κίνα. Αλλά με αυξημένο πολιτικό έλεγχο στην οικονομία, αυτή η πρόοδος δεν είναι πιθανό να συνεχιστεί. Ο πόθος του Σι για εξουσία έρχεται σε άμεση σύγκρουση με τη συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης.
Ένας μελετητής έγραψε στην Washington Post αυτή την εβδομάδα ότι τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να σταματήσουν να αποκαλούν τον Σι “Πρόεδρο της Κίνας”. “Ναι”, σκέφτηκα όταν είδα τον τίτλο, “δεν είναι εκλεγμένος ηγέτης όπως οι περισσότεροι πρόεδροι - ας τον πούμε κάτι πιο ακριβές”. Αλλά ο μελετητής ήθελε απλώς οι δημοσιογράφοι να τον αποκαλούν «Γενικό Γραμματέα», τον επίσημο τίτλο που προσδιορίζει την πραγματική του εξουσία. Καλύτερα, θα έλεγα, να τον αποκαλούμε «δικτάτορα», όπως χαρακτήριζαν συνήθως οι δημοσιογράφοι τον ηγέτη της Χιλής Αουγκούστο Πινοσέτ. «Ο Κινέζος δικτάτορας Σι Τζινπίνγκ διέταξε σήμερα την καταστολή μιας διαδήλωσης στο Χονγκ Κονγκ». Αυτό θα απέδιδε την πραγματικότητα καλύτερα από το «Πρόεδρος».
Ο φιλελευθερισμός είναι η πιο επαναστατική ιδέα στην παγκόσμια ιστορία. Έχει κάνει κυριολεκτικά τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων όχι απλώς πιο ελεύθερες και πιο άνετες αλλά και βιώσιμες. Ωστόσο, κάπως δυσαρεστημένοι άνθρωποι, και άντρες (σχεδόν πάντα άντρες) λάτρεις της εξουσίας, συνεχίζουν να στρέφονται σε εναλλακτικές ιδεολογίες. Ο φιλελευθερισμός έχει αντιμετωπίσει διάφορες προκλήσεις από τη μοναρχία, τη θεοκρατία, τον φασισμό, τον κομμουνισμό, τη στρατιωτική δικτατορία, τις «ασιατικές αξίες», τον κεντρικό σχεδιασμό και πολλά άλλα. Ακόμη όμως οι χώρες βρίσκουν ειρήνη και ευημερία ανάλογα με τον βαθμό που ενστερνίζονται τις φιλελεύθερες αξίες και τους θεσμούς.
Οι οικονομικές - φιλελεύθερες - μεταρρυθμίσεις της Κίνας από το 1976 μείωσαν δραματικά τη φτώχεια, αύξησαν την οικονομική ανάπτυξη και κατέστησαν τις κινεζικές εταιρείες από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Αν όμως ο Σι απομακρύνει τη χώρα από τον φιλελευθερισμό, θα καταπνίξει την ανάπτυξή της. Και ίσως να μείνει στην κινεζική ιστορία ως ο χειρότερος ηγέτης που γνώρισε η χώρα μετά τον Μάο.
*Ο David Boaz είναι ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος του Cato Institute, συγγραφέας του The Libertarian Mind: A Manifesto for Freedom και υπεύθυνος έκδοσης του The Libertarian Reader.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Οκτωβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Cato Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
